Khi nắng xuân bắt đầu từ giã ra đi, nhường cơn mưa hạ trở về ngự trị là lúc mẹ em hay tính đến ngày giỗ Nội cùng ba. Năm nào cũng thế! Em không hiểu đã bao lần, chỉ nhớ rằng nhiều lắm. Có lần em hỏi mẹ ông Nội đã mất bao lâu, mẹ bảo rằng con Thy bao nhiêu tuổi là Nội mất bấy nhiêu năm. Em lại đem tuổi bé Thy ra tính, bé Thy gần 15 tuổi rồi còn gì! Thế là Nội mất đã 15 năm, ngày ấy em vừa lên 2 tuổi, cái tuổi nhỏ nhoi ấy không còn để lại trong đầu óc em một nét tướng nào của nội, em chỉ hình dung qua lời mẹ kể:
- Nội hiền lắm, ngày xưa Nội hay bế cô ngồi trên con ngựa bây giờ, cô làm bể gương Nội, Nội vẫn cười và bảo con nhỏ này giỏi chứ! Ngày Nội mất mẹ mang thai Thy, dù rằng dâu nhưng tình thương của mẹ dành cho Nội nhiều lắm, mẹ khóc nhiều lúc hoàng hôn buồn rũ, hình ảnh nội hiện ra, in sâu vào mẹ nên Thy giống nội như đúc!
Em đã nhìn Thy mà nhớ Nội, thương Nội và em cảm thấy Nội gần gia đình em nhất khi ngày giỗ về!...
Sáng nay ba mẹ dậy sớm. Mẹ xách giỏ đi chợ, ba lau chùi bàn thờ Nội, chị Trâm ra vườn hái hoa, anh Huy đang tưới cây, khuôn mặt mọi người có vẻ vui tươi lắm, nhất là anh Huy cứ nói mãi:
- Hoa của tôi đấy nhé, cúng Nội phù hộ mỗi mình tôi thôi à!
- Hoa đẹp ghê Thanh nhỉ! Thanh thấy anh trồng canh đúng ngày chưa, Nội sẽ thưởng anh đó Thanh!
Vốn hay nịnh anh Huy vì ảnh thưởng giảng toán, vốn hay ghét chị Trâm vì hay "cốc" đầu em nên em vỗ tay reo:
- Anh Huy giỏi ghê là giỏi, chả bù cho chị Trâm chuyên môn bẻ trộm cắm vào phòng còn đem cho chị Vân nữa chứ!
Chị Trâm nổi giận:
- Đất này của ai?
Anh Huy chẳng kém:
- Của ông Nội này nhé!
- Của ông Nội là của chung không ai có quyền riêng cả!
Thấy anh Huy hơi "yếu", em chen vào:
- Nhưng đã cúng Nội chưa chị Trâm nhỉ!
Nét mặt chị Trâm hầm hầm, có lẽ chị còn muốn nói nhiều nữa nhưng đã nghe tiếng ba:
- Các con biết hôm nay là ngày gì không mà cãi ồn lên thế? Thanh vào đây ba bảo!
Em riu ríu đi vào, tưởng tượng cái "cốc" của ba nhiều lần muốn chết được! Nhưng trái hẳn với dự đoán của em:
- Đem bộ ấm trà ra rửa Thanh nhé! Rửa cho sạch chứ không Nội quở đấy à!
Em vui mừng bưng bộ ấm chén đi, lòng sung sướng vì em cũng có công tác trong ngày giỗ Nội chứ bỏ sao! Rửa xong bộ ấm trà, đã thấy bóng mẹ từ ngoài đi vào, con Linh chạy ra kéo giỏ, mẹ mắng yêu:
- Hư lắm nhé! Hôm nay đòi mẹ đánh đòn cho à!
Con bé xụ mặt đi vào. Chị Trâm cắm xong hoa đỡ lấy giỏ xách của mẹ đặt lên thềm, lấy ô bày các món ra, nhiều món lắm nhưng ngoại trừ các món mặn như cá thịt, mẹ bảo Nội mất vào ngày chay – à hôm nay mùng một đó mà! – nên mẹ có mua đông sương khô nữa cơ, thế là em được dịp trổ tài với chị Trâm, em sẽ hơn chị Trâm cho xem! Em sẽ chọn những chén kiểu đẹp nhất có hoa bèo mà đổ vào, trong khi chị Trâm chọn chén tầm thường vì tánh chị thế đó, chị bảo cái gì tầm thường vẫn hơn nhưng khi ba mẹ thấy ba mẹ có khen những cái tầm thường ấy đâu nào! Cũng nhờ thế mà em đã được "lên nước" đôi ba lần!
Em đưa mắt quan sát thêm, mẹ mua trái cây cũng nhiều lắm nhất là trái bơ, em hỏi mẹ sao mua trái ấy nhiều, mẹ bảo là ngày xưa Nội thích trái ấy lắm! Nội thích bàn thờ Nội sau này nhiều hoa quả. Nghe em nói: mẹ đã làm vừa ý Nội! Mẹ có vẻ sung sướng vô ngần.
Vài hạt mưa rơi trên mái nhà lẫn với tiếng lách tách của than lửa mà chị Trâm vừa nhúm. Khi than bắt đầu đỏ hồng, mẹ bắc lên chiếc soong lớn bỏ khoai tây vào hầm. Đứng nhìn mẹ và chị Trâm làm, em cảm thấy mình thừa quá định bỏ lên nhà thì Bích đến rủ em đi phố. Còn đang do dự mẹ đã lên tiếng:
- Thanh hôm nay phải ở nhà đấy nhé! Chị Trâm bận cuốn chả, con nấu đông sương đi! Con gái lớn rồi phải biết nữ công nữ hạnh với người ta, đi chơi mãi ngày sau quên không cúng ông bà cha mẹ chi hết à!
Em nhíu mắt nhìn Bích. Bích biết chuyện chào ra về!
Em bắt đầu bắt tay vào việc. Trước hết em đem đông sương khô đi rửa, sau đó bắc nước lên bỏ đông sương vào, chờ nó sôi lên em cho đường vào, chờ nó sôi lên lần nữa em chọn hai màu phẩm đẹp nhất là màu xanh và hồng, em thích hai màu này lẫn lộn trên nền trời mỗi lúc về chiều! Chia đôi đông sương ra làm hai em cho xanh vào trước vì em nghĩ màu nhạt ở trên trông dễ thương hơn. Những chén kiểu tha hồ trang điểm đến nỗi anh Huy mới nhìn vào đã bảo:
- Chừa phần cho anh với Thanh nhé!
Rồi anh vội bỏ đi sau cái nhìn nghiêm khắc của mẹ vì mẹ cữ lắm cơ, những gì để cúng mà nói đến ăn mẹ sẽ đánh ngay kể cả anh Huy nữa, thế mà có khi nào ảnh chừa đâu, cả chị Trâm nữa, hay ăn lén lắm, thế mà trước mặt mẹ cứ bảo:
- Mang tội đấy nhé!
*
Bây giờ hơn 11 giờ rồi, các thức ăn em và Thy thay phiên nhau bưng lên đầy cả bàn. Ba khoác vào chiếc áo dài rộng, mẹ chiếc áo dài trắng. Mẹ bảo chúng em thay đồ quỳ phía sau.
Bàn thờ ông nội hôm nay có phần long trọng hơn, khói nhang nghi ngút, trái cây tươi mát, hai bình hoa anh Huy trồng trông đẹp lên bội phần. Tất cả đều đẹp đáng với công bao ngày mẹ em lo tính!
Giây phút tưởng niệm đã qua, ba cùng mẹ lui ra, chúng em làm theo. Ba đốt giấy vàng, gương mặt ba trầm buồn, có lẽ ba nhớ đến Nội, nhớ đến ngày xưa như có lần ba đã kể cho chúng em nghe, như có lần ba ao ước được trở về quê hương yêu dấu ấy, đốt lên mộ Nội một nén nhang. Mọi người đều lặng yên không nói. Mẹ cắm nhang lên lư rồi vào thay áo, chị Trâm lặng lẽ đi theo. Em vẫn ngồi im cho đến khi nhang tàn...
*
Thức ăn được dọn xuống phòng ăn, mọi người ngồi vào bàn vui vẻ. Ngoài những người trong gia đình em, còn có thêm hai người bạn của ba, anh Tính bạn anh Huy, chị Thủy bạn chị Trâm, Sương Mai bạn em và Thy, còn mẹ làm bạn với bé Linh và bé Lệ. Tất cả là 13 người ngồi quanh hai chiếc bàn nối tiếp. Tiếng anh Tính hỏi chị Trâm:
- Phải chị làm món này không?
Em đưa mắt nhìn chén đông sương xanh hồng của em nơi anh Tính, định mở miệng cải chính thì mẹ đã lên tiếng:
- Con Thanh đấy cháu ạ! Tài của nó chỉ bằng ấy!
Em giận mẹ ghê, nhưng thôi không cãi lại, có Nội hiểu cho em là đủ rồi. Nội biết cháu Nội có nhiều tài mà chưa trổ, thế thôi! Nội biết cháu Nội nguyện cầu cho tất cả gia đình mạnh khỏe thế thôi!
Ba vẫn mải chuyện trò với mấy ông bạn, anh Huy chị Trâm cũng thế, còn chúng em thì trò chuyện với các món ăn chay lạ miệng!...
TRẦN TRẦM THANH
(Trích từ bán nguyệt san Tuổi Hoa số 135, ra ngày 15-8-1970)
