Khi Sơn tới trường thì trời còn tối lắm.
Cổng trường mở rộng bên trong sâu hun hút. Những lớp học chia thành hai dẫy bao
lấy sân trường loáng thoáng cỏ xanh. Những cành cây khẳng khiu khuất sau mái
ngói vẽ những nét nguệch ngoạc trên nền trời xám đục. Mây từng đám nặng như chì
thấp hẳn xuống làm tăng thêm cái vẻ tối tăm và lạnh lẽo của một ngôi trường
ngoại ô.
Những đứa trẻ con tụm năm tụm ba trong
sân. Chúng chơi đánh đáo. Đứa nào cũng mặc áo rét vì trời đã trở lạnh. Có đứa
cẩn thận chùm cả mũ len kín mít trông như một ông già Noӫl. Bóng chúng thấp
thoáng sau những cây bàng cây điệp ở sân trường.
Thỉnh thoảng có đứa cãi nhau chí chóe,
có đứa bỏ đi không chịu chơi nữa. Nhưng đám nào cũng vui vẻ và náo nhiệt lắm.
Có mấy đứa co ro, chúng nhón từng gót chân trên mặt đất còn ướt nước mưa.
Bây giờ là mùa chơi đánh đáo. Những
đứa trẻ có từng lúc chơi một trò chơi duy nhất. Rồi đến một ngày nào đó, khi đã
chán lại quay sang một trò chơi khác. Nếu tuần này chúng bắt đầu chơi đánh bi
thì có thể ít ngày sau chơi đánh đáo, đánh cầu hay chạy đuổi… Những trò chơi ấy
như một thứ giải trí không thể thiếu được ở bọn trẻ nhỏ. Chúng ham mê đến độ
những ngày mưa ướt át hay những lúc trống học đã điểm từng hồi lũ trẻ vẫn còn
nấn ná ở sân trường để bàn cãi hơn thiệt về một ván đáo hay ván đánh bi. Rồi
thì ông gác cổng xuất hiện. Người già cỗi và khẳng khiu như một khúc củi, tay
cầm cái roi mây đi đến từng đứa trẻ để lùa chúng vào lớp học. Lúc ấy sân trường
bỗng náo loạn, chúng nó mạnh ai nấy chạy như một đàn ong bị phá tổ. Nhưng cũng
không quên hẹn nhau sẽ tiếp tục cuộc chơi vào giờ ra chơi tại một địa điểm nào
đó đã được định sẵn.
Và bây giờ thì bước sang mùa đánh đáo.
Có lẽ tụi trẻ con tới trường sớm lắm nên khi Sơn đến đây đã thấy chúng lố nhố
đầy sân.
Sơn nhìn lũ trẻ đang chơi đùa, một
cách thích thú. Có đứa vẫy tay gọi nó lại chơi nhưng Sơn lắc đầu. Nó trở về lớp
mình học đứng tựa cửa nhìn ra ngoài.
Nó đội một chiếc mũ rộng vành, sụp
xuống tận mắt. Người nó nhỏ thành ra như
bơi trong cái áo dài lụng thụng tới gần đầu gối. Trời còn đầy sương và cái lạnh
làm da nó tái lại. Hai tay nó run run ôm lấy đống sách vở đựng trong một cái
bao. Đó là cái cặp của nó.
Mặt nó vui hẳn lên khi thấy một đứa
trẻ đã khéo léo dùng một miếng đá vỡ chọi trúng một đồng bạc cắc. Sơn định lại
gần xem nhưng nó nghĩ cũng chả cần. Những lần chơi đánh đáo có bao giờ mình dự
vào đâu. Nó thò tay vào túi quần và rút ra một đồng xu. Đó là một thứ tiền đồng
nhẵn cả hai mặt và phẳng lì. Tiền này chỉ có thể dùng như một thứ vật lấy hên
vì cũng chả có đứa nào chịu chấp nhận cuộc chơi có những đồng tiền không thể
nào dùng được. Đồng tiền này hết xài rồi. Lũ trẻ con vẫn thường bảo nhau như
thế mỗi lần trông thấy đồng xu của Sơn.
Nó cũng chả biết phải làm gì hơn. Nó
dự vào cuộc chơi bằng cách đứng nhìn một cách khoan khoái và hứng thú. Rồi đến
lúc tàn cuộc lũ trẻ lục tục trở vào lớp thì Sơn lại tiếc rẻ. Sơn lững thững đi
dọc hành lang để tìm bắt những con kiến đen rồi cho chúng đá với nhau giải
khuây. Nhưng những trò chơi lạc lõng như thế cũng phải hết. Sơn cách biệt với
tụi trẻ con vì không có một đồng xu dính túi để mà nhập bọn.
Ban đầu nó cũng hay ra ngoài cổng
trường để xem người ta làm việc trong nhà máy hoặc ra bờ sông nhìn những bãi
đất, những cây xanh mờ mịt ở bờ bên kia để tìm một cái gì an ủi cho nỗi hiu
quạnh. Nhưng sau, ông gác cổng ngăn cấm tụi trẻ con không được tha thẩn ngoài
đường mà phải vào ngay trong sân trường. Ông ta làm như thế một phần cũng để
bảo vệ cho cái sạp hàng của ông ta. Vì tụi trẻ con thích quanh quẩn ở ngoài để
mua đồ ăn hơn là đến viếng cái quán của ông ở trong trường. Ông ta dữ tợn, cũng
như những món hàng được bày bán : Một mớ những trái tầm ruột xanh, những me
chua xát muối ớt đỏ lừ, những khúc bánh ỉu lấm tấm ruồi nhặng.
Và Sơn ở trường để nhìn thời gian trôi
đi, ngày lại ngày, mùa đánh đáo tàn lụi. Có một bọn trẻ nào đó xướng ra trò
chơi bắn bi. Thế là cái mùa bi lại bắt đầu, lũ trẻ đi học với những nắm bi xanh
đỏ chất đầy trong túi quần túi áo. Sơn thích chơi những viên bi ấy lắm. Có
những viên có hình lưỡi liềm như mặt trăng, có những viên trong suốt một màu tím
hay màu hổ phách. Lũ trẻ sắp hạng những viên bi cẩn thận và rất quý những thứ
đạn nào màu sắc khó kiếm. Trong lớp học thỉnh thoảng lại có những viên bi rớt
ra khỏi túi áo một học sinh ngủ gục, lăn lông lốc đến tận gầm bàn của thầy
giáo. Những viên bi ấy sẽ bị tịch thu và để đầy trên bàn thầy cho đến giờ về
chủ nhân của nó mới được hoàn trả lại.
Tình hình đối với Sơn cũng chẳng lấy
gì làm sáng sủa hơn. Những bận về học, qua tiệm của người Tàu già bán tạp hóa,
nó vẫn dừng lại dòm vào, tần ngần, vì không có tiền để mà mạnh dạn bước vào. Nó
biết rõ lắm, không bao giờ quên được. Ở góc trái của tủ kính có một đống những
viên bi xanh đỏ đẹp vô cùng. Và Sơn vẫn hay đứng ỳ ra đó để mà nhìn cho đến lúc
ông Tàu già nghểnh cái đầu bạc trắng và đôi mắt đùng đục mở to lên nhìn qua tủ
kính. Sơn chạy vù đi một mạch tiếc rẻ cho một viên bi nào đó, rất đẹp, không
biết sẽ lọt vào tay ai.
Nó trở về nhà với những ước ao, những
buồn bã lẫn lộn. Sau cùng Sơn quyết kiểm soát lại tất cả các đồ chơi của mình
để xem có thể đổi được vài viên bi của tụi bạn không. Nó có một con tôm, hai
con cá đen, dăm cái hộp quẹt và một con đười ươi bằng nút chai đẽo gọt rất vụng
về. Sơn đem những thứ ấy đổi cho tụi bạn lấy được năm hòn bi.
Hôm sau nó hí hửng mang bi đến trường.
Nhưng trò chơi đánh bi thực đã tàn lụi. Sân trường không còn những đứa trẻ dự
cái trò chơi ấy nữa. Một con vịt ai thả lạc lõng trong bãi cỏ gần cột cờ cất
lên những tiếng kêu khàn khàn.
“Thế là hết” Sơn lẩm bẩm tiếc rẻ và
cất những viên bi một cách cẩn thận vào cặp rồi trở vào lớp.
Trời đã ấm lại, lá cây đã xanh, những
cành cây thiểu não đã tươi lại vì đầy những lá non. Những ngày học trong lớp đã
có chút nắng buổi sáng mang cái dịu dàng và thuần khiết vào lớp học. Không gian
trong suốt như pha lê. Thỉnh thoảng lớp học đang im lặng lại ồn lên vì một con
chim sẻ bay vụt ngang và kêu lên những tiếng rộn rã.
Nắng vàng tươi in trên cửa kính lớp
học những vệt sậm của lá hay bàn tay của một đứa trẻ nghịch ngợm xòe ra đủ cả
năm ngón.
Vạn vật đã đổi mới, lũ trẻ cũng phải
có những trò chơi khác. Chúng bắt đầu chơi chạy đuổi rồi chơi u. Những trò chơi
này Sơn chỉ được mời đến để phân xử hơn thiệt hơn là dự phần vào. Vì nó chạy đã
chậm lại rất yếu hơi. Trò “u” cần những đứa rất dai hơi để mà xông sang đất
địch. Nó còn phải khỏe nữa để có thể trở về vùng của phe mình cho đến khi lũ
đối phương không đủ sức giữ nó lại và ngã bò càng.
Những trò chơi này xem ra tàn lụi rất
mau chóng vì tụi trẻ con bị rách hết quần áo. Có những đứa trở về nhà với một
cái cúc mất, tay chân thì xây xát và mẹ nó cho ăn một trận đòn. Vài hôm sau trò
chơi này tàn đi rồi thì mất hẳn.
Bây giờ thì lũ trẻ chơi đánh con quay.
Trò này được rất nhiều đứa hưởng ứng. Sân trường nhộn nhịp với những con quay
xoay tít và những tiếng dây vụt đi nghe vun vút.
Sơn thích lắm. Nhưng trò chơi này cũng
như những trò chơi khác, nó chỉ đứng nhìn một cách thèm muốn. Đến khi có đứa
bạn nào chán vì đã mỏi tay thì Sơn chạy lại mượn con quay để vụt vài cái cho nó
quay đi lông lốc. Những khoảng thời gian ấy rất ngắn ngủi làm nó tiếc vô cùng.
Cho đến một hôm chú nó đến thăm nhà, có dẫn nó đi chơi và mua cho Sơn một con
quay.
Ngay buổi chiều hôm ấy, Sơn đem con cù
ra ngoài hè. Một mình nó quay cuồng với sợi dây và con quay cho đến khi mệt lử
vì nắng.
Sớm hôm sau nó đem thứ đồ chơi ấy đến
trường thì một tin làm nó kinh hoàng. Những đứa trẻ nào chơi con quay đều bị
tịch thu hết. Lệnh của ông Hiệu Trưởng ban ra để ngăn tụi trẻ con chơi trò nguy
hiểm có thể mù mắt.
Lớp học u ám hẳn lại, những con quay
trong cặp của tụi chúng đều bị thầy giáo tịch thu và đưa cho ông gác cổng. Ông
ta đích thân vào từng lớp một và mang đi một đống những con cù. Ông ra đi và
không bao giờ trở lại.
Những lần đi qua nhà ông gác cổng lũ
trẻ vẫn thấy đứa con nhỏ của ông lẩn thẩn với mấy con quay lăn lóc.
Có những khoảng thời gian nào đó mà
đứa trẻ không hề để ý đến nhưng vẫn trở lại bằng những bước lặng lẽ và êm ả.
Giống như sao mai chớm mọc vào những buổi sớm lạnh lẽo những gió và dìu dịu một
màu lam, như những tiếng dế vẫn âm thầm rả rích đón màn đêm trở về với vạn vật.
Những cây sao gần trường bắt đầu trút
xuống những quả khô đét mang hai lá màu nâu già, quay lông lốc như chong chóng.
Lũ trẻ con bắt đầu thích ném những quả
sao ấy lên trời để nhìn nó rơi trở xuống quay tít, một cách rất thú. Và Sơn đã
chơi cái trò chơi ấy. Nó đã tìm được một thứ giải trí đúng mùa của nó nhất. Khi
mà những đứa trẻ thích thơ thẩn ở ngoài đường để lượm những quả khô ấy và giấu
đầy trong cặp.
Những buổi trưa êm ả, khi cổng trường
vừa khép lại, lũ học trò trở về nhà, Sơn thơ thẩn trên con đường sắc xám, tìm
những quả sao ném lên trời để nhìn nó quay tít mù. Sơn đã tìm được một trò chơi
đúng lúc. Nó không còn cảm thấy lạc lõng nữa.
NGUYỄN
TỊNH
(Trích
từ bán nguyệt san Tuổi Hoa số 205, ra ngày 15-7-1973)
