Bằng Cấp và Con Người

 

Thư của em V.H. Saigon:

... Dù rằng em không còn ở tuổi Thiếu Nhi, không ở trong GĐTN nhưng em mong chị sẽ vui lòng bớt chút thì giờ cho em chị nhé. Năm nay em đã 24 tuổi, em học Văn Khoa. Gia đình em dự định nếu em lấy xong chứng chỉ chót thì sẽ làm đám cưới. Em cũng tưởng rằng với sự học hành chăm chỉ của em, thi đậu là lẽ dĩ nhiên. Ngờ đâu em lại bị rớt. Ba má em bảo cứ cưới đi rồi qua năm sẽ thi lại. Nhưng em không muốn. Em muốn có cái bằng Cử Nhân đàng hoàng khi về nhà chồng người ta mới khỏi khinh rẻ, em muốn phải học cho thành tài mới bước vào đời. Vũ trụ sụp đổ hết chị ơi...

Trả lời: Dù em bao nhiêu tuổi, mà em còn ngây thơ như vậy, chị vẫn mong rằng những dòng chị viết sau đây, sẽ giúp ích em được phần nào. Dạo chị còn bé, khi mới biết làm tính cộng, ước vọng cao xa của chị là biết làm tính chia như anh của chị. Và chị nghĩ nếu đã làm được tính chia thì kể như là về môn toán khỏi phải học nữa. Khi chị làm được tính chia, thì anh của chị học phân số, chị lấy làm thán phục cái tính gì kỳ lạ: trên một hàng số, dưới một hàng số, mà giữa lại có cái gạch ngang, khác hẳn tính cộng trừ có hai hàng ở trên, chị chả hiểu ra làm sao cả. Và chị nghĩ tột đỉnh Toán học chính là bài toán kỳ lạ hai hàng số giữa cái gạch đó. Lớn thêm tí nữa chị lại thấy toán học còn có nhiều cái lạ hơn mà chỉ khi bước lên đỉnh cái lạ này mới lại thấy chân trời lạ mới. Rồi chị học được một câu rất thấm thía thế này: "Sự hiểu biết của người ta giống như con ếch ngồi đáy giếng. Nó nghĩ rằng trời bằng cái miệng giếng, nó chỉ nhảy ngang dọc mỗi chiều năm bước là hết cả trời. Khi leo lên được một bậc, tầm mắt nó lên cao, nó thấy nơi miệng giếng rộng ra. Rồi nó leo lên lần lần, trời càng rộng hơn mãi, cho đến khi nó lên tới miệng giếng, thì nó thấy bầu trời mênh mông quá, đi tới ngàn năm cũng không hết được." Sự học cũng thế. Hồi xưa, học xong lớp ba, đi thi Sơ Học yếu lược, nếu đậu là kể như có đủ khả năng để làm lý trưởng (nếu có tiền) thì sự thành tài chính là bằng Sơ Học Yếu Lược. Và nếu có người đậu Sơ Học Bổ Túc (xong lớp nhất) thì phải coi như là hãnh diện lớn, phải khao vọng, và có thể tự hào là người "thông thạo chữ Tây". Lần lần, quan niệm đó bị coi là sai lầm, cũng như con ếch leo lên nhiều bậc, càng được học nhiều, người trí thức càng thấy sự không biết của mình về vũ trụ mênh mông, lớn quá, so với cái biết nhỏ bé của mình. Và bất cứ lúc nào, chúng ta cũng có đầy dẫy cái không biết bên mình em ạ. Em đừng nghĩ rằng vũ trụ sụp đổ em ơi. Nếu kỳ thi rồi em đậu, thì sự hiểu biết của em hơn em hiện nay là bao nhiêu? Sự học rất cần thiết. Nhưng học để làm gì, học chính là để nên người. Vậy nếu em đậu kỳ vừa qua mà em đã coi là em thành người, thì chị thấy không đúng đâu. Sự nên người phải do nhiều yếu tố ghép lại, mà đỗ đạt chỉ là một phần nhỏ, một bằng chứng cụ thể rằng đã được huấn luyện về phương diện học vấn. Sự thi đậu cũng là bằng chứng cụ thể rằng em đã đi học một cách chăm chỉ, nghe giảng cẩn thận, thế thôi. Còn muốn trở thành một người thì em phải học thêm nhiều thứ lắm. Trước nhất, là em phải phá vỡ cái thành kiến rằng đậu bằng cử nhân là đã "thành tài", vì cái thành kiến tai hại ấy nó sẽ làm em tự cao tự đại, trở thành mù quáng, tưởng rằng mình biết hết cả vũ trụ, cũng như hồi xưa, mấy ông kỳ mục tưởng rằng bằng Sơ Học Bổ Túc là tột đỉnh của sự theo Tây học vậy em ạ. Chị nhớ có đọc câu này của một học giả: "Điều tôi thấy rõ nhất sau những năm chuyên cần học hỏi của tôi là tôi đã học được quá ít so với những điều tôi chưa học". Nói được câu đó, thì ông đó sáng suốt thật, và chị tin chắc chắn là ông đó sẽ học thêm được biết bao, sẽ hiểu biết rộng rãi vô cùng trước khi từ giã cõi đời.

Vậy thì tóm lại, em nên vâng lời ba má. Sau này có thì giờ em sẽ cứ học, cứ thi. Chị có chị bạn khi lấy chồng mới học đệ nhị, nay con chị đó đã 10 tuổi, và chị đó đã đậu cử nhân luật. Nhờ ra đời, chị ấy biết rằng ở đời còn nhiều cái cần thiết và đáng quí hơn bằng cử nhân luật, nên chị ấy rất nhã nhặn, ai cũng yêu quí. Nếu em không nghe lời ba má, cứ nhất định nghĩ phải có bằng cử nhân mới lấy chồng để khỏi bị khinh rẻ, thì chị thành thật mong em đừng thi đậu. Vì với cái quan niệm hẹp hòi ấy, nếu em thi đậu, về nhà chồng, nội cái tính kiêu ngạo của em, em sẽ khổ vì mọi người không thể thương yêu em được.

Nếu những lời của chị có làm em buồn lúc này, chị xin nhận sự ghét bỏ của em, chỉ xin em nhớ rằng thuốc đắng khỏi bệnh, có như thế, chị mới khỏi phụ lòng em tin cậy.

Chị Đ.P.K.       

(Trích tuần báo Thiếu Nhi số 56, ra ngày 17-9-1972)