NHẠC SĨ DẾ MÈN
Bấy giờ đang mùa mưa. Những xác phượng rơi ngập lối đi, phủ cả sân trường thơ mộng dần nhuốm màu đỏ buồn thương. Không một bóng dáng học sinh nào, dù chỉ để thơ thẩn nhặt cánh hoa chia ly ép vào trong sách vở lưu tình. Học sinh nội trú thuộc trường đó cũng đã hành trang về hết. Không biết rồi đây học sinh sẽ mang tâm trạng nôn nao hay là ngán ngẩm khi trở lại trường.
Đêm ấy trời mưa dai dẳng. Tuy những cơn mưa cần thiết cho vùng đồng bằng, lợi cho nông gia... nhưng mưa nhiều quá cũng có hại. Bằng chứng là nhạc sĩ Dế Mèn đang âu lo vì nhà cửa của anh ta bị ngập hết ba phần tư. Phần còn lại nhờ thông với một gò đất nông sau lưng hang đá Đức Mẹ (hang đá Đức Mẹ nhân tạo nằm ở hông góc trái của một trường thầy dòng) nên tương đối còn đủ dưỡng khí để thở. Ngột ngạt quá! Nhạc sĩ Dế Mèn thèm thuồng nhìn vào hàng hiên của dãy lớp học bên trái của trường. Ở đó có những khe kẹt bí hiểm, có bóng tối của hành lang, lẫn vùng bụi bặm âm u sau cầu thang gỗ, dẫn lên dãy lớp học tầng lầu bên trên. Nhưng nhạc sĩ Dế Mèn thừa khôn ngoan để biết rằng không thể nào sinh sống nơi đó được. Vì ở đó chỉ toàn là đói khát, hoang lương... không một miếng ăn. Thêm một nỗi lo là không biết học trò rồi sẽ tề tựu lúc nào đây. Chúng sẽ học hành, rồi nghịch phá, và tìm tòi cả họ hàng nhà Dế để bắt bỏ vào hộp cho Dế đánh nhau. Nhạc sĩ Dế Mèn rất sợ cái cảnh bị giam cầm. Cái cảnh mà xưa kia nhờ may mắn anh ta đã thoát khỏi, đã để lại trong đầu anh ta một ấn tượng sâu xa. Lẽ ra nhạc sĩ Dế Mèn phải theo đuổi cái nghề võ sĩ như phần đông ý muốn độc ác của học trò. Một cậu học trò chọn lựa nhạc sĩ Dế Mèn trong đám đông chúng bạn cùng bị nhốt trong giỏ tre đan. Tất cả đều bị bắt cóc từ đồng ruộng miền quê đem về tỉnh lỵ để bán, để thỏa mãn thú đá Dế của trẻ con... cậu học trò mang nhạc sĩ Dế Mèn vào lớp, bỏ vào vỏ hột xoài khô và cất trong hộc bàn. Chờ giờ ra chơi cậu ta sẽ cho "võ sĩ Dế Mèn" lâm trận bằng đủ mọi cách. Tưởng rằng từ đây sắp bước hẳn vào cuộc đời đấm đá sôi động, nhạc sĩ Dế Mèn buồn tình dạo lên mấy cung đàn ai oán trước khi từ giã cuộc đời nghệ sĩ êm đềm quen mùi lãng tử phiêu lưu. Mấy bản đàn với chính cây đàn luôn luôn đeo dính trên lưng nhạc sĩ Dế Mèn mà có tác dụng không ngờ. Các nhạc sĩ không may khác, trong cặp mấy cậu học trò đều đồng loạt hưởng ứng. Những tiếng đàn "biểu tình" rỉ rả, tình tang vang lên đó đây... khắp lớp học làm thầy giáo bực mình. Thầy giáo ngưng giảng bài vạn vật và ra lịnh đem nộp tất cả Dế. Mấy "ông bầu con" tiu nghỉu nhìn thầy tịch thu Dế xong, thản nhiên phóng sinh các nhạc sĩ Dế ở bên hè lớp (một khoảng sân vừa dài vừa rộng hoa cỏ đan nhau rậm đám) "còn khuya" mới tóm cổ các võ sĩ Dế lại được để ngày ngày hành hạ trong cuộc sống mòn. Mấy "ông bầu con" biết chắc vậy.
Sung sướng thay mấy chàng nhạc sĩ Dế, kẻ thì ung dung tìm đường về quê, kẻ thì thênh thang giang hồ tìm nơi vùng vẫy. Chỉ còn mình anh Dế Mèn đen như than ở lại đơn côi, chán nản không muốn phiêu lưu như bạn bè. Anh ta cho rằng sống nơi nào cũng được, đâu cũng là nhà, miễn thân an toàn thì thôi. Rồi anh ta tìm chỗ kín đáo, yên tâm mà gầy dựng cơ nghiệp, xây đắp nhà cửa... moi hốc, đào hang, định cư riêng một cõi sân trường. Cùng lúc với mùa hè thăm viếng, học trò nghỉ hết... khoác cho trường một vẻ lặng trang tạm bợ, chưa biết vùng lên với luồng sinh khí mới lúc nào. Mối lo đó còn xa quá. Mối đe dọa bây giờ là có thể sẽ xảy ra nạn "úng thủy" mất thôi. Đó là nạn "lụt" đối với nhạc sĩ Dế Mèn vậy.
Họ nhà Kiến đã bồng bế nhau, gánh gồng... lục cục, lòn hòn, di cư tránh nước ngập tràn từ tuần trước. Vậy mà anh Dế Mèn không mảy may chú ý, vì ỷ y ở thân xác to lớn của mình thì dễ chạy trốn những hiểm họa của thiên nhiên. Nhạc sĩ Dế Mèn băn khoăn, hết đi vô lại đi ra trong khoảng "nhà" chưa ngập nước, nhờ đào khôn khéo theo "nguyên tắc bình thông nhau". Chợt bên ngoài mấy mụ Ếch Ộp đi chợ đêm nhảy lúp xúp ngang qua. Mấy mụ thật lắm trỏ. Mấy mụ che dù bằng các cọng nấm rơm, nấm hương hay nấm mối (Đủ kiểu hợp thời trang!) Với loại dù này thật là tiện lợi, lúc nào cần mấy mụ có thể cho luôn vào nồi. Mấy mụ còn biết chừa lại các cây dù bằng nấm lửa, nấm cứt trâu và nấm thông, vì mấy loại sau thuộc vào họ nấm độc không ăn được. Có mụ thêm rườm ra bởi chiếc áo tơi bằng lá môn to bản. Mấy giọt mưa tinh nghịch cứ cố bám vào lớp lông tơ mịn của lá môn, làm chúng trơn tuột dễ dàng. Những giọt nước mắt mùa hè này lấp lánh, lấp lánh... nhờ ánh chớp lóe trong đêm đen. Mấy mụ Ếch Ộp với tâm trạng mâu thuẫn của phái yếu, thích đi trong mưa nhưng vẫn chê mưa hoài làm mấy mụ không làm cách chi diện mấy đôi hài quả ớt. Với lối phục sức bên trên mà lại đi chân không, trông mấy mụ thật nhà quê. Nhưng nhờ vậy mấy mụ dễ phóng vun vút, không quên tránh né lũ bọt bong bóng (biến thể của các giọt nước mắt mùa hè). Giỏ thì bện bằng đủ các loại lá đong đưa trong tay, miệng thì chuyện trò như bắp rang... mấy mụ cứ "uềnh... oang" rền vang cả bãi cỏ đọng nước. Trời cứ mưa và bong bóng cứ phập phồng. Hình như trời hẹn sáng mai mới tạnh ráo cho. Nhạc sĩ Dế Mèn thẫn thờ đi vào trong, sửa soạn khảy đàn, có lẽ cho vơi sầu và quên đi cái đói. Anh ta hy vọng thính giác và việc làm sẽ đánh lừa bộ máy tiêu hóa. Trước hết anh ta uống một bụng nước mưa thay cho đồ ăn ( – mới nhắc đến đã nhểu nước bọt, nào là: rau, giá, cỏ non, lúa mộng...) đã sạch nhẵn kho dự trữ từ chiều hôm qua. Nghĩa là anh ta đã nhịn ăn hơn một ngày rồi. Đêm khuya dần dễ phổ biến tiếng đàn ngân cao và trống rỗng của nhạc sĩ Dế Mèn – không trống rỗng sao được với cái dạ dày lép xẹp đang chống đối quân nước mưa xâm nhập quá nhiều – Hai chú Muỗi Chân Dài cũng đói meo, ở kế nhà anh Dế Mèn cùng bay vo ve phụ họa. Cũng vui!
Mấy mụ Ếch Ộp đi chợ về tới rồi kia, vừa bàn bạc giá cả, vừa bươi móc chuyện kẻ khác, nói xấu cả hàng xóm và cười đùa xôn xao... Anh Dế Mèn dừng ở bản nhạc thứ mấy mươi – không rõ – định chạy ra vay tạm mấy mụ một ít thức ăn. Nhưng nghĩ sao anh ta lại thôi, không phải anh ta ngán chỗ lãi phải trả thêm, mà bởi anh ta rất sợ mấy cái họng tàng hoạc của mấy mụ. Động một chút là mấy mụ có thể la làng, vừa chửi rủa lại vừa đòi nợ rất ư là dữ dằn. Đàn thùng còn lủng lẳng trên lưng (nhờ dây đeo đặc biệt!) anh Dế Mèn cũng liều chạy nhanh ra.
- Quái! Mấy mụ Ếch đi sao mà lẹ quá? (chậm sao được, toàn là chạy với nhảy không!)
Nhạc sĩ Dế Mèn ngó Đông ngó Tây cũng chẳng thấy bóng một ai. Nước hơi rút bớt. Còn mưa? Ô hay!... đã dứt hạt từ lúc nào. Vậy mà nhạc sĩ Dế Mèn cứ tưởng mưa rơi gõ nhịp, nào dè chỉ là những giọt mưa chuyển tiếp, đọng từ lá me, cánh cỏ hay trên hoa phượng... rồi rớt xuống đất lần nữa mà thôi.
Màn trời thâm u, nhìn lên chẳng có lấy một bóng vì sao. Các chị Đom Đóm đêm nay cũng vắng bóng lập lòe. Trong mơ hồ nhạc sĩ Dế Mèn nghe đâu đây có tiếng ai thổn thức. Quên cả cái đói cồn cào ruột gan, anh ta thận trọng rời khỏi "nhà" lần dò tìm hiểu nguyên do. Không khó khăn cho lắm, vì đi một quãng đường, vòng qua dãy lớp để vào sân trường giữa, anh Dế Mèn đã gặp ngay anh chàng Dế Nhũi cũng thuộc loại "đui then".
Chàng thợ mỏ đang tay khuân vác đất cát chỗ hang nhà bị sụp đổ. Anh chàng thôi khóc tỉ tê. Đôi cánh cụt ngủn của anh ta là cây đàn tồi tệ nhất không dùng để bay được, cọ lên những âm thanh đứt nghẹn, vô tình trong lúc anh ta hoạt động gắng sức. Dế Mèn ngạc nhiên hỏi thăm:
- Chào anh. Sao anh lại cực nhọc và than khóc nửa đêm nửa hôm vậy?
Hậm hực quẳng mạng hòn đất vào gốc dây rau lang, Dế Nhũi đáp lời:
- Tại mấy mụ Ếch Ộp vô ý tứ làm sụp nhà của tôi, tôi chun ra kịp và thấy rõ ràng...
- Ờ há! Mấy cái mụ đó đáng lý phải thuộc phái khỏe, nhỏ con mà đi cứ như thể là voi đi. Mà cũng tại anh làm nhà một cách ẩu tả.
- Chớ anh nghĩ coi, tôi bận làm việc quần quật cả ngày dưới hầm mỏ tăm tối, thì giờ đâu để o bế nhà cửa. Thêm vào nỗi cô đơn chưa có gia đình hay còn thân nhân để chăm sóc giùm. Vả lại "ăn nhiều chớ ở thì bao nhiêu".
Dế Mèn lắc đầu quầy quậy:
- Anh nói vậy mà nghe được. Ở đời phải biết lo xa, không nên phó mặc cho sự may rủi "được thì còn, mất thì thôi" lỡ ra gặp tai nạn bất ngờ như lụt lội hay nhà sụp như vầy. (Ý hẳn anh Dế Mèn quên mình cũng chưa chín chắn biết lo xa và suýt chết đói.)
- Tức quá, giá phải tôi biết được phương thức đặt móng, xây nền thì nhà cửa của tôi sẽ vững chãi lắm.
- Đó cũng là bài học cho anh, đừng nên ỷ y với đôi càng mạnh mẽ mà đào nông, trét vội, đùn nóc không cẩn thận. Nền không nén chặt, nóc thì thấp lè tè, cũng còn may anh chui thoát cảnh chôn sống oan uổng.
Dế Nhũi đáp xuôi xị:
- Miễn là tạm bợ nhưng tôi có chỗ lê vào trốn mưa, tránh nắng thì thôi. Rồi mai tôi đi kiện đòi bồi thường thiệt hại vật chất... (hư trăm phần trăm). Còn anh, để mặc tôi! Đừng nói nữa mà tôi thêm rầu, thêm giận.
Dế Mèn nghĩ cũng một thân trơ trọi, nhà cửa lại sẵn nhiều hang ngách rộng thênh thang bèn rỉ Dế Nhũi về ở tạm cho vui:
- Thôi khuya khoắt quá rồi, anh tạm ngưng đi, về nhà tôi ở đỡ, ngày mai sẽ tiếp tục dọn dẹp, sửa sang, rồi muốn thưa kiện gì đó, hãy tính sau.
Dế Nhũi lưỡng lự giây lát rồi bằng lòng theo chân Dế Mèn tốt bụng. Chàng Dế Nhũi đành bỏ lại sau lưng tất cả mọi vật dụng đổ nát hoàn toàn. Không mang theo được món nào, và cũng nên để nguyên đó làm bằng cớ thưa kiện.
Từ đó hai chú dế, một mèn một nhũi, tuy khác loại nhưng tương cận (vì cùng là côn trùng) đã kết làm anh em và chung sống hòa bình. Sau cơn mưa, trời lại sáng. Hai chú đã tìm lại được chuỗi ngày hồng thanh thản, no nê... Dế Nhũi còn đi làm nhưng rút bớt giờ giấc lại. Anh ta ưng ở nhà hơn, chỉ để nghe tiếng đàn mê ly của anh hai Dế Mèn. Dế Nhũi phục lăn tài đàn địch của Dế Mèn, dù Dế Mèn vốn mang trong người dòng máu "văn nghệ, văn gừng" và bị liệt vào thứ "xướng ca vô loại".
Chả thế mà Dế Nhũi cam chịu phận làm em, tuy tuổi đời Dế Nhũi hơn hẳn Dế Mèn. Này nhé, hãy nghe kể lại chu trình biến thái của Dế Nhũi thật lắm gian nan và dài chán nản. Từ lúc hãy còn là một trứng non bơ vơ ở hốc một chảng ba cây sao cao vút. May mắn sinh tồn vì trứng của anh ta không bị mẹ Ruồi Đen tinh quái đẻ trứng của mụ vào. Nhộng ruồi nở trước sẽ dùng ngay thức bổ dưỡng ấy và bay đi. Chỉ còn một số chẳng là bao và nở rất muộn, trong đó có anh ta. Ôi! Ba tháng dài, và nhộng này lột vỏ một mình chui ra ngoài, không cánh, không tay chân. Làm một phát phiêu lưu, anh ta biết nhả ra sợi tơ khá dẻo dai và bền khả dĩ chịu được sức nặng của cái thân trần trụi. Một đầu sợi tơ đính vào vỏ hốc cây, một đầu anh ta ngậm chặt rồi nhảy dù một cách nguy hiểm. Vì lẽ anh ta không có chiếc dù giúp đỡ, chỉ phó mặc cho dì Gió đu đưa.
Rồi anh ta cũng thoát được mọi nguy hiểm trong thời gian nằm im như chết để Gió thổi, vì lẽ chú Kiến, chú Nhện, hay cô Chim nào đó... vô tình không trông thấy con mồi ngon.
Anh nhộng lại lột xác lần nữa. Tự nhiên cái màng mỏng che kín mình nhộng nứt ra một đường thật khéo từ phía trước ra phía sau. Y như thể là một phi công lột bộ áo đặc biệt khi rời phi cơ, nhộng rút tay chân chui ra ngoài và nhờ bác Mặt Trời hơ cho se da thịt lại, rồi liều nhào đại xuống đất giống tài tử phường xiếc. Anh ta vừa tới đất thì buông sợi dây đứt, trun lại đem theo cái vỏ nhộng là bộ áo hết xài, quấn thành một cuộn tơ rối che kín cửa lỗ.
Muốn thoát khỏi móng vuốt của bao nhiêu sinh vật khác luôn đào, bới, xới, trộn lòng đất để tìm anh em anh nhộng (bây giờ là con sùng) làm món ăn ngon lành, anh sùng lại phải khó nhọc đào đất chui xuống trốn trước.Thật là gian nan vất vả đối với hơi sức yếu đuối của anh ta. Tỉ như loài người đào đất bằng những móng tay nhỏ bé, anh sùng dùng hai chiếc móc nhỏ yếu, nhẫn nại liên tiếp trong hơn tuần lễ, đào sâu xuống... sâu hoài, cố tìm cho ra cái rễ cây nào đó. Lúc ấy chính là lúc anh ta nghỉ xả hơi vừa bám thật chặt vừa hút nhựa cây. Rễ nào hết nhựa mới phải nhọc công đi tìm rễ khác. Kiếp sống tự lực cánh sinh cứ như thế mà loanh quanh, luẩn quẩn như cuộc đời bác thợ cày trùn đất. Đời thợ mỏ tập sự kéo dài trong khoảng thời gian đăng đẳng hơn "ba năm" dưới lòng đất tăm tối, mệnh danh là "địa ngục yên ổn". Anh sùng một hôm trở nên bất động chờ nghe thân thể đổi thay. Ngày quan trọng chợt đến khi các bộ phận trong cơ thể anh ta bắt đầu lớn lên thành hình và cấu tạo hoàn hảo dần. Một sức mạnh huyền bí giục giã anh ta cựa mình tỉnh giấc triền miên. Rồi thôi nằm trong hang hốc, sùng thành anh Dế Nhũi non nớt nhưng dám chui lên mặt đất làm quen với lũ nắng quái chói chang.
Hài lòng chăng anh với thân hình cục mịch, đen thui, cánh cụt ngủn như cánh con vịt mới đẻ, còn trang bị thêm đôi chân trước – phen này rất khỏe – giống như hai lưỡi cưa nhưng nhiều công dụng hơn.
Nếu chỉ tính tuổi anh Dế Nhũi từ thời kỳ này, lúc ở đất nẻ chui lên, thì anh Dế Nhũi phải chào thua anh Dế Mèn. Vậy cũng được, nhưng anh Dế Nhũi hơi hồi hộp không biết mình có biến thể thêm lần nào nữa không? Dế Mèn sống quen trên mặt đất với mớ kinh nghiệm già dặn, với đời từng trải phiêu linh, với thân xác khỏe mạnh, với tài năng cũng khá... để được tôn làm anh hai của chú Ba Dế Nhũi thì hợp lý lắm chớ! Miễn sao hai anh chàng giữ mãi tình bạn kết nghĩa lâu dài trong cuộc đời bình thản êm trôi.
PHIÊN TÒA ĐẶC BIỆT
Sau hai hôm chờ đợi và làm xong thủ tục thì đến ngày tòa xử kiện. Họ hàng côn trùng, động vật đến để xem phiên xử ly kỳ thật đông. Vì lâu lắm mới xảy ra một vụ kiện tụng. Lần thứ nhất tòa xử vụ "chú kiến đi kiện củ khoai". Lần thứ hai là vụ "Bà Cóc đi kiện ông (Cá) Trê bắt trộm đàn con nòng nọc". Lần thứ ba là vụ "Cô Tò Vò kiện kẻ vô danh dụ dỗ con nuôi mình là nhện". Lần thứ tư... lần này có vẻ là vụ thứ chín hay thứ mười. Pháp đình nằm bên bờ ao cạn. Gọi là ao chứ thật ra là một hầm núp hình chữ Z đào trước vòng rào trường học, lâu ngày ngập rác với nước trời mưa. Gió hiu hiu không xua nổi cái hơi nực nội của lũ hiếu kỳ bu đen nghẹt. Trước tiên phải kể nguyên cáo Dế Nhũi, nhân chứng Dế Mèn Than và họ nhà Dế rải rác, nào là dế chó, dế mọi, dế cơm, dế (mèn) lửa, dế ốc tiêu... Rồi đến mấy mụ Ếch Ộp, cóc, nhái bén, nhái bầu, ngóe, ễnh ương, chàng hiu, bù tọt, thằn lằn nước, hỏa xà, thạch sùng, kỳ nhông, rắn mối, tắc kè (cái lũ bé con ham ăn, rình xơi tái kẻ khác)... chưa kể lũ nòng nọc lảng vảng trong ao đang gây gổ với nhện nước và mấy con "bà mụ". Họ nhà bọ thì có bọ rầy, bọ hung, bọ cạp, bọ ngựa, bọ diệp hoàng, bọ xít, bọ nẹt, bọ nhẩy, bọ dừa, bọ rùa, bọ hoàng, bọ khoen tai... rồi bù lạch, xén tóc, quít, cánh cam, kiến dương, dán. Họ nhà nhện như nhện vườn, nhện kềnh... Họ nhà mối, họ nhà kiến vàng, đen, nâu, lửa, gió, hôi, cánh... Họ nhà ruồi lằn, ruồi đục trái cây, ruồi nhặng, ruồi xanh, mòng. Họ nhà muỗi với muỗi thường, muỗi chân dài, muỗi đòn xóc. Họ nhà bướm với bướm cải, bướm khổng tước ngày, bướm hôi, bướm đuôi én, bướm bông sim... Rồi chuồn chuồn kim, chuồn chuồn đỏ, phù du... Rồi cào cào, châu chấu, vạt sành. Họ nhà sâu rọm, sâu keo, sâu cắn mạ, sâu cắn chẽn, sâu nách lúa, sâu xám, sâu đậu, sâu bi, sâu ống, sâu quấn đọt, sâu cà chua, sâu đo... và sùng trắng... Họ nhà rầy với rầy đậu, rầy lúa, rầy dính... Cả đến trùn đất cũng lấp ló nơi miệng hang, còn ốc sên thì thập thò chỗ nào vắng mát và tăm tối vì hai loại này sợ bác Mặt Trời. Ôi thôi! Một lũ hiếu kỳ, chuyện gì cũng muốn biết để được ba hoa kể lại. Họ nhà kiến, mối, ong như ong bầu, ong vò vẽ, ong ruồi, tò vò... "siêng năng vốn sẵn tư trời" mà cũng ngưng công việc để đi xem quan tòa Rùa xử án – Quan tòa Rùa có mấy thày Cuốn Chiếu (cũng một phường rụt đầu rụt cổ) giúp việc lặt vặt. Có cả mấy thầy Rết đá, Rết đất, Bò Cạp, Ong làm phận sự giúp trật tự cho trên không lẫn dưới đất, mệt phờ râu, phờ cánh! Cả đôi bên là nguyên cáo vừa là nhân chứng, vừa là bị cáo vừa là luật sư, cãi nhau hung hăng tóe khói, thiếu điều ăn tươi nuốt sống lẫn nhau giữa tòa. Rốt cuộc hai cái miệng chậm chạp của Dế Mèn và Dế Nhũi đành chào thua mấy mụ Ếch Ộp lanh lỏi và đanh đá. Dù Dế Mèn có làm chứng và tình trạng nhà cửa hư hao nằm kia, nhưng trận mưa đêm ấy đã giùm xóa mấy vết chân màng nhày gieo rắc sự phá hoại của mấy mụ Ếch Ộp.
Ban điều tra được đề cử gồm có Rắn Mối cận thị và Ong tò vò đến tận nhà Dế Nhũi. Chúng trở về báo cáo lếu láo và đổ thừa tại dì Gió và thằng Bão đùa nghịch trêu anh Dế Nhũi. Thế là Dế Nhũi thua kiện. Bọn Ếch Ộp đỏng đảnh ra về. Cóc, nhái... gì đủ loại, đi lỏn chỏn trên mấy đôi hài ớt. Mấy mụ Ếch Ộp đi chiếc bên trái xanh, xỏ chiếc bên mặt màu đỏ, thế mà còn cho là tương phản, là "hippy". Khiến ai cũng cười quá xá vì mấy mụ nóng phồng cả da chân. Không hiểu vì giày chật, chân to hay là vì ớt cay rát. Ai bảo ham làm dáng, mấy mụ lại còn choàng khăn bằng lá cải bẹ màu xanh hay rau răm màu tím...! Ngó bọn "tiểu nhân đắc chí,..." thêm bực mình. Lũ phá hoại du côn, du kề như tụi bọ xít, bọ nhẩy, bọ rùa... sâu ống, sâu cắn chẽn, sâu nách lúa... cào cào, châu chấu... (dân phá hoại hoa màu đấy mà) thì hoan hô hết mình, hết cánh, hết râu... Dế Mèn và Dế Nhũi: hai kẻ cô đơn, mặt nghệt ra và lủi thủi quay về. Còn nỗi căm tức nào hơn. Chẳng bất công gì nhưng sao ở đời lại lắm kẻ ngu dốt quá đi.
NHỮNG CUỘC GẶP GỠ
KHÔNG TIỀN KHOÁNG HẬU
Phiên tòa được quan Rùa uể oải tuyên bố bế mạc. Một cảnh hỗn loạn chưa từng có xảy ra (có lẽ phải xét xử tiếp nhiều án mạng đẫm máu, nhiều vụ thanh toán rùng rợn và dã man) giữa động vật với côn trùng, hay cùng một loại cũng có nữa. Tiếng thét thất thanh, tiếng kêu khóc, tiếng gây chiến, tiếng chửi rủa, kêu cứu... vang từng chập. Tiếng động do sự cọ sát, chạy trốn, vật lộn, uýnh nhau, rượt nhau, bay, bò... nghe hỗn loạn. Những mối thù cũ được lôi ra. Chúng chiếu cố lẫn nhau và tận tình chém giết cho kỳ chết mới thôi. Kẻ nào cũng cố ý gây sự để tìm cớ xơi tái địch thủ. Bọn ếch, nhái đã quăng hài quay trở lại le lưỡi táp mồi. Thừa nước đục thả câu mà lỵ. Bọn ruồi, muỗi lép vế bay vòng vòng xúi giục bọn bướm và chuồn chuồn cứu giúp.
Bướm và chuồn chuồn cũng muốn vũ lộng cánh để ra oai nhưng còn e dè bọn nhện. Bọn nhện chơi ác, lôi dây chúng giấu sẵn trong bụng ra chăng tứ phía. Chỉ khổ cho bọn sâu, bị quấn tròn trong đám tơ rối nùi. Đẳng kia lại có võ đài đánh nhau một lúc mấy chục tên giữa cào cào và châu chấu.Phe nào cũng hăng máu cãi rằng: phe mình là chì nhất trong các phi vụ ào ào phá hoại mùa màng của nông gia. Có vậy mà cũng kênh nhau rồi xông vào quần thảo và búng nhau nghe tanh tách. Chưa hết lại còn các tay đô vật nặng kí là bọ rầy và bọ hung. Chẳng hiểu ai xúi giục mà bọn này cứ lăn xả vào húc nhau như điên. Kết cuộc kẻ thua bị ủi té lật ngửa, sáu cẳng chòi chòi trong không khí. Họ nhà bọ ỷ đôi cánh cứng bên ngoài là chất ki tin như là bọ hung, bọ rầy, kiến dương, bọ nẹt, xén tóc... lại thêm bọ xít hôi rình... rủ nhau gây sự với các oắt con tắc kè, thạch sùng, rắn mối. Dĩ nhiên họ nhà bọ vắt giò lên mà chạy, tung cánh ra mà bay. Và trong đám hiếu động, hiếu chiến đó cũng có loài hiền lành lo trốn tránh. Vô phúc cho họ nhà sâu yếu ớt, bị thiệt mạng nhiều nhất. Chỉ có tụi sâu rọm là gan lì sừng những lông ngứa lên để chống cự. Mấy thày cuốn chiếu và tụi sâu bi thấy đánh nhau loạn xà ngầu thì khiếp vía cuộn tròn người lại. Bọn tắc kè, rắn mối lại quay qua rượt bắt nhau đụng cả quan tòa rùa. Đang bò về chậm chạp nhưng quan tòa rùa giật mình thụt đầu, đuôi, chân, tay vào mai thật là nhanh. Buồn cười nhất là sự lầm lẫn của tụi kiến. Tụi kiến hè hụi khiêng mấy cái xác của sâu bi và cuốn chiếu định đem về để dành đánh chén. Đến chừng hay thân thể đang lơ lửng trên không, cuốn chiếu và sâu bi choàng dậy, hốt hoảng kêu cứu. Tụi kiến xấu hổ buông đại các con mồi sống nhăn "đánh huỵch" xuống đất rồi bỏ chạy mất. Thật là những cuộc gặp gỡ "không tiền khoáng hậu" chưa hề sắp đặt sẵn bao giờ mà anh hai dế không làm sao nhớ hết để thuật lại. Vì chính hai anh dế cũng gặp rắc rối khi về chưa tới nhà. Một mụ Bọ Ngựa ở đâu nhảy ra chặn đường hai anh dế. Chẳng có cớ gì để lý sự với nhau, mụ Bọ Ngựa khoa đôi càng, chính là đôi dao đồ tể, xông đến chém trộm. Anh Dế Nhũi hơi ớn, thụt lùi lại. Anh Dế Mèn dẫu chưa đánh nhau lần nào cũng bộc phát dòng máu hăng say. Cái cổ cứng ngắc của anh ê ẩm vì nhát chém, nhưng sức mấy mà rụng đầu như mấy anh chồng của mụ Bọ Ngựa được. Anh Dế Mèn lừ đừ tiến tới, nhe đôi càng ra dích mụ Bọ Ngựa bật té. Mụ Bọ Ngựa kinh hồn chạy liền một khi, không dám chần chờ sợ đôi càng sắc bén của Dế Mèn nghiến đứt thân hình. Hai anh dế ngao ngán nhìn những thảm cảnh đang xảy ra bởi định luật "kẻ mạnh ăn hiếp kẻ yếu". Các loài tàn sát nhau không ngần ngại, để rồi về sau này biết có gặp gỡ nhau nữa chăng, thì đây hãy giữ lấy những kỷ niệm hãi hùng.
Mụ Bọ Ngựa khích bác đâu được lão Xén Tóc. Cả hai hung hăng khiêu chiến với hai anh dế. Nhìn lại cây đàn, ngó hai địch thủ, nhất là đôi ngàm rắn chắc nguy hiểm của lão Xén Tóc, anh Dế Mèn đâm ra do dự. Bọn dế bạn đã vù mất tăm. Nhưng ở đời có lắm sự bất ngờ. Một hiệp sĩ Dế Cơm bất thần xuất hiện. Chẳng nói chẳng rằng, lấy dáng thong thả, anh Dế Cơm quay mình lại, giả tảng không chú ý gì cả. Thình lình, anh Dế Cơm dùng hết sức mạnh của đôi chân to, búng cho mụ Bọ Ngựa và lão Xén Tóc văng long lóc. Khẽ cọ râu nhau ra hiệu, ba anh dế từ từ rút lui. Mặc cho hai địch thủ đang nằm xuýt xoa và mặc cho cuộc tương tàn còn tiếp diễn bên bờ ao vắng.
CHÍ LỚN GẶP NHAU
Khi đến cổng trường, anh Dế Cơm từ giã hai người bạn mới quen để đi về đồng ruộng bao la, không để hai người bạn kịp cám ơn hành động anh hùng hồi nãy. Dế Mèn đưa ra đề nghị mới:
- Hay là hai anh em ta đi giang hồ đó đây... Ở mãi xó xỉnh ấy biết ngày nào khôn.
Dế Nhũi tuy còn luyến tiếc chỗ dung thân, nhưng anh chàng đâm lười khi nghĩ đến ngày mai. Cái ngày mà Dế Nhũi phải tự xoay sở lấy để xây cất nhà cửa lại.
- Nhà cửa thì bỏ quách, nhưng bỏ chỗ làm thì uổng phí.
- Nhằm gì, trời sinh thì trời nuôi.
Rồi ra vẻ tự đắc, Dế Mèn vỗ vào túi đàn trên lưng:
- Dễ ợt, miếng ăn và miếng sống là đây. Không tài cán chi chớ dư sức nuôi nổi hai mạng.
- Ờ... há! Anh đàn, tôi hát. Chắc khán giả vui lòng cho chút đỉnh để sống qua ngày.
Dế Mèn cười gập cả thân hình:
- Chú mà hát? Hi hi, ban hợp xướng của bọn ếch, nhái cũng ăn đứt nữa là...
Anh Dế Nhũi hờn mát, bèn rút lại ý kiến:
- Vậy "anh đi đường anh, tôi đường tôi..." Tôi ở lại để hợp tác với bác trùn đất. Chẳng những tăng gia sản xuất phân bón bên dưới, mà còn mở mang nông trại bên trên.
- Thôi mà, đừng giận dỗi. Tôi bảo đảm cho chú, cứ theo tôi mà sống thảnh thơi. Ối, ai vừa đụng tôi...?
Và anh Dế Mèn lật đật đỡ một lão Kiến Càng vừa té. Lão Kiến Càng phủi cát dính vào một tảng đường nặng cũng vừa rơi vì động chạm, vừa lên tiếng:
- Không sao, không sao! Vì mãi chú ý chuyện bàn bạc các cậu nên lão sơ ý.
- Xin lỗi cụ Kiến.
- Xin lỗi hai cậu, à mà này cho lão hỏi...
- Cụ cứ hỏi, nếu về phiên tòa ban sáng thì tụi cháu rành lắm.
Dế Mèn và Dế Nhũi vồn vã trả lời, rồi cụt hứng vì lão Kiến Càng chê bai:
- Ôi thôi! Kiện cáo phí thì giờ, chỉ giúp công ăn việc làm cho bọn xử án, tốn tiền nuôi cái bọn vô tích sự no nê phè phỡn. Cãi trắng ra đen, cãi đen ra trắng, rồi có làm nên trò trống gì. Lão không cần đi xem cũng biết huề cả làng, đúng không?
- Ắt hẳn cụ có cao kiến gì để giúp tụi cháu gỡ lại vụ ức lòng này.
Anh Dế Nhũi nhanh nhẩu kể lại đầu đuôi câu chuyện xảy ra. Lão Kiến Càng chăm chú nghe, không chút ngạc nhiên, lão Kiến Càng khuyên Dế Nhũi:
- Thôi bỏ qua đi. Kẻ quân tử không thèm so đo với lũ tiểu nhân. Vật chất bồi thường mà có tồn tại gì. Rồi đây hai cậu cần tạo dựng cuộc đời mới, làm nên những gì lưu danh... Một việc nghĩa chẳng hạn.
Dế Mèn hơi thắc mắc:
- Việc nghĩa? Khó quá, ở đâu mà có sẵn để tụi cháu thực hiện, thưa cụ?
- Ồ, thiếu gì. Chỉ sợ tấm lòng của những kẻ ngại gian khó, chông gai.
Lão Kiến Càng xoăn xoắn đôi râu phai màu, ra chiều suy nghĩ. Qua ngọn cỏ non xanh, dì Gió len lén lướt thướt, chui vào khe hở của đôi cổng lớn của trường đại học lặng trang. Dế Mèn còn mãi nhớ đến trái tim hiệp sĩ của anh Dế Cơm lúc nãy, trong khi Dế Nhũi lơ đãng theo dõi bước chân của dì Gió. Anh Dế Nhũi chợt thấy một gã Thạch Sùng đang tiến tới. Anh Dế Nhũi e dè nấp sau lưng anh Dế Mèn và báo động:
- Coi chừng! Một tên ác ôn kìa, gã Thạch Sùng.
Lão Kiến Càng nhấp nháy đôi râu:
- Nếu mắt đơn lẫn mắt kép của các cậu không nhìn lầm như đôi mắt kém của lão thì cho lão biết hình dạng của gã.
Dế Mèn cướp lời, tả rõ cả da dẻ của gã Thạch Sùng:
- Màu trắng... Không phải, trăng trắng vàng vàng mới đúng.
Lão Kiến Càng nghe tả kỹ thì mừng rỡ:
- May quá, một gã học trò ngoan và biết điều nhất. Có lẽ gã rành một chuyện thương cảm mà suýt nữa lão quên mất.
Dế Mèn và Dế Nhũi cùng lặp lại:
- Thương cảm!!! Tại sao lại có chuyện thương cảm với thương tâm, thưa cụ?
Vì nãy giờ gián đoạn công việc cũng khá lâu, nên lão Kiến Càng sửa lại miếng đường trên lưng, vừa rảo bước vừa nói vói lại:
- Hai cậu chờ gã Thạch Sùng sẽ đến kể tiếp chuyện buồn. Có những việc mà ta biết ngay là đúng và cần làm. Lão phải về trên quãng còn xa. Vả lại, lão sợ gã Thạch Sùng liếm nhầm lão là con mồi ngon thì nguy tai.
Trông gã Thạch Sùng cũng hiền lành nên hai anh dế không ngại làm quen:
- A! Chào anh.
- Chào hai anh.
- Hôm nay anh nghỉ học để đi xem vụ xử kiện phải không?
Anh Dế Mèn khôn ngoan đã đánh đúng tâm lý gã Thạch Sùng. Gã Thạch Sùng thích được bất cứ ai hỏi và nhắc đến sự học của mình. Giống như bất cứ trẻ học trò nào đều thích khoe khang quần áo, tay chân bị lấm lem mực xanh tím. Gã Thạch Sùng vui vẻ đáp:
- Tôi không có trốn học, tôi được nghỉ vì thày giáo ốm. Tiếc quá tôi mãi đi lang thang đâu hay biết có vụ xử kiện.
Anh Dế Mèn hỏi vặn gã Thạch Sùng:
- Đi học chắc vui lắm. Tôi chỉ học được có một ngày nhưng lúc ấy còn bị kẹt trong hộp kín. Các ngày kế tiếp chỉ toàn là học lóm và nghe lõm bõm lời thày giáo trong lớp. Rốt cuộc vẫn là kẻ mù chữ.
- Anh nói đến học chữ ư? Tôi thì học nghề. Nhưng học gì thì học, có học mới nên khôn. Thày giáo của tôi cũng không biết chữ nhưng bù lại thày dạy tôi biết bao là kinh nghiệm quý báu, với những bài học về lòng nhân...
Với giọng nghiêm trang, Dế Nhũi bày tỏ sự khâm phục của mình:
- Chao ôi, thày trò anh đa cảm quá đi thôi, cả ông lão Kiến Càng nữa. Ông ấy vừa "bật mí" với tụi này một câu chuyện cũng có vẻ lâm ly, đầy nước mắt...
Gã Thạch Sùng đánh dấu hỏi trong đầu, và sung sướng khi giải được gút mắc:
- Kể ra cũng thương cảm... Một kẻ bị mắc nạn mà tôi vừa khám phá hôm qua.
Anh Dế Nhũi lấy làm ngạc nhiên thốt:
- Lại tai nạn, tưởng chỉ có mình tôi là xui xẻo.
- Ủa, chớ không phải anh đang tự do sao?
Anh Dế Mẻn đã đoán ra phần nào:
- Có lẽ anh Thạch Sùng muốn nói đến trường hợp của kẻ bị giam cầm hay tù túng chăng?
- Đúng vậy. Tội nghiệp cô chim Khướu, cần được gấp rút cứu giúp.
Bấy giờ hai anh dế đã nắm được vấn đề của lão Kiến Càng nói úp mở lúc nãy. Cả ba đều trầm ngâm. Gã Thạch Sùng băn khoăn "tặc tặc" không biết làm sao mở lời mời hai anh dế cùng gã hợp lực để làm công chuyện lớn lao của một hiệp sĩ. Còn hai anh dế cùng đang lưỡng lự trước hai ngã đường mở ngỏ. Có nên thực hiện ý định giang hồ, để lời vàng ngọc của lão Kiến Càng ngoài tai? Hay là theo gót Thạch Sùng tìm phương cách giúp cô chim Khướu "tháo cũi, sổ lồng"?
Sau cùng đại nghĩa đã đánh thức lương tâm vốn dĩ vô tình của hai anh dế. Khỏi đợi gã Thạch Sùng yêu cầu hai anh dế vẫn vui vẻ hỏi thăm tỉ mỉ từng chi tiết để cả ba liệu bàn và nghĩ một kế hoạch hoàn hảo. Thành hay bại còn do ở tài trí của cả ba lẫn sự xếp đặt của tạo hóa cũng rất vô tình. Chờ xem.
CA SĨ CHIM KHƯỚU
Cô chim Khướu hót thật hay, vũ cũng xinh. Cô là một vũ công kiêm ca sĩ tài hoa. Giọng ca của cô rất trong trẻo – khiến kẻ nào khó tánh nhất và ưa sự yên lặng cũng phải hài lòng – dẫu rằng cô không đẹp lắm. Nhưng cô chưa hay thức ăn và nước uống người ta nuôi cô sắp hết. Chủ nhà đi vắng đã ba hôm. Ba hôm dài vắng vẻ không làm buồn não cho cô trái lại chỉ gây một ít cảm giác nhung nhớ... nhớ nhung. Đúng rồi! Cậu chủ nhỏ hằng ngày chăm nom từng hạt gạo, hạt mè... thơm ngon, từng chén nước trong vắt cho cô đâu mà không thấy bóng hình. Phải chi cô biết được hết thảy gia đình chủ nhà đã đưa nhau đi nghỉ mát ở vùng bể trong ba tháng hè thì cô sẽ thất vọng bao nhiêu. Đó cũng vì họ đã bỏ quên cô. Nếu có nhớ, họ cũng không thể nào mang cả lồng tre theo để rước thêm sự phiền toái, bận rộn. Nghỉ hè là để vui chơi và hưởng lấy sự thảnh thơi, nhàn nhã. Họ vứt lại sau lưng những gì rắc rối và nhọc nhằn, dù chỉ là một thú vui nhỏ là yêu cầm thú. Thế nên có một gã mèo cũng chung số phận với cô ca sĩ. Nhưng gã lại có được sự tự do. Tự do để mà tha hồ tìm kiếm thức ăn. Nghĩa là gã có thể ngồi rình trên giàn hoa giấy thật thong dong. Trên giàn hoa giấy màu hồng, gã mèo có bộ lông lốm đốm trắng và đen như muối tiêu đang tức tối. Gã Muối Tiêu không có cách nào để bắt sống cô ca sĩ hầu dùng làm bữa điểm tâm. Chiếc lồng tre đong đưa như báo một sự hiểm nguy, nhưng cô chim Khướu vẫn vô tâm. Cô còn tốt giọng để ca hát và chưa thấy khát nước.
Có hai thằng bé Se Sẻ chuyền trên cành cây trứng cá ngoài sân. Hai đứa ríu ra ríu rít, rủ nhau đến thăm cô chim Khướu. Trông thấy hung thần Muối Tiêu hai đứa liền len lén rút lui. Thôi đành để bữa khác lén nhại giọng của cô chim Khướu cũng không gấp gì.
Trưa hôm đó hai anh dế lần mò đến nơi, bản đồ chỉ vẽ bằng trí nhớ của gã Thạch Sùng không đến nỗi tệ. Gã Thạch Sùng đành lỗi hẹn dù rằng gã đi đường tắt nhanh hơn hai anh dế. Gã bận ghé vào trong căn nhà vắng để chào mẹ gã. Mẹ gã lại bụng mang dạ chửa, vì gã Thạch Sùng thấy bà khó nhọc lê bước với hai quả trứng tròn chia sớt hai bên bụng. Thế là gã Thạch Sùng không đợi biểu gã phải ở lại để kiếm mồi nuôi mẹ. Gã buồn lắm vì không có cách chi thông tin cùng xin lỗi đã làm dở dang dự tính với anh em dế.
Căn nhà gỗ, kiến trúc theo lối xưa nằm gọn trong khu vườn nhỏ và nằm kế bên ngôi trường đồ sộ. Mấy chậu hồng, mai, cúc, quỳnh hoa vẫn chưa héo khô vì mấy hôm trước trời mưa nhiều quá.
- Giàn hoa giấy kìa!
Anh Dế Mèn mừng rỡ kêu lên và cũng chỉ có mình anh là có thể đến nơi. Với đôi cánh màng mạnh mẽ bên trong cánh đàn, anh Dế Mèn vừa phóng vừa bay độ ba hơi đã tuốt lên cành lá khẳng khiu của giàn hoa. Dế Nhũi đứng đợi dưới đất, sốt ruột nhìn anh Dế Mèn đang tìm cách làm quen với cô chim Khướu.
Dế Nhũi vơ vẩn nhìn cái lồng tre bóng loáng vẹc ni cửa lồng không khóa nhưng gài chặt. Lại còn lắc lư qua lại. Khiếp! Thêm tiếng "ngao, ngao" của ai. Thì ra gã Muối Tiêu thu hình nãy giờ mới phi thân chụp đại lồng chim. Dế Nhũi nhắm mắt lại để khỏi chứng kiến cảnh người anh kết nghĩa lọt vào móng vuốt hung thần. Nhưng với đôi tay khéo léo, gã Muối Tiêu thu móng khều khều chốt lồng. Anh Dế Mèn biết mình chưa bị phát giác vội trốn thật nhanh. Trong lồng cô chim Khướu la thất thanh. Gã Muối Tiêu tính toán chưa đúng mức, nhảy chụp lần nữa liền bị rơi xuống đất. Gã kiên nhẫn ngồi ngó lên, đôi mắt giả hiền từ cứ gọi là lim dim che giấu tính nham hiểm tiềm ẩn.
Hai anh dế chui từ hàng rào hoa dâm bụt để đến chỗ hẹn với gã Thạch Sùng. Dưới một tàng lá của cây hột nổ, dì Gió phe phẩy ru hai anh dế ngủ thiu thiu. Những trái hột nổ rung rinh giống những quả trái ô môi tí hon. Có trái đã già ngắt và nắng tô lên đó một màu đen xạm. Hình như có một cái hoa tím đang uốn éo với sợi tơ mong manh.
Một chú Nhện xuất hiện, đang lần theo mối tơ, y như thể là người đang chuyền dây. Chú Nhện đem tin của gã Thạch Sùng. Vì chữ hiếu gã Thạch Sùng phải gác lại mọi dự tính tương lai. Nhưng chuyện lớn lao, hai anh dế cứ lo thi hành, gã Thạch Sùng sẽ nối bước và còn có chú Nhện sẵn lòng giúp một tay với tất cả sinh lực và những gì có thể làm được. Hai anh dế không nản lòng dù thiếu tay đầu não. Từ giã chú Nhện hai anh dế rủ nhau đến bờ ao. Chỗ đó bây giờ có thể gọi là bãi chiến đã tàn. Họ nhà kiến ra sức tẩy uế. Họ thu dọn xác ruồi, muỗi, bướm, dế, sâu... nằm rải rác đó đây. Không một xác nào còn toàn vẹn, xác nào cũng bị gặm nham nhở, mất đầu, mất chân, thủng bụng, lòi óc. Xác bọ hung nằm chỏng gọng như xe thiết giáp bị lật, bên trong trống rỗng, sạch trơn. Hăm mốt đôi chân chú rít cũng do thợ kiến lôi đi. Đám ma không áo quan, không kèn, không trống, không thân nhân... Những kẻ đi đưa lại là những kẻ hưởng lợi, không khóc, mà lại mừng vui. Hai anh dế lắc đầu ngao ngán cho cuộc đời sóng gió với bao ân oán giang hồ.
Anh Dế Mèn nhặt một chiếc lá nhạc ngựa khô để làm thuyền qua bờ ao bên kia. Dế Nhũi cũng cắn được một cọng cỏ ô rô làm mái dầm. Nếu anh Dế Nhũi biết bay thì việc qua ao dễ dàng biết mấy. Dù sao cũng có cái thú được nhìn cảnh vật tươi mát hai bên bờ ao. Dế Nhũi bám chặt gân lá chính. Hình như có một thằng ranh Bà Mụ đang lội theo phá phách. Rồi một lũ nòng nọc cũng nhập bọn. Bỗng chúng rượt đánh nhau tung tóe nước không vì một cớ gì. Một đàn cá lóc cửng bé như hạt đậu nép ở hai men bờ cổ võ. Thằng Bà Mụ núp vội dưới thuyền lá của hai anh dế. Tuy lũ nòng nọc chưa khám phá ra, thằng ranh Bà Mụ đã trồi đầu lên vì hết hơi. Nó đội cả chiếc lá nhạc ngựa lật úp. Hai anh dế rơi tòm xuống ao. Không ngờ anh Dế Nhũi bơi còn giỏi hơn anh Dế Mèn. Dế Nhũi lên bờ hốt hoảng lo thay cho anh Dế Mèn đang bị một tên thủy khấu săn bắt. Đó là một chú cá Bã Trầu lướt theo anh Dế Mèn nhẹ nhàng như con cá sấu đói mồi. Thời may Dế Mèn đã nhảy phóc khỏi mặt nước an toàn. Hai anh em dế lo giữ thân hình bị ướt loi ngoi vì lũ ranh con.
Hai anh dế luồn qua một vùng cỏ may xanh rì như rừng lau sậy để đến tổ kiến. Không mấy khó khăn, hai anh dế được lão Kiến Càng tiếp đón niềm nở.
Vấn đề lại được đem ra mổ xẻ. Điều thứ yếu là làm sao tiếp tế lương thực mỗi ngày cho cô ca sĩ sống tạm, chờ tìm ra cách giải thoát cho cô. Họ nhà kiến coi vậy chớ hết lòng vận chuyển lương thực luân phiên tới chỗ lồng tre. Còn lương thực phải kêu sự đóng góp, tùy lòng hảo tâm của mọi loài mới đủ cho cô ca sĩ dùng, ít nhất là trong ba tháng. Lão Kiến Càng sẽ cùng họ nhà kiến thông tin đi các chốn để nhờ tất cả muôn giống hợp tác. Chính Dế Mèn tự nghĩ ra một cách mới mẻ. Anh ta sẽ vác đàn vừa đi giang hồ đó đây, thu thập quà và thực phẩm sau mỗi lần trình diễn.
Trước hết nhạc sĩ Dế Mèn so phím, nâng đàn để trổi khúc nhạc hy vọng, tin yêu. Họ nhà Kiến say sưa nghe. Từ các tổ kiến gần nhất, họ nhà Kiến lũ lượt kéo ra đem tha gạo thóc để thưởng. Anh Dế Nhũi trước còn cố ghi nhớ từng ông, bà Kiến, sau này đông quá, nhiều quá, thu đồ thưởng không hở tay, anh Dế Nhũi nói cám ơn cũng đủ mệt.
Bóng đêm lần đến, anh Dế Mèn mới chịu ngưng. lão Kiến Càng so râu, rồi gọi lũ con cháu đến dặn bảo công việc. Chỗ gạo, mè chôn ngập được cả hai anh dế sẽ do con cháu lão Kiến Càng khuân dần đến cho cô ca sĩ. Phần thức ăn đó một tổ kiến ăn trong một tháng, còn đối với cô ca sĩ chỉ được hai hôm là cùng. Anh Dế Nhũi ước gì được cô chim Khướu ở đây để hát theo tiếng đàn của nhạc sĩ Dế Mèn. Trăng lấp ló sau ngàn lá xanh đen, đêm đó người ta không nghe nhạc sĩ Dế Mèn đàn như mọi lần. Chỉ có bọn ếch nhái hợp ca vang rân. Cô ca sĩ chim Khướu đói khát lặng lẽ trốn ánh trăng. Cô hãy còn nhớ hình ảnh gã Muối Tiêu đe dọa. Họ nhà Kiến âm thầm mà siêng năng đang theo một nhịp điệu "hầy hô, hây hồ..." chuyển dần dà mớ gạo, mè đến lồng tre. Nhưng con đường vòng quanh ao, đến sân nhà, vào vườn, lên giàn hoa giấy... còn xa, xa lắm.
Anh Dế Mèn bấy giờ cảm thấy vui hơn và cảm thấy cuộc đời nghệ sĩ lang thang có nghĩa sống. Anh Dế Nhũi như lây nỗi vui mừng để ước ao thầm "giá mà mình bừng lên trong một phút huy hoàng". Nghĩa là anh Dế Nhũi có thể đàn hay hát, hầu đem chút tài mọn ra đổi lấy phẩm vật để cứu trợ cô ca sĩ bị bỏ quên.
Sau một đêm ngủ bờ, ngủ bụi, lấy cỏ làm giường, lấy sao làm chăn, hai anh Dế từ giã họ nhà Kiến để lên đường tiếp tục sứ mạng. Ngày mới lại bắt đầu với nắng hồng chan chứa. Những nẻo rêu xanh tắm sương đêm trải dài đến tận chân trời. Hai anh Dế thích mê mắt với cảnh vật thay đổi chung quanh nên quên cả lối cũ đường xưa. Đói ăn cỏ, khát uống sương. Nếu sương đã tan dưới trời hè chói nóng, hai anh Dế chịu khó liếm láp chút nước đọng ở một cái vũng vô danh. Đáng lý ra khi buồn anh Dế Mèn sẽ ngồi dưới chùm hoa cúc để khảy đàn "từng tưng" cho cả hai giải khuây. Nhưng anh Dế Mèn không muốn phí sức lao động, để dành trổ tài thật lâu trước đám đông. Anh Dế Nhũi quá buồn lòng vì mình không có năng khiếu để học đàn. Nỗi niềm biết tỏ cùng ai? Thời may có bác Chuột Chũi đã nhắc khéo anh Dế Nhũi vào một buổi tao ngộ "bèo nước mây trời":
- Sao anh không làm trò xiếc?
- Ơ... ơ... tôi đâu có biết gì.
- Này nhé, tôi cũng như anh, đào hang, xúc đất, chui xuống, trồi lên...
- A! Tôi nghĩ ra rồi...
Thế là từ đây sau màn độc tấu của anh Dế Mèn, anh Dế Mèn hoan hỉ giới thiệu một tiết mục hấp dẫn khác:
- Để thay đổi không khí, anh Dế Nhũi biểu diễn màn độn thổ... Đây... anh Dế Nhũi.
Anh Dế Mèn lui bước nghỉ xả hơi. Khán giả Bướm Ngày như Bướm Cải, Bướm Vàng, Bướm Nâu... cười khì, vỗ cánh tán thưởng... Ô kìa! Anh Dế Nhũi chui xuống cái lỗ con cạnh hòn cuội trắng. Mà khi trồi đầu lên lại có thể khều nhẹ chú Sâu Rọm làm chú ấy giật mình. Tụi Chuồn Chuồn vui vẻ bay đi bắt mồi. Thoắt cái đã mang về nào ruồi, muỗi, sâu, bọ... thật bé, thật nhiều để trả công. Họ nhà Bướm chẳng biết lấy gì để biếu ngoài chút ít mật hương hoa. Có nàng Bướm còn ngây thơ tặng hai anh Dế vài cánh hoa cúc dại hay hoa trang. Nhưng hai anh Dế đành phải bỏ lại. Hai anh Dế, nhất là Dế Nhũi cám ơn bác Chuột Chũi và từ giã bác ấy. Lúc đông cũng như lúc thưa, đàn Kiến kiên nhẫn theo sát hai anh Dế để khiêng vác thực phẩm. Bao nhiêu tổ Kiến đều dốc hết toàn lực ra để làm thành hai dòng Kiến luân lưu chuyển động không ngừng. Một dòng Kiến đi, một dòng Kiến về... Tất cả theo một nhịp đều đặn, trịnh trọng đặt thức ăn nào gạo, mè, sâu, bọ... vào cái chén nhỏ. Ban đầu cô chim Khướu ngạc nhiên trước lòng tốt của họ nhà Kiến. Cô nghi ngờ cũng phải, không có gì bảo đảm cho sự giúp đỡ ấy. Biết đâu họ nhà Kiến mưu sĩ, nuôi cô cho béo tốt rồi sau đó xúm lại... Tai họa chưa xảy ra, nhưng cô chim Khướu lại bớt được một mối lo. Gã mèo Muối Tiêu đã lánh xa chỗ giàn hoa có treo lồng chim. Vì gã rất ngán cái tập thể bé nhỏ mà đông đảo và đoàn kết : Kiến. Gã đi những cái nhà khác để ăn vụng. No no, gã lặng lẽ nằm một xó yên tĩnh để liếm láp bộ lông và gãi bọ chét. Cũng nhờ có lý do đó để lão Kiến Càng hoan hỉ mời cô chim Khướu chớ từ chối sự tương trợ của hai hiệp sĩ vô danh.
Cô chim Khướu vững lòng tin để ăn uống cầm hơi. Cô chỉ hát nhịp điệu "hầy hô, hây hồ..." để khuyến khích và giải khuây cho họ nhà Kiến, luôn luôn nhọc mệt bởi đường xa mà không chút than van. Bởi vậy gã Muối Tiêu tức và thắc mắc không hiểu tại sao "con bé" mất tự do mà vẫn tươi tỉnh ca hát. Chú nhện lại đến để giăng vô số màng lưới bảo vệ cho cô chim Khướu. Tuy là những màng lưới mong manh dưới móng vuốt gã mèo, nhưng cũng khiến gã mèo thích sạch sẽ và sợ nhột nhạt không dám đến gần. Dĩ nhiên họ nhà Kiến vẫn chui ra chui vào một cách bình thường. Đôi lúc chú Nhện còn kín đáo bỏ thêm vài mạng ruồi, muỗi vào chén đựng cho cô chim Khướu. Nhưng đối với cô ta, bao nhiêu đó thấm thía gì. Chỉ vài lần cúi cổ xuống, ngước mỏ lên... cô chim Khướu đã uống hết ba lần công lao khó nhọc của tám chú Kiến. Lão Kiến Càng thấp thỏm đốc thúc con cháu khiêng nước đựng trong vỏ nửa hạt đậu phọng. Nước lấy từng giọt một từ ao, lại phải đi từ từ cho khỏi đổ. Ăn tiền ở chỗ chúng phải tránh bao nhiêu chướng ngại vật trên đường dài 30m. Rồi phải giữ cho thăng bằng để leo lên lan can, chuyển lên giàn hoa giấy rồi mới xuống tới lồng treo. So sánh 2 phần công việc của Dế và Kiến chưa chắc phe nào đã có công hơn.
Một ụ đất to lớn như quả núi con chắn bước hai anh em Dế vào một buổi chiều. Một thứ đất đặc biệt cứng còn hơn đất sét khô, anh Dế Nhũi thử càng rồi đành thất vọng. Đó chính là giang sơn của vương quốc Mối. Từ những lỗ thông hơi xuất hiện những đôi ngàm lớn, chừng đe dọa kẻ nhát gan. Ôi chao! Hai anh Dế ê càng khi tò mò cắn thử dưới chân ụ đất đùn. Đất đùn là một chất xi măng đặc biệt của họ nhà mối. Đôi lúc phải cho hai anh chàng tinh nghịch. Chẳng hạn hai anh Dế đang tìm cách đục phá xem chơi. Đàn Kiến cũng biểu đồng tình và tản ra để thám hiểm. Hai anh Dế và tụi Kiến thất vọng nhìn nhau. Anh Dế Nhũi lo lắng, nếu tất cả đất cát nơi đây đều cứng như vậy thì mình làm sao đây? Tổ Mối không suy suyển nhưng họ bên trong đã hay động tịnh. Vài cái đầu không có mắt của tụi Mối Lính ló ra làm hai anh Dế hoang mang. Anh Dế Nhũi vội đào lấy đào để một con đường để chui xuống trốn. (May cho anh ta, chỗ đất đó mềm èo).
Anh Dế Mèn phì cười:
- Chưa có trình diễn sao lại tiếp đến màn độn thổ?
Rồi anh Dế Mèn hấp tấp chui theo, cốt lôi anh Dế Nhũi trở lên. Dế Nhũi vẫn còn đủ sức để khoét sâu thêm. Lúc Dế Mèn sắp táp kịp chân anh Dế Nhũi thì Dế Nhũi tông vỡ đất ra và lọt vào một khoảng trống. Tức thì các Mối Lính mù mắt ào ạt bủa vây ngay hai kẻ vô tình khám phá ra địa đạo. Chúng há to các đôi ngàm, lập một hàng rào để sẵn sàng tử chiến với quân xâm lăng. Dù không có mắt nhưng chúng rất thông thạo đường quanh ngõ dọc trong tổ. Chúng chia nhau tốp trước, tốp sau đẩy hai anh dế đi lần xuống dưới thấp và không thèm nghe hai anh Dế cố cọ râu để giải thích lý do.
- Khoan, nhẹ nhẹ kẻo hư cái đàn của tớ.
- Ủa, sao toàn là đất với gỗ?
Hai anh Dế bị điệu xuống tầng dưới cùng, là một căn phòng rộng rãi với hàng ngàn chú Mối đang làm việc trong trật tự. Và kìa thân xác to lớn biết bao nằm chễm chệ trong góc lớn, chính là Nữ Hoàng, tức Mối Chúa. Bà ta là một khối màu trắng nhạt, trông giống như một củ khoai từ mũm mĩm với cái bụng nhiều khoang. Cái đầu thì lại bé nhỏ so với cái bụng phình to, trên đó gắn một cái đầu với cặp mắt hiền từ. Bà không thể nhúc nhích để nhìn cho rõ hai kẻ lạ mặt vì các đôi chân hình như thừa thãi và không phát triển thêm, từ ngày bà rụng cánh.
Chỉ có ông Mối Tướng bò ra để tiếp xúc. Nãy giờ ông ta trốn sau tấm thân bồ tượng của Nữ Hoàng lớn gấp hai mươi lần tấm thân gầy yếu của ông ta. Ông Mối Tướng vui vẻ vì nhận ra hai anh Dế. Hồi còn thanh xuân ông ta cũng có lần bay lượn ngoài trời trước cơn mưa đầu mùa, cùng dự phiên tòa đặc biệt hôm nào. Ông ta gục gặc cái đầu, đài đệ chuyển lời giải thích cùng xin lỗi sự xâm nhập bất đắc dĩ, của chuyến đi làm nghĩa do hai anh Dế trình bày. Mối Chúa vẫn giữ vẻ im lặng nhưng bằng lòng, trong khi vẫn sinh sản theo một nhịp độ đều đặn. Hai anh Dế ngạc nhiên nhìn những Mối Vú Em tha trứng đi. Những Mối Đầu Bếp mang thức ăn đến. Mối Đầu Bếp lúc nào cũng lấm la lấm lét chực giở trò ăn vụng. Nhưng khốn thay, mỗi anh lại có một Mối Cảnh sát luôn kèm một bên để canh chừng gắt gao. Thức ăn được ông Mối Tướng mời hai anh Dế thượng khách. Ê hề những thức ăn thượng hảo hạng, chế biến thật khéo léo. Nhưng hai anh Dế nhấm nháp chút đỉnh xã giao rồi thôi vì hai anh không quen với mùi giấy, gỗ. Không hề chi, Mối Chúa sẽ dùng trọn để đủ chất bổ dưỡng mà sinh con nhiều hơn. Ông Mối Tướng phá lệ để dẫn hai anh Dế thăm tổ. Lần theo các tầng chứa vô số giấy, gỗ – mà ông Mối Tướng gọi rằng kho lương thực – hai anh Dế ngược trở lên tầng thượng. Hai anh Dế trầm trồ ngó căn phòng cong nóc, không bày biện gì, lại chỉ chứa đầy giấy, gỗ... trộn lẫn với nhau thành một khối mềm nhão, lên men và luôn luôn tỏa nhiệt. Lại có những trứng Mối nằm ngay ngắn chờ ngày biến thái. Các Mối Vú Em cặm cụi sắp trở cho đều. Các Mối Thợ Lò luân phiên mang chất giấy, gỗ đã tiêu hóa để thêm vào, chẳng khác chi loài người bỏ củi vào lò sưởi trong mùa đông lạnh. Họ nhà Mối làm việc chăm chỉ không kém chi họ nhà Kiến. Mối thợ biết đào hầm, biết đi tìm thực phẩm. (Đặc biệt họ Mối lên mặt đất chỉ để sống về đêm. Mối thợ còn biết biến gỗ thành tinh bột vụn để dễ mang về tổ cho Mối Đầu Bếp xào nấu. Mối Thợ có phận sự giúp Mối Lính, Mối Cảnh Sát, Mối Tướng, Mối Chúa ăn uống. Những Mối Hóa Học Gia, Mối Kiến Trúc Sư ngày đêm chế ra loại xi măng đặc biệt để Mối Thợ Hồ xây dựng, kiến thiết thêm và trét những địa đạo bị hở. Họ đã bít mất lối vào của hai anh Dế sau đó không lâu.
Họ nhà Mối, nhất là ông Mối Tưởng khẩn khoản lưu giữ hai anh Dế ở lại thêm vài ngày. Không thể được, hai anh Dế quyết tiếp tục con đường còn dang dở. Chịu đói gần một ngày rồi nên hai anh Dế buộc lòng phải ra đi để tự giúp mình, giúp đời. Vả lại đàn Mối cũng tán thành việc nghĩa hai anh Dế thực hiện. Họ còn tiếc không thể giúp đỡ gì hơn với loại thức ăn kỳ cục của họ. Vả lại hai anh Dế nóng muốn biết tin đàn Kiến bạn bè, có lẽ ngóng trông hai anh phía ngoài tổ Mối.
Bên ngoài lất phất mưa rơi, vách tường bằng đất của tổ Mối mềm đi. Những bé con Mối bướng bỉnh đã dễ dàng đục tường ló đầu ra. Rồi chúng tung cánh hăm hở bay tám hướng. Những mối không cánh còn lại cùng hai anh Dế hấp tấp chui ra theo dõi đám mây đen kịt hằng triệu cánh Mối. Sở dĩ mà đông đảo như vậy, là vì từ các tổ Mối khác gần đó hoặc xa hơn cũng có nhiều Mối con vây đàn bay lượn. Thình lình những thiên thần gãy cánh và rơi xuống đất nặng nề, vì mệt cũng có, vì ướt cánh cũng có... Thế là làm mồi ngon cho vô số côn trùng như biết trước để chờ đón. Chim, chuột, thằn lằn... no nê xong về hang. Chỉ còn đàn Kiến hì hục đánh chén, vừa ăn vừa khuân dọn, mang các con mồi thoi thóp về cho cô chim Khướu. Họ nhà Mối tức tối nhào ra. Đại chiến bùng nổ. Mối Lính hung hăng giơ khí giới bằng chính các chân để tấn công, hất ngã tụi Kiến. Tụi Kiến không vừa giơ càng chống cự liền tức khắc. Kiến so càng với ngàm của mối. Trong khi đó thừa dịp hỗn loạn, Mối Vú Em hốt hoảng bế xốc vài chú Mối Con về. Tụi Kiến hăng máu, gọi binh tiếp viện mãi, quyết đánh nhau chí tử như hận thù kinh niên. Chẳng những cắn đứt cổ các Mối Con sắp chết bên ngoài "chiến trường", Kiến còn hăm hở xâm nhập tổ Mối. Chúng nhất quyết chiếm tổ Mối cho bỏ ghét, những lúc bực dọc thơ thẩn tìm kiếm một cách vô ích những chỗ hở bên ngoài.
Hai anh Dế chạy lăng xăng can gián đôi bên. Nhưng Mối và Kiến coi thường hai anh Dế lớn con để tử chiến với nhau bằng thích. Mối Lính dùng một bộ phận trong thân để xịt ra một chất lỏng khá độc địa để chống lại cái càng sắc bén của Kiến. Có tên Kiến ngã lăn quay, có tên không hề hấn gì, sẵn sàng dìu tên bị tối tăm mày mặt để vẫn tiếp tục nhào đến. Kiến và Mối cắn nhau đến đứt râu, sứt cổ, què chân, què tay, trẹo càng... Ông Mối Tướng cũng bò ra để quân lính lên tinh thần. Tấm thân già yếu hom hem quan sát trận địa, ông Mối Tướng không quên nhiệm vụ chỉ huy. Ông ta truyền hiệu lệnh để các Mối Lính mù mắt biết chốn quay sang trái hoặc phải để chống ngăn quân thù. Thương thay cho đám anh hùng cảm tử ấy. Ông Mối Tướng và những Mối Lính mù không hay biết đằng sau lưng, thành trì cố thủ cuối cùng, những lỗ cửa bất đắc dĩ đang được Mối Thợ vá lại. Các Mối Kiến Trúc Sư, Mối Hóa Học biến chế thật mau loại xi măng đặc biệt. Bởi thiếu khôn ngoan chúng vá phăng cửa hang, bít kín những lỗ trống trải và bỏ mặc các anh Mối bơ vơ với lũ Kiến. Bên trong vẫn không ngừng làm việc, cố trét cho dầy hơn trong lúc bên ngoài vẫn chiến tranh sôi động. Những chỗ hở được đặt vào một hạt cát hay miếng gỗ con. Chất lỏng màu vàng được các Mối có phận sự bào chế tiết ra. Chất keo đặc biệt ấy chạm đến dấu cắt thì dắn ngay. Công việc cứ tuần tự tiếp diễn cho đến khi nào chúng không còn cảm thấy bị hiểm nguy. Nhưng Mối Chúa chết ngay sau khi tiếp nhận được hung tin chồng và bao nhiêu con thân yêu bé dại đồng mất tích. Thế là từ nay bà không còn để đẻ hằng ngàn trứng một ngày. Những đứa con khác lặng lẽ đưa xác bà mẹ lên hầm nhiên liệu, chính là phòng trung ương phát ra sức nóng. Nơi đó như một giàn hỏa thiêu. Thật vậy! Mối Chúa già nằm yên nghỉ mãi mãi, và xác tiêu hóa dần dà. Các Mối Vú Em đang liếm sạch sẽ Nữ Hoàng Mới vừa giành giựt lại trong nanh vuốt lũ Kiến ác ôn. Một Mối Tướng thứ hai cũng được tôn xưng và được đặt kế bên Nữ Hoàng. Những bắp thịt hoạt động trong khi bay hồi nãy được tan rã biến thành chất bổ dưỡng trong lúc Mối Tướng và Nữ Hoàng nghỉ ngơi. Nhưng cả hai đều trở nên yếu xìu và để mặc thần dân muốn làm gì thì làm. Nếp sống vẫn đều đặn như chưa hề xảy ra chuyện gì. Chỉ trong vài ngày sau, Mối Chúa sẽ sản xuất trứng được như Cựu Hoàng khi trước. Và chỉ có Nữ Hoàng là con cái độc nhất biết đẻ.
Hai anh Dế đã nản lòng bỏ đi không một lời từ biệt. Hai anh không thể nào hiểu rõ uẩn khúc để mà thương hại giùm Mối. Nếu không có cuộc đua bay định mạng ắt sẽ sinh ra sự lạm phát Nữ Hoàng và Mối Tướng. Một nước không thể có hai vua, do đó định luật đào thải phải phát sinh đúng lúc. Các Mối Non ký sinh đầy dẫy trong tổ phải chấp nhận lao mình vào không trung bởi một sức mạnh vô hình xúi giục. Và không cần biết đến thế giới bên ngoài nữa. Nữ Hoàng và Mối Tướng lui về sống ẩn dật khi đã bị rụng đôi cánh màng có nhiều đường gân. Suốt đời tổ Mối sống trong tăm tối dưới lòng đất vì sợ ánh sáng. Bằng chứng là Mối chỉ ăn khoét sạch những gì bên trong cây, gỗ và vẫn chừa một lớp mỏng bên ngoài.
Các Mối Lính anh hùng vẫn còn chiến đấu trong vô vọng, trước sức mạnh của đàn Kiến. Họ hy sinh cho đoàn thể Mối được trường tồn. Dẫu họ chiến thắng, làm sao họ vào tổ được! Sự chiến đấu của Mối chậm chạp dần và thất bại thấy rõ. Vì Kiến có mắt, còn Mối thì không. Mối nhẹ cân hơn lại ít quân. Kiến thắng thế, mà vẫn còn quân ào ạt tiếp viện.
Thế là đàn Kiến no nê và thích thú với bữa tiệc bất ngờ, chúng khuân về cho bằng hết, tích trữ để ăn dần. À quên, tiếp tế cho cô chim Khướu nữa. Bất chợt có tên nhớ đến hai anh Dế thì đã mất tăm dấu vết trong đêm.
CÁI HANG ĐEN
Chỉ vì một chuyến bay định mạng theo giờ hẹn của tử thần, đàn mối non đa số chấm dứt cuộc đời cùng lúc trời tạnh mưa. Hai anh Dế nát lòng ra đi, chán ngán cho tánh ác của côn trùng, của đồng loại. Nhưng đó là những định luật bù trừ khéo sắp đặt của thiên nhiên, hai anh Dế làm sao thấu đáo được!
Một ngày nắng mới lên mau. Anh Dế Mèn dắt anh Dế Nhũi lang thang vòng sang hông trái của trường học. Dì Gió khe khẽ cười đồng lõa với một âm mưu đen tối quanh đám cỏ may, cỏ cú. Gã Rắn Mối rón rén từng bước vững chãi như Cá Sấu săn mồi. Hai anh Dế vô tình tiến vào giang san của gã sát thủ. Tia nắng lẻ loi quét dài theo kẽ lá khô xám xịt. Một thằng bé Se Sẻ sa xuống cỏ rậm. Nó nhìn lầm cái đuôi rằn khoang của gã Rắn Mối là chú Cuốn Chiếu. Bị mổ trúng đuôi, gã Rắn Mối giật mình né nhanh. Lấy lại bình tĩnh lúc đầu, chỉ trong giây phút, gã xừng cổ cao lên, kênh mình sẵn sàng đối phó với địch thủ không hẹn mà gặp. Thằng Se Sẻ nhát gan, ríu ra ríu rít vài câu giữ thể diện, rồi bỏ cuộc bay đi. Do đó vài tiếng động sột soạt, của gió và cỏ cười với nhau, của Se Sẻ gây ra, của sự đập đuôi đắc ý bởi gã Rắn Mối... đã báo động khéo giúp hai anh Dế. Loáng thoáng xen qua đám cỏ dày bịt như rừng lau hai anh Dế lo vẩn vơ, vì chưa rõ sắp gặp bạn hay thù? Không để lỡ cơ hội "tiên hạ thủ vi cường", gã Rắn Mối tức thì săn bắt. Với chút linh tính bén nhạy đón nhận được mối nguy, hai anh Dế co giò tẩu thoát. Anh Dế Mèn chớp cánh bay được khá xa. Khổ thân cho anh Dế Nhũi, quên rằng mình có tài độn thổ, vội vã anh ta lủi trốn luồng tuông trong đám cỏ dày bịt. Chốc chốc, kẻ đuổi và kẻ chạy dừng lại nghe ngóng và chú ý từng âm thanh nhỏ nhặt. Nhờ nhảy được cao, anh Dế Mèn gặp lại Dế Nhũi đang nghỉ khỏe và thở chẳng ra hơi. Tên dã man bỗng lù lù tiến tới. Không kịp nhìn ngoáy xem sao, anh Dế Mèn đùn anh Dế Nhũi chạy tiếp tục. Thình lình, cả hai anh rơi một lượt vào khoảng không. Màn bằng cỏ cú, rau sam dại... thản nhiên khép lại, ẻo lả như chưa từng đón tiếp bước chân ai. Anh Dế Nhũi chạm đáy vực thẳm trước, và bị anh Dế Mèn té đè lên đau điếng. Bên trên màn cỏ xanh lấp kín làm trong lòng hang tối đen. Một chuỗi cười đắc ý vọng xuống hang nghe lồng lộng, rồi vang dội đến ù tai. Một hòn đất khô rơi ầm, vỡ tan từng hòn lớn nhỏ không đều. Thôi rồi! Cả hai anh Dế đã sa vào bẫy của gã Rắn Mối. Anh Dế Nhũi nguyền rủa "quân khốn kiếp". Lần này một hòn đất khác lớn hơn đã bít kín miệng hang cao tít mù. Lần đầu nhờ nép sát vào vách hang lõm, hai anh Dế khỏi cảnh vỡ đầu. Bụi đất chưa tan hết, hai anh Dế đã lo tránh đòn đất thứ hai. Nhưng, hình như gã Rắn Mối vật lộn uỳnh uỵch với kẻ nào khác, vì hai anh Dế ghi nhận được vài chấn động truyền qua các tầng trắc nghiệm bên trên lần xuống. Thì ra kẻ bên trên đậy miệng hang bằng một hòn đất nhỏ nên bị tuột, chớ nào cố ý giết hai anh Dế. Anh Dế Nhũi đã trải qua một thời kỳ làm thợ mỏ dưới hang sâu, và thuở nhỏ quen sống âm u trong bóng tối. Anh ta trổ tài quan sát địa hình, địa thế xung quanh. Nhận xét của anh ta là:
- Tôi biết chắc rằng đây là hang Chuột, nào phải hang Rắn Mối. Nhưng sao lòng hang lại lõm tròn đều đặn và giam chúng ta quá dễ dàng!
Anh Dế Mèn gật gù:
- Có lý, có lý... hèn gì hang rộng rinh, sao hắn lại đào chi cái kiểu loe tròn ra, phía trên lại thẳng dốc, trơn tuột và cao vút, mắc kẹt là khó thoát.
- Rõ ràng đây là một cạm bẫy, hang gì mà hang. Chỗ ở gì mà không lỗ thông hơi, không một ngách phụ.
Hai anh Dế cố gắng búng mình lên, lòng hang là các tầng đất sét trơn láng. Mấy khía gai trên chân của anh Dế Mèn bấu vào một cách khó khăn. Lên nửa chừng, anh Dế Mèn hết hơi rơi tòm trở xuống. Rồi nghỉ mệt, rồi lấy đà, anh Dế Mèn bay thử. Khổ thay, vì quá chật hẹp, anh Dế Mèn va bên này đụng bên kia... ê ẩm. Lấy một hơi dài anh Dế Mèn lại đụng hòn đất chắn và dội mạnh. Anh Dế Nhũi toát mồ hôi với việc đào hang. Đôi càng (cuốc, xuổng, đục...) hữu dụng của anh đâu có lụt, mà sao đất dắn chỉ vỡ lam nham. Đất nén chặt và kết tinh rất cứng, sức thường lấy gì làm thấm thía, dù rằng đất hang, thành hang càng lõm từ từ. Hai anh Dế nghẹt thở vô cùng nếu không nhờ những tế khổng đi kèm theo đất còn sót chứa chút ít không khí. Hang kín như bưng, một chú Kiến Hôi con chưa chắc chui vào lọt. Họa chăng những giọt nước ngầm hay nước trời mưa lén xâm nhập. Anh Dế Nhũi mỏi tay nằm thở dốc kế chân anh Dế Mèn. Đầu óc cả hai anh Dế ngột ngạt, quay cuồng như con bệnh, đắm chìm trong những chuỗi cười vang rền từ cõi mơ hồ nào vọng lại hãi hùng.
Anh Dế Mèn tỉnh lại trước, bởi vài giọt nước rơi thật chậm chạp một khoảng cách thời gian dài. Anh ta bò lại liếm láp và hứng một ít nhưng không đựng được. Anh ta ráng lôi anh Dế Nhũi và đặt vào chỗ nước nhễu như khiêu khích, giúp anh Dế Nhũi qua khỏi trạng thái chập chờn. Hai anh Dế khoan khoái uống lấy uống để những giọt nước tinh khiết, được lọc kỹ qua nhiều tầng lớp đất đai, như đền bù cái khát, như sợ kẻ nào tranh cướp mất chăng. Từ lỗ mọi bất ngờ đó nước cứ nhỏ giọt, tốc độ nhanh dần. Hai anh Dế bụng no óc ách, mà nước vẫn chưa ngừng. Khoảnh đất chỗ đó mềm dần rồi nước xâm thực rộng ra. Sau cùng đất nhão và đọng vũng, bọt nổi vàng như men rượu bia đọng hơi kết tinh. Dịp may này không khiến hai anh Dế tìm hiểu nguyên do làm chi, có lẽ ngoài trời ban phát đám mưa con. Anh Dế Nhũi bèn ra sức đào bới. Anh Dế Mèn không thạo việc cũng gắng tiếp tay. Anh Dế Mèn muốn khoét những bậc lồi lõm để leo dần lên. Anh Dế Nhũi tính khác, muốn đào thông thành một lối đi ngang hông, rồi trổ lên trên mặt đất sau. Những nhát cuốc, nhát đục... của anh Dế Nhũi, những cái xúc... của anh Dế Mèn ban đầu sâu và mạnh mẽ, về sau càng rời rạc, rời rạc... Anh Dế Mèn bực mình cho công lao uổng phí, vừa tông vừa húc lung tung. Giây phút ấy anh ta quên lửng nhạc cụ dính liền trên lưng. Anh làm như thể một phi công cảm tử liều mạng, lái phi cơ đâm đầu vào căn cứ quan trọng không bằng. Một chỗ vách đất chỗ mềm nhão nhất, và anh Dế Nhũi ngưng đào, chỗ đó vỡ ra một lỗ. Lỗ trống chan hòa ánh sáng nuốt nghẹn thân hình anh Dế Mèn. Anh Dế Mèn nhì nhằng mắc kẹt ở giữa, lúc lắc cái đầu quan sát tình hình. Thì ra một cái hang thứ nhì rất ư sáng sủa. Anh ta rùng mình, qua không trót và giựt về cũng không xong. Trông anh Dế Mèn cựa quậy thật buồn cười. Anh Dế Nhũi phải cố nhịn để lấy hơi, đến lôi chân người anh kết nghĩa. A ha, vui quá! Cả hai mất thăng bằng té ngửa ra phía sau. Cũng vẫn anh Dế Nhũi bị anh Dế Mèn té chồng lên buột miệng "la oai oái". Và cái đàn thùng của anh Dế Mèn bị bóp méo lây bởi va chạm đủ kiểu. Trong cái rủi lại có cái may. Anh Dế Mèn khai thông được một lối thoát. Lối thoát ấy bất ngờ chưa biết hướng dẫn về đâu?
Hăm hở lách bạn, anh Dế Nhũi mau chân đến chỗ trống hít lấy hít để cái bọn không khí, cũng vừa ngạc nhiên ùa vào lòng hang đen tối. Chỗ thủng phải bới thêm cho to ra, đủ để cả hai chui lọt. Một cái hang rộng và sáng sủa thứ nhì chào đón hai anh dế vào thám hiểm. Có thể gọi đây là phòng khách của gã hung thần, gã này đã đặt bẫy hại hai anh Dế. Chủ căn phòng cũng biết bày biện ra gì, dù nó chứng tỏ cái khiếu thẩm mỹ võ biền, man dại của gã chủ. Một vỏ ốc sên xám xịt thật to lớn, chiếm một chỗ tốt giữa căn phòng. Lại có năm, sáu vỏ nhỏ khác đặt rải rác, hoặc tựa những chỗ đất lồi hay che những chỗ đất lõm. Hai anh Dế nghĩ trong bụng: "Hách dữ! Bày đặt căng hai tấm da thạch sùng, định dọa ai đây? Một tấm dán sát vách bên trên, một tấm trải hờ nhăn nheo làm thảm lót dưới nền. Không rõ gã hung thần đã xơi tái con mồi bị nạn chừa vỏ, chừa da... hay là gã nhặt nhạnh nơi nào? Vài tiếng động chuyền theo hơi thở nhẹ, không biết rõ xuất xứ. Bỗng anh Dế Mèn thoáng thấy vài cọng râu còi cọc, dò thám từ sau một vỏ ốc sên nhỏ. Anh Dế Mèn lấy hơi phóng đến đó ngay, kịp nhận ra một thằng oắt Chuột Lắt ốm yếu, đẹt câm. Trông nó thật xác xơ y như là hàm râu mép của nó, và nó chạy trốn ngay theo một ngách phụ ngụy trang khéo léo sau vỏ ốc sên cuối hang (phòng khách), anh Dế Mèn đuổi thằng Chuột Lắt tức khắc. Dường như nó dẫn dụ anh Dế Mèn đi vòng vo. Đến một ngõ cụt nó chúi ngay vào đụn lúa vàng tươi đầy ăm ắp, chỉ còn thấy chót đuôi trụi lông của nó ngo ngoe. Chẳng nói chẳng rằng, anh Dế Mèn cắn mẩu đuôi Chuột Lắt. Anh ta khẽ nghiến, bắt buộc thằng oắt phải chui giật lùi ra từ từ. Không phải nó sợ lúa rơi đổ, nhưng vì nó lì lợm chịu đau không nổi. Anh Dế Mèn bựt cười. Thằng oắt tí hon run rẩy và chỉ chực chạy tiếp.
- Này, chú mày trả lời ít điều coi, tại sao mà nhút nhát vậy?
Thằng Chuột Lắt không chú ý lời chế nhạo, nó đáp:
- Anh có hỏi gì khác thì lẹ giùm, vì ông chủ tôi sắp về.
- À, chú mày là kẻ giúp việc, mà cho ai?
- Buồn lắm anh ôi! Tôi phải làm việc không công và giữ nhà cho lão Chuột Cống. Thật là cực nhọc không có lương, chỉ có ăn uống cầm hơi đủ sống qua ngày.
- Nhà cửa, cha mẹ, họ hàng chú mày đâu không chịu ở, lại lang bạt đến đây?
- Tôi hả? Mồ côi.
- Tội nghiệp!!!
- Năm ngoái một trận lụt vĩ đại đã dìm chết cả họ hàng, bà con xa gần của tôi. May mắn thay, tôi "bị" lão Chuột Cống vớt lên, đem về nuôi dưỡng từ lúc tôi còn nhắm mắt, với mục đích lợi dụng về sau.
- Chừng mở mắt được, sao chú mày không trốn đi?
- Lão tàn ác, cắn gân cho tôi liệt hai chân sau, tôi không thể nào tẩu thoát xa được. Tôi có thử lết đi một lần và bị lão hay biết. Lão cắn tai, kéo đuôi tôi về, đánh cho một trận. Lão tập cho tôi tính nhút nhát, thụ động, sợ tự do, sợ ánh sáng... Tôi hèn yếu, tôi sợ sệt... cái kỷ luật hà khắc, những sự cấm đoán của lão đặt ra và không cưỡng chống được.
Anh Dế Mèn khơi trúng vết thương lòng của tên Chuột Lắt, đành im lặng nghe nó tâm sự, than thân trách phận và khóc rấm rứt. Anh Dế Mèn thông cảm cái số kiếp tù đày nô lệ của tên Chuột Lắt vô cùng. Nhưng hiện thời anh phải tự cứu lấy thân trước đã, hơi đâu mà lo chuyện kẻ khác, nên anh hỏi thêm:
- Nhưng chú mày có thể giúp tụi này thoát khỏi nơi đây không?
- Còn ai ngoài anh ra?
- Bạn tôi, thằng em Dế Nhủi.
- Được, hang tưởng ngoắt ngoéo như mê hồn trận, chớ dễ ra lắm. Cứ tìm ngõ có ánh sáng mặt trời soi thấu mà đi. Ra, vào... một lần sẽ quen thuộc liền.
- Một lần đủ cạch đến già, ai mà ham trở lại.
- Thôi lẹ lên, kẻo lão chủ sắp về.
- Khoan, chú mày dẫn tao quanh lại cái chỗ hồi nãy, nơi trưng bày vỏ ốc sên với da thạch sùng.
Tên Chuột Lắt reo lên:
- Cái phòng khách. Từ đó cách mặt đất không xa mấy.
Với hai chân sau bị tật, tên Chuột Lắt đi thong thả nên chậm chạp hẳn. Nó quanh bên này, quẹo bên kia, có lúc lại theo đường xoáy trôn ốc. Ở một hẻm nhỏ, tên Chuột Lắt cẩn thận ngậm hai cái xác bướm cải màu trắng đã chết khô. Anh Dế Mèn đoán chừng nó sẽ treo ở phòng khách. Thật là "thày nào trò nấy" có khác! Quả nhiên thằng Chuột Lắt tìm thế gắn xác bướm ngay khi đến phòng khách. Nó thận trọng một cách vụng về, rồi say mê ngắm nghía cái công trình mỹ thuật ấy. Quá đói cần phải kiếm cái gì lót dạ, anh Dế Mèn hối tên Chuột Lắt từng chập. Không để anh Dế Mèn phải chờ đợi lâu hơn, cái vỏ ốc sên anh ta đang tựa tự nhiên lung lay. Chính là cái đầu anh Dế Nhũi vừa hất. Vỡ lẽ ra anh chàng cũng biết đi khám phá những bí mật xây cất của lão Chuột Cống. Anh Dế Nhũi nghịch ngợm, quay lại lối cũ để ăn cắp một củ ấu, để hai anh nhấm nháp lớp tinh bột trắng béo ở trong. Hai anh Dế còn hài hước mời tên Chuột Lắt cùng ăn. (Khéo lạm nhận chưa) Tên Chuột Lắt bấn xúc xích, lo lát nữa lão Chuột Cống kiểm soát kho lương, hao hụt thì nguy. Nó sẽ lãnh một trận đòn đích đáng hay một hình phạt tối đa. Lão làm dấu đống bắp, gạo, lúa, mè v.v... rất tinh vi, chẳng làm cách nào qua mặt lão được. Tên Chuột Lắt ruột rối tơ vò, nhưng đành chịu vậy, biết làm sao hơn, họa chăng trốn đi theo hai anh Dế.
Anh Dế Nhũi đôi tay chưa sạch đất cát, vẫn ăn mạnh như điên. Có hề gì, "ở bẩn sống lâu", vả lại anh ta quen đớp bằng mồm không cần đôi càng trợ lực. Anh ta ba hoa khen rằng:
- Ngách nào cũng đầy ăm ắp lúa, gạo, mè, bắp, đậu xanh, đậu đỏ, đậu phụng và củ ấu còn nguyên vỏ v.v... và v.v...Ôi chao! Nhiều vô số, tụi mình có cách rinh về hết cho cô chim Khướu thì hay biết mấy...
Tên Chuột Lắt ngắt lời:
- Ý! Đừng làm vậy, bộ hai anh muốn hại tôi gián tiếp hả?
- Tụi này lấy một ít đủ sức mang thôi, thấm thía gì. Gã chủ "giàu" sụ, không lấy cũng uổng. Nếu biết rõ mục đích của tụi này, biết đâu lão còn vui vẻ tặng thêm nữa kìa.
- Khổ quá, lão có hiểu vậy chăng. Lão sẽ ghép tôi tội thông đồng với giặc.
- Đừng nên chần chờ, mau theo tụi này đào tẩu là thượng sách. Để xem cần phải lấy thêm những gì nào.
Tên Chuột Lắt lầu bầu:
- Ăn chưa hết củ ấy mà còn tham lam thâu thập đem theo.
Anh Dế Mèn tức mình hỏi:
- Chú mày chửi gì?
- Không có, tôi nói lão đánh nhau với gã Rắn Mối thắng hay bại, sao lâu quá chưa về (?)
- Có chuyện đó ư? Cầu mong lão chết vì thua để chú mày hưởng tất cả gia tài này – (Anh Dế Nhũi hớn hở thốt lời).
Anh Dế Mèn nhìn quanh quất, rốt cuộc phải nhờ cậy tên Chuột Lắt:
- Chú mày tìm giúp bất cứ vật gì thật to, thật lớn... để đựng mớ thực phẩm.
Quay sang Dế Nhũi, Dế Mèn cắt việc khác:
- Chú mày thích gì, lấy được gì cứ lấy! Nó có tật chân nên đi lâu lắc...
Anh Dế Nhũi cố nói giễu một câu:
- Chuyện này thậm cấp chí nguy. Chú mày gia nhập "đảng ta" sẽ được tụi này kể nghe.
Chuột Lắt miễn cưỡng lôi ra một miếng vải cũ tạm gọi là dùng được. Hai anh Dế sẵn sàng bỏ bắp, gạo, lúa, đậu... vào. Tiếc rằng miếng vải nhỏ không chứa được nhiều. Anh Dế Nhũi dụ dỗ tên Chuột Lắt vác khỏi hang giùm một quãng đường. Thật vắn tắt, anh Dế Mèn thuật cho tên Chuột Lắt nghe cái việc làm đáng quý, cứu giúp một nạn nhân mà hai anh chưa quen và chưa thấy mặt bao giờ. Đó là một sự khoe khoang cần thiết để lái cuộc đời tên Chuột Lắt rẽ sang một ngõ khác. Hai anh Dế khuyên tên Chuột Lắt hãy theo cùng để làm bạn, để thoát ly... Cả hai đàng đều lợi, tên Chuột Lắt hết kiếp cơ cực lầm than, hai anh Dế có một phu phen "ốm yếu" mang vác thực phẩm, thế chân đàn Kiến chậm lụt mấy hôm rồi. Anh Dế Mèn tính toán thật giãn tiện. Tên Chuột Lắt sẽ chịu khó đến khi nào hai anh em liên lạc với đàn Kiến được. Tên Chuột Lắt xiêu lòng sau một hồi nghe nói khích, nghe tán dương và thổi phồng nó lên quá nhiều. Gã hăm hở hướng đạo. Dù rằng gói lương thực nặng nề lệt bệt trên đường, nên hai chân sau của nó phải đi khập khiễng. Cả ba lần dò theo một lối trống duy nhất, đào xới lên trên mặt đất. Lối đi không thẳng như ruột ngựa của lối rớt xuống cái hang đen. Anh Dế Mèn vạch cỏ, bay lên một thân cây me già xù xì để nhận định phương hướng. Té ra bọn anh chưa đi tới đâu là đâu, vẫn còn dọc theo vòng bờ tường của trường học. Vài chỗ cỏ rạp héo, dấu tích của trận quần thảo của lão Chuột Cống và gã Rắn Mối. Hai địch thủ này đuổi nhau chẳng rõ nơi nào (?). Từng đàn chim vô danh bay về tổ, kêu chí chóe, cánh lướt gió rợp trời chiều.
Cả ba cố đi thêm cho đến khi trời tối hẳn và có ánh sao, đành phải dừng chân bên gốc sao già. Anh Dế Mèn đàn một bản để chào mừng bạn mới, và để thử lại xem đàn hư gì không? Tiếng đàn "trích trích, re... reét" của anh vẫn ngân cao ngọt lịm, không có một triệu chứng sút kém nào. Đêm đó trời không trăng, và cả ba không thấy từ chỗ vải lưng, từng hạt mè đen rơi rớt làm dấu vô tình. Riêng hai anh Dế nhìn trời, nhìn đất... tự do nhưng vẫn cảm thấy tối như khi còn bị nhốt trong lòng cái hang đen.
VE SẦU MÙA HẠ
Coi bộ tên Chuột Lắt không thích lang thang chung với hai anh Dế. Nó cảm thấy nặng nề với phận sự khiêng vác thực phẩm đã ăn cắp của lão Chuột Cống. Nó lưu tâm tìm một chỗ trú ngụ mới riêng biệt. Trước hết nó muốn trút "cái ách giữa đàng" khi khổng khi không nó lại "mang vào cổ". Nó viện dẫn lý do cần trú ẩn một thời gian để dò xem động tĩnh, hầu trốn tránh lão Chuột Cống thộp đầu. Anh Dế Nhũi chê tên Chuột Lắt không có tâm hồn nghệ sĩ. Nó chẳng chăm chú nghe anh Dế Mèn tấu nhạc, lại không buồn nhìn anh Dế Nhũi độn thổ mệt bở hơi tai. Hôm đó vắng vẻ và ít khán giả, anh Dế Nhũi tức mình tách đoàn và đi thơ thẩn. Màn đêm chập chùng buông nhanh. Tên Chuột Lắt dừng chân, nó mời anh Dế Mèn dùng bữa với vài hạt bắp vàng khô. Anh Dế Mèn từ chối và ăn tạm những đọt cỏ non mọc hằng hà sa số nhờ những cơn mưa ướt rượt bao ngày qua. Chờ mãi vẫn không thấy tăm dạng anh Dế Nhũi, Dế Mèn và Chuột Lắt lo lắng ngó nhau. Anh Dế Mèn bàn rằng:
- Đâu chú mày tìm ở các khe hốc, còn phần ta lo kiếm trên cao.
Thốt xong anh Dế Mèn bay bổng, khi mỏi cánh thì nhảy nhót, xục xạo, lăng xăng. Bóng dáng Dế Nhũi thôi đã như hạt muối con rơi vào biển mặn bao la. Đom đóm bay lập lòe, đít phát những tín hiệu như người đang đánh "morse" bằng đèn pin từng chập. Trái lại anh Dế Mèn và tên Chuột Nhắt cảm tưởng như những vì sao hay di động đó, thổn thức trong canh vắng đêm dài. Anh Dế Mèn bám trên ngọn cỏ gà ẻo lả, nhắn lời với các cô cậu Đom Đóm làm ơn kiếm giùm anh bạn Dế Nhũi. Mấy cô Đom Đóm lững lờ lượn qua lượn lại, có lẽ chỉ để khoe khoang xem mấy ngọn đèn sau đít của ai rực rỡ nhất. Mấy cậu còn tệ hại nữa. Thỉnh thoảng có anh rơi phịch xuống thảm cỏ vờ tìm kiếm, thật ra anh chàng vừa làm quen được với một ả khác rất thích chơi trò cút bắt. Các tín hiệu đom đóm cứ như là khẩn cấp khi một kẻ phát ra và hằng loạt cô cậu nhận và trả lời. Đóm đóm cứ lập lòe và lá khô buồn rơi. Trong khi đó những bước chân vô định làm anh Dế Nhũi lạc mất hai bạn đồng hành. Lúc anh Dế Nhũi nguôi ngoai sự buồn phiền, là lúc bực mình vì dì Gió cười cợt sự cô đơn. Bỗng dì Gió kéo lũ mây đen kịt bầu trời và tung những hạt mưa nặng xuống đêm đen. Những con Thiêu Thân lẻ loi hốt hoảng bay nhanh. Chúng tìm một chỗ trú ngụ, nơi đó có ánh sáng, có hào quang... tỏa ra từ các bóng đèn trong mấy ngôi nhà. Bên trong ngôi trường rộng lớn kia thắp vài ánh điện cần thiết nên tối mù mờ.
Theo một sức thôi thúc huyền bí của thời gian đã tính toán thật chính xác và đầy đủ, anh Dế Nhũi linh cảm sắp trải qua một giờ phút linh thiêng. Cũng là thân xác thường ngày sao mà Dế Nhũi thấy nó bận bịu và nặng nề vô cùng. Anh ta muốn tự tử cho xong đời, anh ta khổ sở bò loanh quanh, vì không chạy mau được nữa. Một tiếng nói vô hình giục giã anh ta hãy chịu khó bò lên cao cho chắc chắn. Mới hồi chiều anh ta mong hai bạn tìm ra anh ta, còn bây giờ trái lại, anh ta sợ có kẻ nào theo dõi thì nguy. Với cái bọn côn trùng như Dế Nhũi, sự nguy hiểm chỉ xảy ra khi tính mạng bị đe dọa mà thôi. Tự nhiên anh Dế Nhũi men theo vách tường rêu của ngôi trường. Chưa đến một phần ba bờ tường cao, anh Dế Nhũi bị rơi ngược tấm thân uể oải ra sau, vì rêu trơn và tróc hẳn từng mảng. Dứt cơn mưa ào ạt, trời vẫn còn lâm râm. Anh Dế Nhũi bò đi một nơi khác. Một gốc me, một gốc sao...! À, kia rồi anh Dế Nhũi leo lần lên một cây gòn còn trẻ. Da cây gòn trơn lu nhưng rất thích hợp khi anh Dế Nhũi dùng những khía nhỏ của đôi càng đa dụng móc vào. Lặng lẽ móc chặt vào móc cây lưng chừng thân gòn, anh Dế Nhũi hổi hộp đợi biến thể lần chót. Trong giây phút êm ả và trống trải dị thường ấy, anh Dế Nhũi bồi hồi nhớ lại chuỗi ngày qua, nhớ bạn bè, nhớ người thân với bao nhiêu là chốn phiêu lưu, với bao kỷ niệm vui buồn... Vài ánh đóm chớp tắt như bầu hỏa châu đêm chiến trận. Đáng ngại chăng là dì gió đang cố tinh nghịch thổi anh Dế Nhũi. Gió thổi mặc gió, anh Dế Nhũi ỳ ra đó, anh ta đã nằm ngay ngắn, an toàn lắm rồi. Không hẳn là lim dim, là buồn ngủ, trông anh Dế Nhũi giống một thầy tu, luyện xác theo lối khổ hạnh. Hay là anh đang tập trung tư tưởng suy tính chuyện vĩ đại gì?
Anh mơ màng ngày cũ hay lo sợ ngày mai?
Nếu vì vụng về hay cơ thể không hoàn hảo, anh Dế Nhũi sẽ chấm dứt cuộc đời trong đau đớn với thân xác lột mới nửa chừng. Một khóm hoa Ngọc Nữ, độc một cành hoa trắng thích thú quan sát anh Dế Nhũi thay hình đổi dạng. Một đường dài nứt nhẹ ra từ chỗ giáp lưng và đầu của anh Dế Nhũi. Cặp mắt cũ mà mới ló ra đầu tiên. Nếu ban ngày cặp mắt đó sẽ lóng lánh như chớp đầu của chú cá Thủy Tiên, trông đẹp lắm. Cái vòi để anh ta sẽ sử dụng như 1 ống hút sau này, xuất hiện. Cỏ mọc lao xao nhón lên để xem anh ta rút lần chân tay ra khỏi cái vỏ cũ. Bộ cánh non nớt vốn xếp quăn queo trong đôi cánh cục mịch cũ, lạ lùng thay, bung ra từ từ, có vẻ như một trái bóng được bơm hơi. Khi xưa anh ta đừng cất kỹ như thế, có lẽ anh ta đã bay vù vù. Đôi cánh ướt át một chất nước nhờn lóng lánh lân tinh. Vỏ phồng ra, mở trương rộng như cánh chuồn chuồn. Thời gian dài trong cô đơn. Vài cậu Đom Đóm ưa phiêu lưu xẹt qua không buồn để ý. Giây phút nào cũng quan trọng đối với anh Dế Nhũi cả. Khéo không rơi xuống giữa giai đoạn là đi đoong. Những biến chuyển trên được ghi nhận tóm tắt, thật sự xảy ra gần một giờ đồng hồ. Dì gió ác ôn vô tình phe phẩy, hong cho khô đôi cánh và luôn cả thân hình anh Dế Nhũi đã thay. Anh Dế Nhũi ngượng ngập chui ra khỏi cái bộ mã cù lần hôm nao. Bò nhanh lên cao, anh ta không thèm nhìn lại cái bộ đồ xơ xác anh mặc từ 4 năm qua còn máng ở mắt cây. Đợi thêm nửa giờ xem các bộ phận mới có cứng cáp hoàn toàn chăng? Dù cặp cánh đã vững vàng và ngứa ngáy, anh ta còn e sợ chưa dám quạt vội. Men theo cành, thân... gòn anh ta bò lên ngọn, trầm ngâm. Những trái gòn già đong đưa, lo lắng chờ dì Gió rước đi. Bông gòn từ những chỗ nứt của trái bay phất phơ. Vài cơn gió nhẹ rì rào, hàng loạt bông gòn phất phơ chào mừng anh bạn mới. Anh bạn mới bận suy nghĩ "À, mình thay đổi ra sao, soi vào gương nước biết có đẹp trai hơn xưa không, mình bay được chưa, nôn nao quá, và điều quan trọng, mình tên là gì...?" Thật là rối rắm như mớ bòng bong. "Với cặp cánh, cái vòi mới này, anh Dế Mèn, tên Chuột Lắt nhận ra mình không, và họ ở đâu rồi...?". Thôi trầm ngâm, anh ta đưa năm mắt nhìn tứ phía, liếc thấy 2 cái miếng lỉnh kỉnh mà anh ta cắp kè kè ở hai bên cạnh sườn. "Quái, đồ nghề gì mà lạ lùng vậy ta?" Anh ta thầm cám ơn Tạo Hóa đã giúp anh ta thoát khỏi nanh vuốt của Dơi và Chim ăn đêm, lúc đang chuyển kiếp khó khăn, và cả những năm dài đăng đẳng sống đời cơ khổ, tăm tối triền miên... Anh ta dùng vòi hút thử mấy giọt sương đêm nằm trên lá gòn. Đêm mùa hạ không ngắn ngủi, và trời dần sáng. Hoa Ngọc Nữ u sầu rũ cánh vì đã hết thời hạn phô sắc thắm xinh. Bình minh lo le thả những tia nắng nhạt thức sớm đi rong chơi. Hoa Ngọc Nữ tàn tạ không kịp chào từ giã một ai. Thình lình anh chàng hừng chí bay bổng và tự dưng phát ra 1 thứ tiếng lanh lảnh làm hãnh diện cho mùa hạ khô nắng, rền rĩ trong không gian u tịch.
Hoa Ngọc Nữ không thể lắng nghe cung đàn trổi lên báo hiệu mùa, là tập quán di truyền của loài côn trùng mới. À không, chỉ là thời kỳ mới. Khúc nhạc thánh thót rền vang ca đời hạnh phúc, hay mừng kiếp "ve sầu" đổi mới vui tươi?
Bây giờ có quyền gọi anh Dế Nhũi là anh Ve Sầu. Một nhạc sĩ thứ hai, một thiên tài không cần danh sư. Có lẽ nhờ khi xưa ảnh hưởng lúc theo nhạc sĩ Dế Mèn đàn địch ca xang. Anh Ve Sầu bỏ ngọn gòn, vòng sang ngọn phượng vỹ trong sân trường. Hoa phượng đỏ cây, đỏ sân cỏ, khiến anh Ve Sầu không phân biệt được cảnh vật bên dưới. Anh ta quay ra ngọn me ngoài sân trường. Hai con mắt chính giống như mắt ong, mỗi mắt có đến 14.000 thấu kính nhỏ, được vận dụng để quan sát tìm bạn. Thêm ba con mắt phụ màu đỏ ở giữa trán. Thả xuống nước anh ta giống cá Thủy Tiên, ở trên cây anh ta lẫn với hoa phượng đỏ.
Hai miếng lỉnh kỉnh kết bằng những cái màng có thể rung động, rung động để tạo nên âm thanh tuyệt vời. Trong sân trường một cung điệu âm ba thanh tao khác lạ với cung đàn của anh Ve Sầu bỗng phụ họa. Đó là giọng của anh Ve Sầu Kim, có lẽ cũng khổ nhọc lột xác đêm qua. Hai anh chàng, kẻ trong, kẻ ngoài thi tài tấu nhạc. Trong bụng Ve Sầu, bắp thịt rung động như những dây tơ ăn thông với một chiếc mỏ giống cái vỏ con trai. Từ chiếc mỏ, 1 sợi dây nối liền với 1 bộ phận có tác dụng như 1 cái loa, đó là bộ phận phát thanh. Trong bộ phận này có nhiều vi bộ phận dội truyền tiếng động ra một cửa chấn động tổng quát to hơn. Nhờ bao nhiêu là cơ quan phức tạp trong thân, Ve Sầu có thể rung động để đàn. Khi anh ta rung cái bụng thì loạt không khí thoát ra ngoài, y như nhạc sĩ thổi kèn "trôm bét". Anh Ve Sầu ganh đua với anh Ve Sầu Kim. Bụng anh Ve Sầu Kim lại rỗng toét và có tác dụng như một thùng đàn. Dáng vẻ anh ta cũng thanh tao và nhỏ con hơn anh Ve Sầu. Vì "thùng rỗng kêu to" nên giọng đàn của anh nào chịu lép tiếng kèn của anh Ve Sầu. Các bộ phận về tiêu hóa như dạ dầy và ruột của anh Ve Sầu Kim còn nhích hẳn lên phía trên ngực để bụng thêm chỗ âm vang. Tĩnh vật xung quanh ngơ ngẩn thay vì 2 côn trùng mới. Rồi mai ngày... mốt ngày... đó đây sẽ có hàng loạt nhạc sĩ ve lang thang, giúp vui cho ngày hạ hồng lên mưa thênh thang. Trên cành tiếng hai con ve non lanh lảnh. Dưới gốc gòn và gốc phượng, 2 cái xác khô tiền kiếp hững hờ rơi theo gió hạ miên man.
Anh Dế Mèn và tên Chuột Lắt vẫn chưa tìm ra bạn đồng hành. Túi thực phẩm trộm theo vơi dần vì sức ăn không bị giới hạn và kiểm soát của tên Chuột Lắt.
ANH BẠN ỐC SÊN
Đêm làm hai anh Ve im tiếng. Hai anh bám ngược ở một cành kín đáo, không ướt mà lạnh. Mưa thôi rơi nặng, hạt chỉ còn rắc rắc. Đại ban hợp xướng Ếch, Nhái, Cóc, Bù Tọt... uềnh oang xa xa đâu đây từng chập. Nghe chẳng chút cảm tình bởi nó loạn xà ngầu, đủ tần số, đủ âm thanh, đủ giọng và đủ mọi nhịp điệu.
Có một kẻ chịu khó dò dẫm trong mưa, như là quân ăn trộm, gã rinh cái quái gì đi đâu đây? Anh Dế Mèn thoáng thấy và dè dặt tiến lại. Thì ra gã Ốc Sên đang lần bước chậm chạp với vỏ nặng bằng chất vôi trên lưng. Gã sợ mùa đông, sợ ánh mặt trời nên phải kiếm ăn về đêm, lúc tiết trời mát mẻ như lúc ấy chẳng hạn.
Gã không trộm cắp của ai. Cái vỏ mà gã hoa mỹ gọi là cái lều chính tay gã tạo dựng. Từ thuở còn thơ dại, gã đã biết dùng nhuyến mạc nhả chất vôi để xây vỏ thêm, thêm hoài... Nhờ nhuyến mạc ở mặt dưới có mao quản, không khí bên ngoài sẽ trao đổi được với phổi. Anh Dế Mèn tưởng lầm gã lười biếng, mê cuộn trong vỏ để ngủ. Trái lại gã cho biết, gã đã dậy từ mùa xuân. Gã kể chuyện lúc tỉnh giấc đông miên, gã tiết chất dẻo, nhờn để cho miếng vảy bịt miệng vỏ vỡ ra, để có thể thò thị tu, xúc tu, sử dụng độc cước mà di chuyển. Nghe rất hoang đường, chính thật độc cước của gã bởi những thớ thịt ở bụng biến đổi mà thành. Cái "bụng chân" đó còn tiết ra chất nhầy để dễ di chuyển. Tài tình ở chỗ cái vỏ xoắn nhiều vòng quanh 1 trục, càng lên càng nhỏ dần và tận cùng bằng cái trôn ốc. Các vân cứ thế tăng trưởng mãi, bằng cách gã bồi thêm chất vôi ở miệng để nối dài và nới rộng miệng ra. Gã thích độc hành trong mưa nên gặp gỡ anh Dế Mèn. Lúc nào gã cũng ăn, tham như tụi Trùn đất. Cả lúc nói chuyện với anh Dế Mèn, cả trên đường di chuyển, gã ăn cỏ, lá non, lá khô rào rào (gã ăn rất tạp), vừa để lại những vệt nhầy nhớt, sền sệt trắng, đứt quãng, như tấm thảm bạc, như ma vẽ bùa ngoằn ngoèo. Bởi thế gã còn có tên khác là Ốc Ma. Gã đi chậm như rùa. Trung bình mỗi phút được hơn một thước rưỡi. Ấy thế mà ham đi lắm, dù nặng mang lều vôi trên lưng, cồng kềnh như dân du mục nặng hành trang vượt sa mạc, rừng rú, đồng cỏ... tìm đất mới cắm trại. Gã đi để bù lại những ngày ngủ nghê nứt mắt và trốn lạnh, trốn nắng dật dờ. Bèo nước tương ngộ, chẳng mấy lúc mà hai gã thân nhau, chuyện kể huyên thuyên không ngớt. Gã Ốc Sên hào hiệp đòi gánh vác túi thực phẩm. Còn gì tốt cho bằng! Hai gã lục tục kéo nhau đi. Gã coi cái túi thực phẩm nặng nề chẳng có kí lô. Gã có sức mạnh vô song, có thể kéo co với mấy chục gã Ốc Sên bạn đồng trang lứa. Đêm nay anh Dế Mèn bị bọn đại hợp xướng Ếch, Nhái... cạnh tranh. Bọn Bướm Đêm như Ngài, Thiêu Thân... cũng có trả công ít nhiều cho hai anh. Gã Ốc Sên tiếc rẻ không coi được màn độn thổ của anh Dế Nhũi. Thong thả, gã vừa bò vừa kéo lê lết túi thực phẩm. Cỏ non, nấm, lá... biến mất dần bởi cái miệng của gã quá háu ăn. May thay, gã chê mè, gạo, lúa, bắp... ở trong túi. Gã phu khuân vác này tính khí bất bình thường. Ban ngày gã lo trốn kỹ vì sợ nắng nôi. Anh Dế Mèn trình diễn gần đó chờ đợi. Tài anh vẫn còn được hoan nghinh. Tiếng Ve Sầu ra rả vì lẻ bạn. Nếu phiêu lưu cùng khắp, người ta sẽ nhận ra bao nhiêu là tiếng ve ran lác đác, buồn ơi! Chiều lại mưa. Không vì thế mà gián đoạn sự trình diễn. Mất tên phu Chuột Lắt đã có gã phu Ốc Sên, lo gì việc nghĩa không thành. Một đêm định mạng trôi qua. Gã Ốc Sên không thể tiếp tục phận sự để giúp đỡ anh Dế Mèn. Hai tên Đom Đóm quái ác đã giết chết gã Ốc Sên, khác nào bẻ chân anh Dế Mèn, hay xì bánh cái xe chuyên chở...
Tên Chuột Lắt tình cờ khám phá được một cửa hang nằm ngụy trang khéo léo sau bụi cỏ cú và đám mắc cỡ đầy gai. Nó mau chân thăm thú và hài lòng với bao đường dọc ngõ ngang. Nó tự phong đây là một "túp lều lý tưởng", à không "căn nhà lý tưởng", cái hang tuyệt nhất, hơn cái xó của lão Chuột Cống nhiều. Nó ra đi là phải. Bây giờ nó thênh thang riêng cõi và làm chủ nhân ông. Chủ nhân ông Chuột Lắt mơ màng nghĩ đến tương lai sáng lạn. Vứt quách cái trách nhiệm khuân vác nặng nề cho anh Dế Mèn muốn làm gì tùy ý. Tội gì nó phải khó nhọc, tốn công và đổ mồ hôi cho một kẻ mà nó chưa từng quen biết là cô chim Khướu. Âm thầm, tên Chuột Lắt tót vào hang sâu, lục lạo một hồi rồi lăn ra đánh giấc. Gió thổi hiu hiu qua những ngách phụ và những lỗ thông hơi có sẵn, ru tên Chuột Lắt ngủ êm ái. Đây là một hang chuột bỏ trống vì trọn gia đình đã dắt díu nhau di cư. Tên Chuột Lắt non nớt, linh tính không bén nhạy để cảm thấy đại nạn gần kề. Nước ở ao đọng quanh sân trường, xưa là mấy hầm núp hình chữ Z, sắp sửa dâng cao vì mưa nhiều mùa hạ, nạn lụt sẽ xảy ra nay mai.
Nước rồi sẽ ngập cái hang tốt đẹp kia thôi. Tên Chuột Lắt ngủ say không nghe tiếng anh Dế Mèn gọi ời ời. Anh Dế Mèn mệt tháo mồ hôi và chỉ tìm gặp túi thực phẩm nằm lăn lóc vướng trong đám mắc cỡ gai. Tiếng Ve Sầu trên cây gần đó chợt vang vang. Tiếng Ve Sầu Kim phụ họa. Rồi hai anh hợp xướng làm anh Dế Mèn ngứa nghề. Anh Dế Mèn cọ cánh, so đàn. Tiếng nỉ non nào kém chi ai. Nắng gay gắt và mây trắng buồn bay. Vừa bận hút nhựa cây, anh Ve Sầu quên đi ngoại cảnh. Anh Dế Mèn ở dưới đám cỏ nào hiểu được sự tình để gọi bạn. Anh chỉ thắc mắc tại sao lại có mấy đứa cũng đàn hay ác, ước gì đi chung để trổ tài cho vui, cho đông. Trời nắng chang chang bỗng thành ui ui. Rồi đổ mưa tầm tã. Hình như ông trời ganh tị với tài ba của tụi nhạc sĩ lang thang. Mưa kéo dài cho đến đêm. Anh Dế Mèn lạnh run trốn dưới gốc me già. Túi thực phẩm, anh ráng kéo lệt bệt về giấu trong hốc sắp ướt nước. Nước mưa dâng nhanh, ngập hang và lôi tuột tên Chuột Lắt mê ngủ ra ngoài. Nó hốt hoảng bơi quờ quạng. Dòng nước chảy như cuồng lưu nhỏ. Tên Chuột Lắt tật hai chân sau nên yếu sức, chống trả với thiên nhiên không lại, đành thả ngửa theo dòng. Lúc nó trôi ngang chỗ anh Dế Mèn, anh Dế Mèn có kêu ầm ỹ nhưng tiếng mưa tàn nhẫn đã át hết. Cuối cùng tên Chuột Lắt trôi tít, đụng bờ đất xa. Nó cố trườn trên cỏ ướt. Hướng nó đi, bây giờ đã ngược chiều với hướng của anh Dế Mèn.
Rộn ràng với việc so dây, nhấn phím anh Dế Mèn không thấy gã Ốc Sên đào hang để đẻ trứng. Vì gã Ốc Sên thuộc về loại lưỡng tính, mình mang đặc tính gieo giống của con đực và đẻ trứng của con cái. Trong khi dọn dẹp được một khoảnh đất sạch sẽ ở gốc cây sao, dưới đám rêu râm bóng, gã Ốc Sên khoét một lỗ chừng 8cm đường kính. Gã dùng cái chân duy nhất hất mấy hòn đất nhỏ ra xa, tha mấy chồi non, cỏ mịn về. Cái thân mềm mại vậy mà gã đào được sâu và rộng 4cm đường kính, bên dưới là căn phòng tròn trịa, trơn tru, chắc chắn giấu được hằng trăm trứng. Mỗi trứng nhỏ cỡ 2mm đường kính. Hai thằng Đom Đóm quái ác xà xuống dùng cái hàm kẹp cứng, bén như hai cái móc nhọn đập nhẹ trên lưng gã Ốc Sên. Gã Ốc Sên hốt hoảng, cố lấp cho xong chỗ đẻ trứng. Hai thằng Đom Đóm vồ không đau đớn, nhưng độ 5, 6 lần là thủng cái vỏ vôi. Dù gã Ốc Sên đã rút mấy xúc tu, thớ thịt, độc cước vào trong, đậy mai, cái mai vẫn thủng và gã Ốc Sên tê cứng, thần trí hoang mang. Nếu cho gã chiến đấu đàng hoàng, gã sẽ tiết ra nhiều chất nhầy nhớt để dụ kẻ thù dính phải. Chất nhầy nhớt chảy nhiều bao phủ thân hình gã Ốc Sên sẽ khô cứng ngay, giúp gã tự vệ hữu hiệu. Than ôi! Hai thằng Đom Đóm từ tốn đánh chén. Chúng tiêm một chất hóa học, đủ sức làm biến đổi thân thể gã Ốc Sên thành 1 thứ sữa bổ dưỡng. Hai đứa khoan khoái cày sâu vào đống thịt. Ăn gỏi tủy, ruột, bao tử... tất cả những gì nằm sâu trong tận cùng vỏ ốc. Khi anh Dế Mèn can thiệp, thêm ba thằng Đom Đóm nữa đã tham gia liếm láp sạch sẽ bên trong vỏ Ốc Sên. Anh Dế Mèn tức giận tấn công năm thằng Đom Đóm quái ác. Thôi còn gì đâu anh bạn hào hiệp. Có còn chăng đám con thơ dại nằm trong đống trứng biết gì. Năm thằng Đom Đóm cả cười bay mất, để anh Dế Mèn đầy vỏ Ốc Sên che trên mớ đất ẩm vùi lấy trứng non. Biết còn kỷ niệm cuối này không? Hay lão Chuột Cống sẽ tẳn mẳn tha về làm đẹp thêm hang của lão?
Anh Dế Mèn suy diễn, có lẽ bọn Đom Đóm hại mạng anh Dế Nhũi luôn rồi. Phải đuổi theo hỏi tin tức cho rõ. Những vệt nhầy gã Ốc Sên lưu lại trên mặt đất, thân cây... chơ vơ thách đố mưa đêm. Đóm lập lòe nhưng anh Dế Mèn ngợ rằng chúng khiêu khích, trêu gan mình.
BỌ HUNG MỘT CÁNH
Anh Ve Sầu nhởn nhơ tận hưởng ngày xanh, ca tụng mùa hạ hồng. Có khi anh đảo qua ngôi nhà hoang vắng. Cô chim Khướu thấy ốm hẳn vì ăn uống thiếu kém. Anh ta muốn báo tin cùng đàn Kiến. Ngặt nỗi, Ve Sầu Kim hay rủ hòa tấu suốt ngày nên anh quên lửng. Anh Ve Sầu nảy ra ý nghĩ, tại sao không công ty với Ve Sầu Kim đi đàn hát để kiếm chút thực phẩm đem về cho cô chim Khướu? Nếu anh Dế Mèn bỏ cuộc thì còn mình đây. Chỉ ngại công việc rinh thực phẩm về thôi. Một dịp may đến bất ngờ. Trưa đó có trận tranh hùng giữa gã Bọ Hung và gã Kiến Dương. Hai gã giành quyền làm chủ mấy đọt me non và me keo non. Gã Bọ Hung đen bóng với bộ giáp "cutin". Gã Kiến Dương hình thù thô kệch y hệt, nhưng gã màu nâu đỏ và trên đầu có một cái sừng chĩa ngược nhọn hoắt. Gã húc tới tấp gã Bọ Hung, gã búng, gã đâm bằng chân, bằng sừng... Gã Bọ Hung không chịu lép, chống trả mãnh liệt. Nhưng Bọ Hung có vẻ yếu sức hơn. Sau một hồi bấu nhau, cắn xé, gã Bọ Hung bị té chỏng gọng, lật ngửa phơi bụng. Hai cánh dày cố bật ra lấy đà để đôi cánh màng tung bay. Gã Kiến Dương nhào vô đè xuống ngay. Gã ăn gẫy một cánh của địch thủ rất bất ngờ. Cái cánh tréo ngoe lủng lẳng chớ không rơi hẳn. Gã vẫn búng, đâm... thật lâu. Bọ Hung gẫy một cánh, dữ dằn trả miếng. Cuộc chiến chỉ tàn khi gã Rắn Mối chạy trờ đến. Hai võ sĩ bỏ võ đài dưới đất vù tuốt lên cây. Gã Bọ Hung thở hào hển. "Gã Rắn Mối đừng phá hôi thì ta quyết một mất một còn với thằng Kiến Dương". Từ nay Bọ Hung chỉ còn một cánh, khó mà che chở đôi cánh màng mỏng manh bên trong. Gã Rắn Mối tiếc của đời leo thử lên cây, nhưng mà còn lâu mới hại được kẻ khác. Chú Chim Sâu ngơ ngác gọi bầy. Tiếng ca của chú nghe cũng khá. Hai anh ve ngừng rên rỉ. Buổi trưa vắng ngắt và nắng đến đổ lửa. Anh Dế Mèn lếch thếch đến gốc cây gòn. Dì Gió rong chơi chỗ nào rồi. Anh Dế Mèn gặp ngay thân khô tiền kiếp của anh Dế Nhũi. Nó nhẹ hửng và trống trơn chẳng còn chút thịt xương. Anh Dế Mèn đoán không sai (?) Bọn Đom Đóm tai ác đã hại mạng đứa em thân yêu của anh ta. Đêm nào gặp chúng, anh nhất quyết trả thù cho bạn Dế Nhũi., luôn cho bạn Ốc Sên. Và anh đàn lên một bản tiễn biệt, bản nhạc ngày nào anh Dế Nhũi say mê và yêu cầu anh tái diễn hoài. Trong khoảng thời gian và không gian cô đọng đó, tiếng đàn anh Dế vang vang rõ rệt. Anh Ve Sầu khi mỏi cánh đã nghe được. Anh bỏ cành phượng quen thuộc để đi tìm anh Dế Mèn bỡ ngỡ nhìn sự thay hồn đổi xác kỳ diệu của anh Dế Nhũi khi xưa. Khó tin ghê! Bọn Đom Đóm tai ác thật, nhưng chúng chưa hạ sát được người bạn thân yêu. Từ nay anh Ve Sầu thỏa chí bình sanh, tha hồ mà tấu khúc, bõ ngày ù ù cạc cạc, thèm đánh đàn mà học chẳng được cho. Bây giờ anh Dế Mèn bái phục anh Ve Sầu. Hai anh ngồi ôn chuyện cũ bao ngày qua. Hết tâm sự thì so dây, lấy giọng, kèn đàn hợp tấu tương đắc vô cùng. Anh Ve Sầu dành cho anh Dế Mèn một sự ngạc nhiên. Bất chợt anh vút lên cây phượng trong sân trường và kéo anh Ve Sầu Kim đến giới thiệu. Những kẻ cùng sở thích gặp gỡ, bàn chung về một vấn đề, xứng ý lắm thay. Ba anh cương quyết lập một ban nhạc lừng danh. Cần phải tìm một tay đập trống cho đủ bộ. Điều cốt yếu là việc vận chuyển lương thực. Anh Ve Sầu coi lù đù, vậy mà khôn ra. Anh nghĩ ngay đến gã Bọ Hung gẫy một cánh. Gã này là tay đại lực sĩ giỏi dắn. Phải rủ ren, hoặc tìm cách nói khích để gã đem tài ra sử dụng đúng chỗ. Anh Ve Sầu theo dấu gã đến đám đọt xoài non. Gã vui vẻ theo anh Ve Sầu dự cuộc họp. Sau cùng gã bằng lòng làm công việc tải lương để ba chàng nhạc sĩ rảnh tâm trí mà trình diễn cho vừa ý khán giả. Chưa từng tập dượt, ba anh chàng vẫn hợp tấu một cách xuất thần. Buổi trình diễn chiều hôm đó thành công vượt bực. Khán giả nồng nhiệt giúp lương. Bọn côn trùng nào ăn thịt sống cũng cố tìm ngũ cốc mang đến. Anh Dế Mèn mệt mà vui. Anh cố gắng theo sát âm điệu cao tần của hai anh Ve. Hai anh Ve chịu khó bám ở lưng chừng thân cây để khán giả dễ dàng thưởng thức. Gã Bọ Hung chăm chỉ gắp từng chút thực phẩm bay về cái lồng tre. Gã đã có thể nhâm nhi đọt xoài non và lá me keo. Tuần tự, lúc bay, lúc nghỉ, gã cố tiếp vận lương cho cô chim Khướu. Lão Kiến Càng hay tin nhờ đám cháu chắt. Lão hỏi thăm đường đi nước bước của hai anh Dế. Gã Bọ Hung cho biết vị trí của họ hiện giờ ở phía sau ngôi trường. Tức là từ đó về ngôi nhà rất xa. Và không có anh nào tên Dế Nhũi, chỉ có anh Ve Sầu Kim thôi. Lão Kiến Càng gật gù:
- Thảo nào, chuyện đời thay đổi, đổi thay... Cám ơn anh đã chỉ đường để bọn này nối lại sự liên lạc mật thiết khi trước với hai anh Dế. À không, anh Dế, anh Ve...
Thế là lần mò, đàn Kiến cũng tiếp một tay với gã Bọ Hung để mang gạo, bắp, mè, đậu... về chốn giam cầm. Kiến bò bên dưới, Bọ Hung bay bên trên. Bọ Hung tuy nhậm lẹ, nhưng đàn Kiến hơn Bọ Hung ở phần đem nước uống. Bọ Hung bó chân nhìn đàn Kiến khôn ngoan làm việc đó.
Ban nhạc Dế, Ve gặp phải một bất tiện. Rằng về đêm hai anh Ve không thể đàn hát ca vang. Mặt trời ngủ và bắt buộc hai anh Ve phải nghỉ ngơi theo. Điệp khúc ve ve tạm ngừng lại chờ ánh bình minh. Hai nhạc sĩ Ve đờ đẫn, chiếc vòi cắm hờ hững hút nhựa cây. Rồi hai anh lo ẩn núp theo những ráng trên vành cây để tránh Dơi săn bắt. Anh Dế Mèn độc tấu nên cụt hứng. Anh Bọ Hung gẫy cánh vẫn siêng năng chu toàn trách nhiệm không nề hà cực nhọc. Ngoài đường lộ hàng cột đèn néon quyến rũ, anh Dế Mèn, gã Bọ Hung chung chỗ ngủ bù. Nhường không gian cho bọn Kiến Cánh, Phù Du, Nắc Nẻ... ham chuộng ánh sáng. Chúng vần vũ chung quanh ánh đèn thường lệ. Đêm không mưa, trời oi ả làm sao.
BAN NHẠC LANG THANG
Bốn anh Dế Mèn, Ve Sầu, Ve Sầu Kim, Bọ Hung lẩm rẩm đi được ba phần tư vòng quanh sân trường. Nhiều chàng Ve biết đàn xuất hiện lai rai. lần lần đếm không xuể. Riết rồi anh Ve Sầu không thiết làm quen để nhìn bà con, nhận đồng nghiệp. Những cuộc trình diễn ban ngày của ba anh trở nên chật vật vì những tiếng đàn tùy hứng của các chàng Ve không quen, tuy các chàng này không xin thực phẩm làm gì. Lại thêm sự cạnh tranh của ban nhạc Cào Cào, Châu Chấu. Hai ban đại hòa tấu này có một lực lượng đáng kể. Số lượng này không đáng là bao. Có nơi chúng đông đảo, đáp xuống vùng nào thì làm hại hoa màu, tàn rụi đồng, ruộng, rẫy, nương... Gọi là hai ban đại hòa tấu nhưng lối trình diễn của bọn này thuộc loại trẻ, nhạc kích động. Chúng cà giựt, cà thót... khi đàn. Anh nào cũng nhảy loi choi. Nhạc cụ trong đôi cánh cứng, gai ở chân sòng cọ vào cánh cứng và phát ra những âm thanh. Khán giả choai choai nghe hoài âm điệu lạ tai đó và chịu hết mình. Hai ban đại hòa tấu Cào Cào và Châu Chấu hợp tác với nhau, luân phiên trình diễn, lôi cuốn giới khán giả trẻ say mê.
Loại côn trùng nào cũng chia làm 2 khuynh hướng. Một nửa theo đuôi bọn Cào Cào, Châu Chấu, một nửa ủng hộ phe Dế, Ve. Giới choai choai rầm rộ là vậy, lương thực "mua vé" không là bao. Chúng còn bận học hành và ăn bám vào cha mẹ. Số lương thực hai anh Dế (anh Dế Nhũi hồi xưa) ăn cắp trong hang lão Chuột Cống, gã Bọ Hung một cánh khuân vác với đàn Kiến đã sạch bách. Gã Bọ Hung hăng say, nói anh Dế Mèn chỉ chỗ để lẻn vào ăn cắp phen nữa. Anh Ve Sầu trù trừ, anh ta ngán cái hang đen, ngán gã Rắn Mối, cả lão Chuột Cống, chắc khổng lồ, và rất háu ăn.
Một đêm nghỉ khỏe, hai anh Ve ẩn núp theo lệ thường. Anh Dế Mèn hướng dẫn gã Bọ Hung về phương cũ. Vẫn nhiều đèn Đom Đóm lập lòe, đủ soi rõ vài cái Ốc Sên trống phọc nằm thi gan với mưa gió ngày qua. Hai anh tìm ra hang Chuột Cống không khó. Quang cảnh đổi thay một cách không ngờ. Chỉ hoài công hai kẻ "bất lương" vì trong hang dự trữ, một đàn Kiến Lửa xa lạ đã vét sạch sành sanh. Xác Bướm, da Thạch Sùng đều mất ráo, còn chăng là đám vỏ Ốc Sên nặng nề vô dụng. Một ít nước mưa tràn xuống đọng vũng, làm môi trường cho mấy oắt Cung Quăng tung tăng.
Lão Chuột Cống cô độc từ ngày tên Chuột Lắt ra đi. Lão đã tàn đời, không phải vì những thương tích trong trận đấu sinh tử với gã Rắn Mối, mà chết vì mưa lớn một đêm. Xác của lão nếm mùi phiêu lưu về một chốn âm thầm, vô định, chỉ cần đôi, ba ngày để sình chương và rã từng mảnh vụn. Cái hang đen bị sụp đổ hẳn. Bãi bên trên lài ra và biến thành một cạm bẫy mới. Anh Kiến Sư Tử (ấu trùng của con Công Cống, giống như Chuồn Chuồn), một chàng tứ chiến mặc nhiên dừng bước và lập đại bản doanh. Vài thợ Kiến ngơ ngác lọt vào hố cát. Chúng không may mắn như hai anh Dế hồi trước. Kiến đành bỏ mạng trong cạm bẫy nguy hiểm đó. Anh Dế Mèn buồn bã gọi gã Bọ Hung quay về, không quên đề phòng bất trắc. Anh Dế Mèn sợ ngoài cái cạm bẫy nhỏ bé của anh Kiến Sư Tử thiết lập còn một cạm bẫy nào khác chăng? Hai anh mau chân, chạy đua với thời gian. Trời sắp sáng báo hiệu ngày mới.
Một ngày phải trình diễn, chắt mót từng chút lương để giúp mình, giúp đời. Anh Dế Mèn loay hoay tìm vỏ của anh bạn Ốc Sên, xem chừng đám con nở chưa. Anh không làm sao biết được cần phải có 3 tuần lễ trứng Ốc Sên mới biến thái.
Gã Bọ Hung đụng đầu với một đống lù lù. Tức khắc gã thủ thế. Nhưng kẻ kia đã ngoe nguẩy đôi râu dài. Anh Dế Mèn nhận ra ngay anh bạn Dế Cơm hào hiệp. "Râu bắt, mặt mừng", hai anh Dế thăm hỏi lẫn nhau. Chuyện tào lao mà trời sáng không hay, hai anh Dế tạm thời chia tay.
Anh Dế Cơm lúc nào cũng tốt bụng:
- À quên, để tôi chỉ cho một anh nhạc sĩ...
Gã Bọ Hung đợi lâu đâm cau có:
- Ối trời, rậm đám mà chi như cái bọn kích động nhạc Châu Chấu, Cào Cào...
- Ậy, anh chàng này đập trống thì số dách.
Anh Dế Mèn mừng rỡ:
- May quá, ban nhạc tụi này đang thiếu ca sĩ và "trống sĩ". Có 4 tay là chơi ăn đứt bất kỳ đại ban nào.
Gã Bọ Hung còn thắc mắc:
- Ai đập trống, mà trống là cái quái gì?
Anh Dế Cơm giải thích:
- Đó là anh Bửa Củi (bổ Củi), dùng bất kỳ loại trống cây nào gặp gỡ trên đường, khỏi phải mang giàn trống theo kè kè. Chẳng hạn, anh ta có thể dùng cánh cứng của anh làm cái phèng.
- Này, anh thấy tôi gẫy cánh, định ngạo hả?
Anh Dế Mèn hòa giải:
- Cho tôi xin, anh Dế Cơm nói thật cả đó.
Anh Dế Mèn, gã Bọ Hung đợi đến sáng rõ: Hai bóng đen bay đến, anh Dế Cơm làm một màn giới thiệu đôi bên, vui vẻ cả làng. Anh Dế Cơm thơ thới từ giã cả ba. Gã Bọ Hung giục mau về với hai anh Ve. Gã nóng nghe anh Bửa Củi đánh trống. Hôm đó, "ban nhạc lang thang" mở màn, à không, "vẹt cỏ" trễ, nhưng thâu lượm kết quả rất khả quan. Đàn Kiến, gã Bọ Hung ngây người đánh nhịp. Sao chúng khoái anh Bửa Củi đánh trống quá đi. Anh Bửa Củi xuất thần, và loi choi, gây một không khí kích động hào hùng gấp mấy bọn Cào Cào, Châu Chấu... Râu anh xấp xỏa, cái đầu cộp xuống mảnh vỏ cây me liên hồi. Có khi anh gõ vào hòn cuội trắng, và trái hột nổ... Khán giả côn trùng vỗ râu, đập chân... rào rạt, cười bò lăn lúc gã Bọ Hung đưa một cánh còn lại, luôn cái đầu nhẵn bóng cho anh Bửa Củi gõ vào. Tiếng đàn, giọng kèn... Ve, Dế nhịp nhàng hay ho hơn trước, tiến bộ nhiều lắm.
Vừa tăng gia một số khán giả tí hon, "ban nhạc lang thang"vấp thêm một trở ngại. Mưa nhiều đám dai dẳng. Thêm một đoàn trình diễn về đêm bất chấp cơn mưa. Nhạc trưởng Ễnh Ương và ban đại hợp xướng Ếch, Nhái Bén, Bù Tọt, Nhái Bầu, Chẫu Chàng... Thấy kẻ khác làm ăn khấm khá, bọn lưỡng thê này rắp tâm cạnh tranh. Phải ban cho chúng một mỹ danh là "rống sĩ" mới đúng. Chúng hát dở không chỗ chê, rống là to. Giọng ồm oàm, miệng thì ngậm mà âm thanh thoát từ đằng mũi nghe chói tai và nhức tới óc. Nhạc trưởng Ễnh Ương kéo đám đệ tử rống loạn xa thi đua với tiếng mưa rơi, tạnh mưa vẫn còn khỏe hơi. Chúng có một ưu thế là đồng loại lưỡng thê của chúng sẵn sàng trả công. Hai đại ban Cào Cào và Châu Chấu ức lắm. Bọn trước bàn mưu tính kế phá đám bọn sau một phen. "Ban nhạc lang thang" của chúng ta thuộc phe chính nghĩa, luôn có "quới vật" phò trợ. Bốn anh Vạc Sành đến dự thi tuyển lựa nhạc sĩ. Anh Dế Mèn coi như là nhạc trưởng, có quyết định tối hậu. Anh Dế Mèn chỉ chọn một anh Vạc Sành có tiếng đàn trầm lắng, ngọt lịm. Anh Vạc Sành sẽ hòa tấu về đêm với anh Dế Mèn. Bây giờ ban nhạc của các anh chấp luôn ba ban nhạc kia. "Văn, võ" gì mấy anh cũng không thua. Gã Bọ Hung mời được một lô Bọ Hung và Bọ Rầy quen thân, đề phòng tranh "nồi cơm" với hai ban đại hợp tấu và một ban đại hợp xướng. Các nhạc sĩ yên tâm hòa tấu, thách đố nắng mưa với thời gian đêm hay ngày.
Mùa hạ hồng triền miên. Có ai thấu đáo nhiều biến chuyển đã, đang và sẽ xảy ra?
NHỮNG NGÀY GIÔNG BÃO
Hôm ấy, không khí nặng nề. Dì Gió gọi thằng Bão đến. Trời tối sầm. Gần khuya dì Gió giận dữ buông lung sức mạnh gớm ghê. Dì Gió quay cuồng, hò reo. Những giọt mưa, rào rào đập trên mái ngói, lá cây, cỏ yếu. Mọi vật như bị sụp đổ bởi những giọt nước mắt mùa hạ phá hoại không ngớt.
Sáng mai ngày bão dứt. Cây cối, cành lá... tĩnh vật xác xơ. Quang cảnh tiêu điều trơ khắp đó đây. Những ngày đói khát của các ban nhạc sắp tới. Bọn họ không sao, chỉ tội cho cô chim Khướu. Cái lồng tre đã không phủ giẻ, lại dồn dập chực giựt khỏi móc. Cô chim Khướu qua cơn kinh hoàng. Mưa lạnh đã xâm nhập tấm thân bé bỏng cô đơn. Đôi chân cô bám nan tre gác ngang run rẩy vì triệu chứng cảm. Và cô rớt xuống cạnh chung đựng nước nằm thiêm thiếp. Đôi mắt cô hoa lên, chập chùng giàn hoa giấy uốn éo giống mấy gã Rắn hùng hổ thôi miên. Cô chim Khướu hôn mê như chết rồi. Cô nằm đó không ăn, không uống. Lúc tỉnh, cô khẽ đưa mắt yếu ớt nhìn đàn kiến âu lo. Chén gạo, mè... tiếp tế có lẽ vẫn chưa hao hụt. Gã Bọ Hung rầu rĩ gọi các bạn đến thăm. Cô chim Khướu cảm động. Cô muốn hát một bài vĩnh biệt nhưng không còn hơi sức, và thình lình cô nhắm mắt. Gã Thạch Sùng đến sau chót. Đàn Kiến chậm lụt báo tin muộn màng. Ve, Dế, Bửa Củi, Bọ Hung, Bọ Rầy, Vạc Sành, đàn Kiến, Thạch Sùng... lách kẽ lồng bu quanh cô chim Khướu. Gã Thạch Sùng lẩm bẩm:
- Tim còn đập thoi thóp, phải tìm cách cấp cứu ngay.
Gã chen đám đông và ba chân bốn cẳng đến trường. Trường của gã là một lớp học đủ mọi trình độ dưới quyền thầy giáo Tắc Kè. Thầy giáo Tắc Kè bày cho gã một cách. Một lúc sau, tụi Ong đến nơi, đen kịt, Tụi Ong nửa trong, nửa ngoài... mời các kẻ hiếu kỳ tránh ra. Chúng ra sức quạt cánh. Gió do Ong tạo ra mới đầu mát lạnh, về sau ấm dần. Hơi nóng tỏa ra hong khô cô chim Khướu. Cô chim Khướu mệt nhọc mở mắt. Cô nhờ sự ấm áp đã khỏi bệnh, nhưng yếu trong mình vì đói khá lâu. Chàng Ong Bầu, bạn học gã Thạch Sùng, mớm cho cô chim Khướu vài giọt mật ngon nhứt. Gã Thạch Sùng vừa trở lại, hớn hở nhìn cô chim Khướu hồi sinh. Cô chim Khướu cám ơn rối rít. Lục tục Ve, Dế, Bọ Hung bấm nhau rút lui. Đàn Kiến thèm thuồng hương mật ngọt, nấn ná chưa chịu đi. Lão Kiến Càng tức giận, hét đàn cháu mau quay về phận sự, cấm không được tham ăn. Cô chim Khướu từ lúc khỏi bệnh đâm ra khó tính. Cô thèm mật, thèm thịt sống. Cô ăn ruồi, muỗi ngon lành. "Ban nhạc lang thang" chiều ý cô. Các chàng rủ nhau đến giang sơn của mụ hàng thịt Bọ Ngựa (tức Ngựa Trời). Mụ Bọ Ngựa có đôi dao quắm, răng cưa lởm chởm. Có hai mụ bán hàng mà cãi nhau chan chát. Cặp mắt lồ lộ hung hăng, cái đít cong lên chực đánh nhau. Thấy khách hàng thì hai mụ vồn vã mời mọc. Này xác Chuồn Chuồn, thịt Bướm, Bọ Diệp Hoàng... Trời đất, có cả thịt mấy anh Bọ Ngựa ngu si, đứt đầu và mình làm hai khúc nằm chình ình. Hai mụ còn khoe thịt con, xác mấy chú Bọ Ngựa non.
Hai mụ đồ tể này háu ăn và dữ tợn vô cùng. Hàng bán không hết đâu sợ ế, hai mụ sẽ đánh chén cho sướng đôi miệng không ngớt mấp máy. Mấy hàm răng nhai luôn luôn miếng mồi tưởng tượng. Mấy anh Bọ Hung, Bọ Rầy hộ tống các nhạc sĩ trả giá. Hai mụ đòi trả bằng mật ong, nghe một bài nhạc và nhất là dẫn dụ các con mồi khác cho hai mụ. "Ban nhạc lang thang" gặp bất cứ anh Bọ Ngựa nào phải nói láo có hai mụ cần gặp. Thú thật, hai mụ thèm thịt đồng loại, chồng con nhất. Thói thường "được voi đòi tiên", cô chim Khướu u sầu nhớ mùi mật ong ngọt say cả cổ, cô chê sâu, bọ mà đàn Kiến và gã Bọ Hung tha về. Anh Ve Sầu và anh Ve Sầu Kim cố gắng hút trộm nhựa cây cho cô chim Khướu. Vị chát này không hạp khẩu với cô chim Khướu. Cô nghịch ngợm bới văng mè, gạo, lúa... té nước để chơi đùa.
Gian nan dồn dập đến cho những tấm lòng đầy thiện chí. Trẻ con soi đèn đi chụp ếch vào đêm mưa. Ngày khô ráo chúng tìm bắt Ve. Đêm thì chúng rọi đèn pin tìm những con Dế Nhũi chờ thoát xác ở các gốc cây. Ban ngày chúng dùng cây trúc dài, chóp đầu gắn chút mủ mít, hay chất cao su ngâm xăng lấy ở đế giày cũ. Vô phúc cho những chàng Ve tốt giọng. Mải ngân nga, nhựa mít dính cánh bất thình lình, chàng nhạc sĩ Ve vùng vẫy, năm con mắt hết xài. Chàng ta quá tự tin ở tài ngụy trang. Nhưng bọn trẻ con loài người tinh mắt lắm. Chúng phân biệt màu xanh lợt pha vàng của Ve với màu nâu thân cây, hay màu than của Ve Sầu Kim... Vả lại chính tiếng đàn đặc biệt, the thé, nhọn hoắt, lanh lảnh pha mùi kim khí hay trầm trầm vang dội tố cáo vị trí của mấy chàng. Số phận anh Dế Mèn khốn khổ nhứt. Ngoài việc bắt Dế bỏ hộp nghe gáy bọn trẻ loài người còn bắt các anh Dế đá nhau. Chỉ có anh Vạc Sành trốn khéo trong đám ráng khô, xanh, rậm rạp... thốt những lời oán trách vu vơ. Ban nhạc thình lình tan rã, mạnh ai nấy trốn. Anh Dế Mèn không bỏ anh Ve Sầu dù giây phút nguy hiểm nào. Đợi yên yên, vắng vẻ Ve Sầu, Ve Sầu Kim, Dế Mèn, Vạc Sành, Bửa Củi cố gắng liên lạc với nhau hợp tấu, mơ về dĩ vãng huy hoàng. Đại ban hợp xướng Ếch, Nhái... bị tóm cổ khá nhiều. Đại ban hòa tấu Châu Chấu, Cào Cào bị làm mồi cho Gà, Vịt của bọn trẻ loài người cũng rất đông nhân số. Trời vẫn chưa vừa lòng. Khiến xui nên bọn trẻ đốt phân trâu, bò khô để hấp dẫn họ nhà Bọ Hung, nhất là Bọ Rầy... Bọn trẻ bắt Bọ Rầy vô số, nào Bọ Rầy Nâu, Bọ Rầy Mốc, Bọ Rầy Kim... Bọn trẻ lật đôi cánh cứng của Bọ Rầy để Bọ Rầy quạt đôi cánh màng. Đó là một cái quạt tí hon, mát mặt mày... lúc nực. Bọn trẻ ghim cánh Bọ Rầy vào một cái xe bằng kẽm uốn. Những cái xe chạy bằng sức gió cánh Bọ Rầy đua nhau trên sân láng mua vui bọn trẻ, nát lòng bọn Côn trùng. Than ôi! Những ngày giông bão với hai ý nghĩa buồn thương.
KIẾP VE TÀN TẠ
Chỉ còn đôi bạn Dế Mèn, Ve Sầu mãi mãi bên nhau. Anh Bửa Củi, Ve Sầu Kim, Vạc Sành tản lạc rồi mất dấu vết, dù vẫn sẵn cái đích gặp nhau ở ngôi nhà cạnh trường học. Dì Gió chưa muốn trung gian cho đôi mùa. Đó là mùa Hạ và mùa Thu. Nhưng nếu gọi mùa Mưa và mùa Nắng, thì mùa Mưa vẫn còn ngự trị. Ở cái xứ đìu hiu ấy lá vàng của me, của sao, của phượng lác đác rơi bất kỳ mùa nào. Hai cánh cửa trường chỉ khép hờ một cánh. Học trò nội trú ở xa, lục tục va ly quần áo đến hơi sớm. Những bóng âm thầm của mấy bác lao công tươi hẳn, sau bao ngày lặng lẽ thu mình trong vỏ ốc ngôi trường vắng lặng thênh thang. Mấy frère sau thời gian "cắm phòng", đi học thêm... đã trở về đầy đủ tiếp tục điều hành guồng máy học đường. Những khóa thi lại cho các trò thiếu điểm được tổ chức vội vã nhưng rất cẩn thận.
Hai anh Dế Mèn, Ve Sầu... nỗ lực xin họ nhà Ong trả xông bằng mật cho cô chim Khướu khoái khẩu. Bù lại hai anh hòa tấu nhạc quanh mấy tổ Ong để kích thích thày, thợ... Ong hăng hái làm việc hầu tăng gia sản xuất. Vài hôm sau, bọn Ong không bằng lòng cung phụng mật nữa. Cô chim Khướu cần dùng khá nhiều nhu cầu, quá sức sản xuất mật phụ trội của bọn Ong. Do đó tiếng đàn giúp ích của đôi bạn lang thang không đủ bù trừ sự hao hụt. Thương kẻ khác nhưng chỉ một giới hạn nào đó thôi. Bọn Ong cúp viện trợ ngay không chần chờ, sợ nguy hại cho ấu trùng với sâu non.
Đôi bạn thất vọng ra đi. Tổ Ong trên chảng cây nhạc ngựa trong khu giáo đường đối diện khu trường học, vẫn náo nhiệt hoạt động. Chẳng ai buồn phá phách, hun khói đuổi chúng đi. Ôi! Còn đâu thuở vàng son, trống, đàn, kèn... rùm beng, tung hoành cho khán giả muôn nơi thưởng thức tài ba. Đôi bạn lén lút xâm nhập vào căn nhà vắng để từ biệt cô chim Khướu. Anh Bửa Củi chờ sẵn trên giàn hoa giấy. Anh cho hay một tin buồn xót xa. Gã Bọ Hung không bị bắt chung với đám Bọ Rầy thích mùi phân, nhưng anh rơi xuống đất chết bất ngờ. Đàn Kiến Vàng không kịp đưa đám. Chúng yếu thế đành để đàn Kiến Lửa dữ dằn cướp xác Bọ Hung khiêng đi. Anh Bửa Củi chào từ giã lần chót. Thế là anh trở lại đời rày đây mai đó, kiếp lang thang không nhà. Còn lộ trình của anh Vạc Sành không nhất định. Anh này nhập bọn với chúng bạn. Thỉnh thoảng mấy anh đàn rè rè cho đỡ nhớ nhung, tâm hồn nghệ sĩ của mấy anh trầm lắng u hoài. Tiếng đàn của các anh đơn lẻ nghe nhựa buồn trong cơn mưa cô miên. Tại tiếng đàn các anh trong một ban nhạc chỉ giữ phần phụ họa. Cũng như anh Bửa Củi, nếu đập trống một mình sẽ nghe lố bịch và chát tai cách chi. Các nhạc sĩ của chúng ta nuối thời tự do thanh vắng, thỉnh thoảng vẫn dạo đàn cho khỏi lụt nghề. Bởi những âm thanh phản chủ, chúng tố cáo những chỗ ẩn núp dù rất kín đáo của các anh nhạc sĩ. Ve, Dế, Bọ Rầy... bị lùng bắt ráo riết. Trẻ học trò gặp nhau, khoe con ve mới lột, hay bóp bụng đã biết kêu vang. Những tiếng đàn bất đắc dĩ gọi nhau, cấp cứu... Tất cả đều bị giam cầm, tự cứu lấy chưa xong. Mùa chọi Dế vẫn chưa dứt. Trẻ học trò "quay tóc, quay râu mép, quay cổ"... dùng đủ mọi cách chọc Dế đánh nhau. Biết bao thảm cảnh tương tàn, có khi huynh đệ cắn nhau bằng thích. Anh Dế Mèn nhớ mãi không quên giây phút hãi hùng mấy tháng trước đây. Anh không thể nào để mình lọt vào tay bọn trẻ học trò lần thứ hai. Đàn Kiến nghỉ việc ngang, kể từ lúc cô chim Khướu chê ngũ cốc, chê luôn thịt sống như sâu, bọ, ruồi, muỗi. Nghỉ là vừa, ban nhạc còn trình diễn nữa đâu mà hòng có chút lương thực. Thôi không có mật Ong, cô chim Khướu ỏng ẹo nhịn đói. Cô tẩy chay nhựa cây đắng của anh Ve Sầu mang đến. Gã Thạch Sùng hay biết cũng không tìm ra biện pháp thích nghi với tình thế mới. Vấn nạn thày giáo, thày giáo Tắc Kè chịu và lắc đầu. Chỉ tại mấy chàng nhạc sĩ lang thang tốt bụng đã tập cho cô chim Khướu một thói quen xấu. Chẳng lẽ bỏ mặc cô chim Khướu? "Làm ơn thì giúp cho trót" Anh Dế Mèn đơn độc bay sang tổ Ong nài nỉ, bọn Ong ráng nhín chút mật hằng bữa. Miễn có vị mật cho cô chim Khướu ưa thích. Đói quá cô sẽ phải ăn gạo, lúa, mè... trở lại. Chuyện nhỏ nhoi mà nhọc lòng nài nỉ tới lui. Thương anh Dế Mèn quá đi.
Nắng chiều thoi thóp ngủ trên dải mây pha ráng đỏ như lửa thổi cơm. Có lúc mây đùn tim tím vòng chân trời. Không nghe tiếng kèn xa vọng của anh ve sầu. Chắc là xảy ra một sự gì bất trắc. Anh Dế Mèn ngạc nhiên tột độ. Chiếc vòi hút của anh Ve Sầu kẹt cứng ở thân me. Anh Dế Mèn lay bạn, anh Ve Sầu tơ lơ mơ như hồi lột xác dế. Ngôi trường chợt thấy cõi lòng trống trải, dù đàn bé rộn rịp suốt ngày, vội nhắm tịt mắt lại. Mấy chục cánh cửa là các con mắt nghẹn ngào khóc mướn, mở ra và chớp nhanh. Thích chăng trường khi nhìn phượng vỹ mãi rụng rơi? Ghét chăng hàng cây trút lá đìu hiu, phải chứng kiến phút biệt ly giữa đôi bạn giang hồ. Anh Ve Sầu chết đi ở vào tuổi "nửa chừng xuân". Tính ra anh sống hơn sáu tuần lễ để ca ngợi ánh bình minh. Anh chỉ tiếc không tấu khúc được khi bóng đêm ngự trị. Bề nào anh cũng tốt số hơn nhiều bạn khác. Có nhiều chốn ở nước ngoài xa xăm, đồng loại anh phải chui rúc dưới lòng đất những mười mấy năm để "tu luyện". Một trang nhật ký vừa được ghi thêm một cái chết thanh bình. Mấy anh Vạc Sành cùng anh Dế Mèn hòa tấu một bài ca đưa tiễn. Văng vẳng tiếng Ve non rụt rè phụ họa. Tiếng đàn bất diệt, u uất kết điệp khúc lê thê. Hãy nghe các chàng Ve khác chưa đúng tuổi tàn tạ, rồi tưởng tượng hình bóng lợt lạt xanh xao của chàng nhạc sĩ Ve Sầu ăn uống kham khổ. Tháng ngày mua vui cho thiên hạ chỉ để cứu giúp kẻ bị nạn trong lồng tre. Hẳn anh Ve Sầu Kim đã từ giã cõi đời trước anh Ve Sầu mấy hôm? Vẫn giữ một ít cảm tình, nhưng anh Dế Mèn không tha thiết mấy với anh bạn không trọn bước phiêu du với mình. Các chàng Ve ray rứt nối tiếp thế hệ, đem âm thanh tô điểm mùa thi. Chính những nguồn cảm hứng đó giúp văn gia, thi sĩ, nhạc sĩ... sáng tác trong khung cảnh tiết tấu rộn ràng. Trời oi bức, tiếng Ve non chưa lão luyện khiến anh Dế Mèn đổi cảm tưởng buồn rầu. Niên học mới bắt đầu, mớ "lưu bút ngày xanh" cất đi. Học trò ơi ghi dấu dùm ngày tàn tạ kiếp ve! Không, bọn trẻ mải mê ép đầy cánh phượng, thắm một màu lưu luyến.
Chủ nhà nghỉ mát thỏa thích, chờ một xe trở về để lũ con còn nhập trường. Con nhà giàu có khác, mùa hè đi du lịch miền biển, miền núi, miền quê... Căn nhà hân hoan đón sinh khí mới. Con mắt của ngôi nhà mở toang ra xua đuổi vắng vẻ từ hơn hai tháng nay. Gã Muối Tiêu gầy ốm chạy ra cọ vào cậu chủ nhỏ. Cậu chủ nhỏ chẳng bận tâm ve vuốt. Cậu chạy lại lồng chim, bắc ghế trèo lên. Cô chim Khướu cũng ốm đói như gã mèo. Hết Kiến và Bọ Hung tiếp tế, cô nhặt sạch những hạt tấm nằm trong kẹt.
Biết thân phận nên cô chẳng dám đòi hỏi gì hơn. Cậu bé bùi ngùi, tội nghiệp cho cô chim bé bỏng. Cả nhà đều ngạc nhiên, vì cô chim Khướu sống dai quá, nhịn đói trên hai tháng vẫn hót được. Cô chim Khướu hát líu lo, giọng trách móc, phân trần. Cậu chủ nhà thông cảm nhưng không hiểu thấu, chỉ biết săn sóc thật kỹ lưỡng để bù đắp những lúc bỏ quên cô chim Khướu. Cô chim Khướu đáng thương! Cô hài lòng với đầy đủ giả tạo mà chủ nhà mang đến. Cô không thiết tha việc tháo cũi, sổ lồng. Cô đã quen sống thụ động, đem chút giọng ra nịnh hót chủ nhân. Lũ Sẻ kháo nhau:
- Đồ ngốc! Khi cửa lồng mở lại chẳng chịu tung cánh bay ra khoảng trời rộng bao la.
- Kệ, cô ấy bị giam lỏng thì mày mới có chỗ nhất định để đến học hót chớ.
Anh Dế Mèn đầu óc bất an, anh tới lui những chốn xưa cũ, nhọc nhằn chẳng biết về đâu ngày mai. Con đường lý tưởng anh theo đuổi từ nay đứt hẳn. Anh lại mất người bạn thân thiết nhứt. Anh cũng bắt gặp thay đổi trong căn nhà vắng. Bất giác anh mò mẫm theo trí nhớ đặc biệt. Chốn hang nhà anh cỏ ngập mấy tầng. Hang đá Đức Mẹ xanh rêu. Vài chú Ốc Sên hoạt động vội vã để sắp xả hơi mùa sau. Trong lớp tiếng Dế ngột ngạt, rỉ rích. Ắt đồng loại anh mắc số phận hẩm hiu. Thày giáo tịch thu các hộp dế, để giữ sự yên lặng cho lớp. Mấy chú chàng lại được phóng sinh. Vài chú Ve đập mạnh cánh trốn lên cây cao không kịp để anh Dế Mèn hỏi thăm. Hoa phượng nấn ná vài hoa cuối mùa, nhường chỗ cho đám lá xanh tươi. Lác đác hoa điệp vàng mới trổ, và mấy trái bông gòn ngoài sân trường đứt cuống. Gió lên thổi bông trắng xóa tung bay. Mấy cái ao cạn nước và ngập rác lá khô. Ẩn nấp vài chú Còng đỏ bầm hơn sắc phượng. Lũ Nòng Nọc bơ vơ tìm cha mẹ. Cha mẹ chúng đã bị bắt hay chạy loạn tận phương trời nào. Lũ côn trùng trốn chẳng gặp nhau. Muôn đời chúng không tụ họp lần quan trọng nào nữa. Anh Dế Mèn buồn bã nhìn Bướm, Chuồn... trong gió. Đó là những cánh diều no căng kỷ niệm, đưa anh về một thuở lênh đênh. Mãi mãi dì Gió theo dõi bước anh. Ngày có nắng lưu tâm, đêm có Đom Đóm chập chờn. Trăng, sao, hoa, cỏ... những giang hồ bạn thiết nay đâu? Tàn mùa mấy chốc, vài cơn mưa sầm sập, để rồi sắp nghỉ ngơi. Nhưng niên học chỉ mới bắt đầu. Trường, lớp... hàng cây, không còn cô đơn. Đã có nhạc nhựa buồn, giọng cửu chương, giọng trả bài, hát hò, la hét... của bọn học trò... Tĩnh vật chỉ thiếu thốn những ngày lễ và ngày chủ nhựt. Lúc âm thầm, khi sống động vô chừng, tĩnh vật đều chấp nhận. Có ai biết trên ngã rẽ phiêu lưu, đôi bạn Dế, Ve đã não nuột chia tay lúc mơ ước chưa thành. Cũng chỉ vì cô chim Khướu cam chịu đời giam hãm nên chúng ta không bao giờ có dịp nghe cô hát giữa ban nhạc lừng danh. Ngày xanh vẫn lặng lẽ trôi. Thôi đừng truy dấu vết anh Dế Mèn cũng suốt đời trôi nổi. Mây trắng bềnh bồng hướng anh Dế Mèn về đồng ruộng mênh mông.
(Trích tuần báo Thiếu Nhi từ số 71 đến số 97)
Mấy mụ Ếch Ộp đi chợ về tới rồi kia, vừa bàn bạc giá cả, vừa bươi móc chuyện kẻ khác, nói xấu cả hàng xóm và cười đùa xôn xao... Anh Dế Mèn dừng ở bản nhạc thứ mấy mươi – không rõ – định chạy ra vay tạm mấy mụ một ít thức ăn. Nhưng nghĩ sao anh ta lại thôi, không phải anh ta ngán chỗ lãi phải trả thêm, mà bởi anh ta rất sợ mấy cái họng tàng hoạc của mấy mụ. Động một chút là mấy mụ có thể la làng, vừa chửi rủa lại vừa đòi nợ rất ư là dữ dằn. Đàn thùng còn lủng lẳng trên lưng (nhờ dây đeo đặc biệt!) anh Dế Mèn cũng liều chạy nhanh ra.
- Quái! Mấy mụ Ếch đi sao mà lẹ quá? (chậm sao được, toàn là chạy với nhảy không!)
Nhạc sĩ Dế Mèn ngó Đông ngó Tây cũng chẳng thấy bóng một ai. Nước hơi rút bớt. Còn mưa? Ô hay!... đã dứt hạt từ lúc nào. Vậy mà nhạc sĩ Dế Mèn cứ tưởng mưa rơi gõ nhịp, nào dè chỉ là những giọt mưa chuyển tiếp, đọng từ lá me, cánh cỏ hay trên hoa phượng... rồi rớt xuống đất lần nữa mà thôi.
Màn trời thâm u, nhìn lên chẳng có lấy một bóng vì sao. Các chị Đom Đóm đêm nay cũng vắng bóng lập lòe. Trong mơ hồ nhạc sĩ Dế Mèn nghe đâu đây có tiếng ai thổn thức. Quên cả cái đói cồn cào ruột gan, anh ta thận trọng rời khỏi "nhà" lần dò tìm hiểu nguyên do. Không khó khăn cho lắm, vì đi một quãng đường, vòng qua dãy lớp để vào sân trường giữa, anh Dế Mèn đã gặp ngay anh chàng Dế Nhũi cũng thuộc loại "đui then".
Chàng thợ mỏ đang tay khuân vác đất cát chỗ hang nhà bị sụp đổ. Anh chàng thôi khóc tỉ tê. Đôi cánh cụt ngủn của anh ta là cây đàn tồi tệ nhất không dùng để bay được, cọ lên những âm thanh đứt nghẹn, vô tình trong lúc anh ta hoạt động gắng sức. Dế Mèn ngạc nhiên hỏi thăm:
- Chào anh. Sao anh lại cực nhọc và than khóc nửa đêm nửa hôm vậy?
Hậm hực quẳng mạng hòn đất vào gốc dây rau lang, Dế Nhũi đáp lời:
- Tại mấy mụ Ếch Ộp vô ý tứ làm sụp nhà của tôi, tôi chun ra kịp và thấy rõ ràng...
- Ờ há! Mấy cái mụ đó đáng lý phải thuộc phái khỏe, nhỏ con mà đi cứ như thể là voi đi. Mà cũng tại anh làm nhà một cách ẩu tả.
- Chớ anh nghĩ coi, tôi bận làm việc quần quật cả ngày dưới hầm mỏ tăm tối, thì giờ đâu để o bế nhà cửa. Thêm vào nỗi cô đơn chưa có gia đình hay còn thân nhân để chăm sóc giùm. Vả lại "ăn nhiều chớ ở thì bao nhiêu".
Dế Mèn lắc đầu quầy quậy:
- Anh nói vậy mà nghe được. Ở đời phải biết lo xa, không nên phó mặc cho sự may rủi "được thì còn, mất thì thôi" lỡ ra gặp tai nạn bất ngờ như lụt lội hay nhà sụp như vầy. (Ý hẳn anh Dế Mèn quên mình cũng chưa chín chắn biết lo xa và suýt chết đói.)
- Tức quá, giá phải tôi biết được phương thức đặt móng, xây nền thì nhà cửa của tôi sẽ vững chãi lắm.
- Đó cũng là bài học cho anh, đừng nên ỷ y với đôi càng mạnh mẽ mà đào nông, trét vội, đùn nóc không cẩn thận. Nền không nén chặt, nóc thì thấp lè tè, cũng còn may anh chui thoát cảnh chôn sống oan uổng.
Dế Nhũi đáp xuôi xị:
- Miễn là tạm bợ nhưng tôi có chỗ lê vào trốn mưa, tránh nắng thì thôi. Rồi mai tôi đi kiện đòi bồi thường thiệt hại vật chất... (hư trăm phần trăm). Còn anh, để mặc tôi! Đừng nói nữa mà tôi thêm rầu, thêm giận.
Dế Mèn nghĩ cũng một thân trơ trọi, nhà cửa lại sẵn nhiều hang ngách rộng thênh thang bèn rỉ Dế Nhũi về ở tạm cho vui:
- Thôi khuya khoắt quá rồi, anh tạm ngưng đi, về nhà tôi ở đỡ, ngày mai sẽ tiếp tục dọn dẹp, sửa sang, rồi muốn thưa kiện gì đó, hãy tính sau.
Dế Nhũi lưỡng lự giây lát rồi bằng lòng theo chân Dế Mèn tốt bụng. Chàng Dế Nhũi đành bỏ lại sau lưng tất cả mọi vật dụng đổ nát hoàn toàn. Không mang theo được món nào, và cũng nên để nguyên đó làm bằng cớ thưa kiện.
Từ đó hai chú dế, một mèn một nhũi, tuy khác loại nhưng tương cận (vì cùng là côn trùng) đã kết làm anh em và chung sống hòa bình. Sau cơn mưa, trời lại sáng. Hai chú đã tìm lại được chuỗi ngày hồng thanh thản, no nê... Dế Nhũi còn đi làm nhưng rút bớt giờ giấc lại. Anh ta ưng ở nhà hơn, chỉ để nghe tiếng đàn mê ly của anh hai Dế Mèn. Dế Nhũi phục lăn tài đàn địch của Dế Mèn, dù Dế Mèn vốn mang trong người dòng máu "văn nghệ, văn gừng" và bị liệt vào thứ "xướng ca vô loại".
Chả thế mà Dế Nhũi cam chịu phận làm em, tuy tuổi đời Dế Nhũi hơn hẳn Dế Mèn. Này nhé, hãy nghe kể lại chu trình biến thái của Dế Nhũi thật lắm gian nan và dài chán nản. Từ lúc hãy còn là một trứng non bơ vơ ở hốc một chảng ba cây sao cao vút. May mắn sinh tồn vì trứng của anh ta không bị mẹ Ruồi Đen tinh quái đẻ trứng của mụ vào. Nhộng ruồi nở trước sẽ dùng ngay thức bổ dưỡng ấy và bay đi. Chỉ còn một số chẳng là bao và nở rất muộn, trong đó có anh ta. Ôi! Ba tháng dài, và nhộng này lột vỏ một mình chui ra ngoài, không cánh, không tay chân. Làm một phát phiêu lưu, anh ta biết nhả ra sợi tơ khá dẻo dai và bền khả dĩ chịu được sức nặng của cái thân trần trụi. Một đầu sợi tơ đính vào vỏ hốc cây, một đầu anh ta ngậm chặt rồi nhảy dù một cách nguy hiểm. Vì lẽ anh ta không có chiếc dù giúp đỡ, chỉ phó mặc cho dì Gió đu đưa.
Rồi anh ta cũng thoát được mọi nguy hiểm trong thời gian nằm im như chết để Gió thổi, vì lẽ chú Kiến, chú Nhện, hay cô Chim nào đó... vô tình không trông thấy con mồi ngon.
Anh nhộng lại lột xác lần nữa. Tự nhiên cái màng mỏng che kín mình nhộng nứt ra một đường thật khéo từ phía trước ra phía sau. Y như thể là một phi công lột bộ áo đặc biệt khi rời phi cơ, nhộng rút tay chân chui ra ngoài và nhờ bác Mặt Trời hơ cho se da thịt lại, rồi liều nhào đại xuống đất giống tài tử phường xiếc. Anh ta vừa tới đất thì buông sợi dây đứt, trun lại đem theo cái vỏ nhộng là bộ áo hết xài, quấn thành một cuộn tơ rối che kín cửa lỗ.
Muốn thoát khỏi móng vuốt của bao nhiêu sinh vật khác luôn đào, bới, xới, trộn lòng đất để tìm anh em anh nhộng (bây giờ là con sùng) làm món ăn ngon lành, anh sùng lại phải khó nhọc đào đất chui xuống trốn trước.Thật là gian nan vất vả đối với hơi sức yếu đuối của anh ta. Tỉ như loài người đào đất bằng những móng tay nhỏ bé, anh sùng dùng hai chiếc móc nhỏ yếu, nhẫn nại liên tiếp trong hơn tuần lễ, đào sâu xuống... sâu hoài, cố tìm cho ra cái rễ cây nào đó. Lúc ấy chính là lúc anh ta nghỉ xả hơi vừa bám thật chặt vừa hút nhựa cây. Rễ nào hết nhựa mới phải nhọc công đi tìm rễ khác. Kiếp sống tự lực cánh sinh cứ như thế mà loanh quanh, luẩn quẩn như cuộc đời bác thợ cày trùn đất. Đời thợ mỏ tập sự kéo dài trong khoảng thời gian đăng đẳng hơn "ba năm" dưới lòng đất tăm tối, mệnh danh là "địa ngục yên ổn". Anh sùng một hôm trở nên bất động chờ nghe thân thể đổi thay. Ngày quan trọng chợt đến khi các bộ phận trong cơ thể anh ta bắt đầu lớn lên thành hình và cấu tạo hoàn hảo dần. Một sức mạnh huyền bí giục giã anh ta cựa mình tỉnh giấc triền miên. Rồi thôi nằm trong hang hốc, sùng thành anh Dế Nhũi non nớt nhưng dám chui lên mặt đất làm quen với lũ nắng quái chói chang.
Hài lòng chăng anh với thân hình cục mịch, đen thui, cánh cụt ngủn như cánh con vịt mới đẻ, còn trang bị thêm đôi chân trước – phen này rất khỏe – giống như hai lưỡi cưa nhưng nhiều công dụng hơn.
Nếu chỉ tính tuổi anh Dế Nhũi từ thời kỳ này, lúc ở đất nẻ chui lên, thì anh Dế Nhũi phải chào thua anh Dế Mèn. Vậy cũng được, nhưng anh Dế Nhũi hơi hồi hộp không biết mình có biến thể thêm lần nào nữa không? Dế Mèn sống quen trên mặt đất với mớ kinh nghiệm già dặn, với đời từng trải phiêu linh, với thân xác khỏe mạnh, với tài năng cũng khá... để được tôn làm anh hai của chú Ba Dế Nhũi thì hợp lý lắm chớ! Miễn sao hai anh chàng giữ mãi tình bạn kết nghĩa lâu dài trong cuộc đời bình thản êm trôi.
PHIÊN TÒA ĐẶC BIỆT
Sau hai hôm chờ đợi và làm xong thủ tục thì đến ngày tòa xử kiện. Họ hàng côn trùng, động vật đến để xem phiên xử ly kỳ thật đông. Vì lâu lắm mới xảy ra một vụ kiện tụng. Lần thứ nhất tòa xử vụ "chú kiến đi kiện củ khoai". Lần thứ hai là vụ "Bà Cóc đi kiện ông (Cá) Trê bắt trộm đàn con nòng nọc". Lần thứ ba là vụ "Cô Tò Vò kiện kẻ vô danh dụ dỗ con nuôi mình là nhện". Lần thứ tư... lần này có vẻ là vụ thứ chín hay thứ mười. Pháp đình nằm bên bờ ao cạn. Gọi là ao chứ thật ra là một hầm núp hình chữ Z đào trước vòng rào trường học, lâu ngày ngập rác với nước trời mưa. Gió hiu hiu không xua nổi cái hơi nực nội của lũ hiếu kỳ bu đen nghẹt. Trước tiên phải kể nguyên cáo Dế Nhũi, nhân chứng Dế Mèn Than và họ nhà Dế rải rác, nào là dế chó, dế mọi, dế cơm, dế (mèn) lửa, dế ốc tiêu... Rồi đến mấy mụ Ếch Ộp, cóc, nhái bén, nhái bầu, ngóe, ễnh ương, chàng hiu, bù tọt, thằn lằn nước, hỏa xà, thạch sùng, kỳ nhông, rắn mối, tắc kè (cái lũ bé con ham ăn, rình xơi tái kẻ khác)... chưa kể lũ nòng nọc lảng vảng trong ao đang gây gổ với nhện nước và mấy con "bà mụ". Họ nhà bọ thì có bọ rầy, bọ hung, bọ cạp, bọ ngựa, bọ diệp hoàng, bọ xít, bọ nẹt, bọ nhẩy, bọ dừa, bọ rùa, bọ hoàng, bọ khoen tai... rồi bù lạch, xén tóc, quít, cánh cam, kiến dương, dán. Họ nhà nhện như nhện vườn, nhện kềnh... Họ nhà mối, họ nhà kiến vàng, đen, nâu, lửa, gió, hôi, cánh... Họ nhà ruồi lằn, ruồi đục trái cây, ruồi nhặng, ruồi xanh, mòng. Họ nhà muỗi với muỗi thường, muỗi chân dài, muỗi đòn xóc. Họ nhà bướm với bướm cải, bướm khổng tước ngày, bướm hôi, bướm đuôi én, bướm bông sim... Rồi chuồn chuồn kim, chuồn chuồn đỏ, phù du... Rồi cào cào, châu chấu, vạt sành. Họ nhà sâu rọm, sâu keo, sâu cắn mạ, sâu cắn chẽn, sâu nách lúa, sâu xám, sâu đậu, sâu bi, sâu ống, sâu quấn đọt, sâu cà chua, sâu đo... và sùng trắng... Họ nhà rầy với rầy đậu, rầy lúa, rầy dính... Cả đến trùn đất cũng lấp ló nơi miệng hang, còn ốc sên thì thập thò chỗ nào vắng mát và tăm tối vì hai loại này sợ bác Mặt Trời. Ôi thôi! Một lũ hiếu kỳ, chuyện gì cũng muốn biết để được ba hoa kể lại. Họ nhà kiến, mối, ong như ong bầu, ong vò vẽ, ong ruồi, tò vò... "siêng năng vốn sẵn tư trời" mà cũng ngưng công việc để đi xem quan tòa Rùa xử án – Quan tòa Rùa có mấy thày Cuốn Chiếu (cũng một phường rụt đầu rụt cổ) giúp việc lặt vặt. Có cả mấy thầy Rết đá, Rết đất, Bò Cạp, Ong làm phận sự giúp trật tự cho trên không lẫn dưới đất, mệt phờ râu, phờ cánh! Cả đôi bên là nguyên cáo vừa là nhân chứng, vừa là bị cáo vừa là luật sư, cãi nhau hung hăng tóe khói, thiếu điều ăn tươi nuốt sống lẫn nhau giữa tòa. Rốt cuộc hai cái miệng chậm chạp của Dế Mèn và Dế Nhũi đành chào thua mấy mụ Ếch Ộp lanh lỏi và đanh đá. Dù Dế Mèn có làm chứng và tình trạng nhà cửa hư hao nằm kia, nhưng trận mưa đêm ấy đã giùm xóa mấy vết chân màng nhày gieo rắc sự phá hoại của mấy mụ Ếch Ộp.
Ban điều tra được đề cử gồm có Rắn Mối cận thị và Ong tò vò đến tận nhà Dế Nhũi. Chúng trở về báo cáo lếu láo và đổ thừa tại dì Gió và thằng Bão đùa nghịch trêu anh Dế Nhũi. Thế là Dế Nhũi thua kiện. Bọn Ếch Ộp đỏng đảnh ra về. Cóc, nhái... gì đủ loại, đi lỏn chỏn trên mấy đôi hài ớt. Mấy mụ Ếch Ộp đi chiếc bên trái xanh, xỏ chiếc bên mặt màu đỏ, thế mà còn cho là tương phản, là "hippy". Khiến ai cũng cười quá xá vì mấy mụ nóng phồng cả da chân. Không hiểu vì giày chật, chân to hay là vì ớt cay rát. Ai bảo ham làm dáng, mấy mụ lại còn choàng khăn bằng lá cải bẹ màu xanh hay rau răm màu tím...! Ngó bọn "tiểu nhân đắc chí,..." thêm bực mình. Lũ phá hoại du côn, du kề như tụi bọ xít, bọ nhẩy, bọ rùa... sâu ống, sâu cắn chẽn, sâu nách lúa... cào cào, châu chấu... (dân phá hoại hoa màu đấy mà) thì hoan hô hết mình, hết cánh, hết râu... Dế Mèn và Dế Nhũi: hai kẻ cô đơn, mặt nghệt ra và lủi thủi quay về. Còn nỗi căm tức nào hơn. Chẳng bất công gì nhưng sao ở đời lại lắm kẻ ngu dốt quá đi.
NHỮNG CUỘC GẶP GỠ
KHÔNG TIỀN KHOÁNG HẬU
Phiên tòa được quan Rùa uể oải tuyên bố bế mạc. Một cảnh hỗn loạn chưa từng có xảy ra (có lẽ phải xét xử tiếp nhiều án mạng đẫm máu, nhiều vụ thanh toán rùng rợn và dã man) giữa động vật với côn trùng, hay cùng một loại cũng có nữa. Tiếng thét thất thanh, tiếng kêu khóc, tiếng gây chiến, tiếng chửi rủa, kêu cứu... vang từng chập. Tiếng động do sự cọ sát, chạy trốn, vật lộn, uýnh nhau, rượt nhau, bay, bò... nghe hỗn loạn. Những mối thù cũ được lôi ra. Chúng chiếu cố lẫn nhau và tận tình chém giết cho kỳ chết mới thôi. Kẻ nào cũng cố ý gây sự để tìm cớ xơi tái địch thủ. Bọn ếch, nhái đã quăng hài quay trở lại le lưỡi táp mồi. Thừa nước đục thả câu mà lỵ. Bọn ruồi, muỗi lép vế bay vòng vòng xúi giục bọn bướm và chuồn chuồn cứu giúp.
Bướm và chuồn chuồn cũng muốn vũ lộng cánh để ra oai nhưng còn e dè bọn nhện. Bọn nhện chơi ác, lôi dây chúng giấu sẵn trong bụng ra chăng tứ phía. Chỉ khổ cho bọn sâu, bị quấn tròn trong đám tơ rối nùi. Đẳng kia lại có võ đài đánh nhau một lúc mấy chục tên giữa cào cào và châu chấu.Phe nào cũng hăng máu cãi rằng: phe mình là chì nhất trong các phi vụ ào ào phá hoại mùa màng của nông gia. Có vậy mà cũng kênh nhau rồi xông vào quần thảo và búng nhau nghe tanh tách. Chưa hết lại còn các tay đô vật nặng kí là bọ rầy và bọ hung. Chẳng hiểu ai xúi giục mà bọn này cứ lăn xả vào húc nhau như điên. Kết cuộc kẻ thua bị ủi té lật ngửa, sáu cẳng chòi chòi trong không khí. Họ nhà bọ ỷ đôi cánh cứng bên ngoài là chất ki tin như là bọ hung, bọ rầy, kiến dương, bọ nẹt, xén tóc... lại thêm bọ xít hôi rình... rủ nhau gây sự với các oắt con tắc kè, thạch sùng, rắn mối. Dĩ nhiên họ nhà bọ vắt giò lên mà chạy, tung cánh ra mà bay. Và trong đám hiếu động, hiếu chiến đó cũng có loài hiền lành lo trốn tránh. Vô phúc cho họ nhà sâu yếu ớt, bị thiệt mạng nhiều nhất. Chỉ có tụi sâu rọm là gan lì sừng những lông ngứa lên để chống cự. Mấy thày cuốn chiếu và tụi sâu bi thấy đánh nhau loạn xà ngầu thì khiếp vía cuộn tròn người lại. Bọn tắc kè, rắn mối lại quay qua rượt bắt nhau đụng cả quan tòa rùa. Đang bò về chậm chạp nhưng quan tòa rùa giật mình thụt đầu, đuôi, chân, tay vào mai thật là nhanh. Buồn cười nhất là sự lầm lẫn của tụi kiến. Tụi kiến hè hụi khiêng mấy cái xác của sâu bi và cuốn chiếu định đem về để dành đánh chén. Đến chừng hay thân thể đang lơ lửng trên không, cuốn chiếu và sâu bi choàng dậy, hốt hoảng kêu cứu. Tụi kiến xấu hổ buông đại các con mồi sống nhăn "đánh huỵch" xuống đất rồi bỏ chạy mất. Thật là những cuộc gặp gỡ "không tiền khoáng hậu" chưa hề sắp đặt sẵn bao giờ mà anh hai dế không làm sao nhớ hết để thuật lại. Vì chính hai anh dế cũng gặp rắc rối khi về chưa tới nhà. Một mụ Bọ Ngựa ở đâu nhảy ra chặn đường hai anh dế. Chẳng có cớ gì để lý sự với nhau, mụ Bọ Ngựa khoa đôi càng, chính là đôi dao đồ tể, xông đến chém trộm. Anh Dế Nhũi hơi ớn, thụt lùi lại. Anh Dế Mèn dẫu chưa đánh nhau lần nào cũng bộc phát dòng máu hăng say. Cái cổ cứng ngắc của anh ê ẩm vì nhát chém, nhưng sức mấy mà rụng đầu như mấy anh chồng của mụ Bọ Ngựa được. Anh Dế Mèn lừ đừ tiến tới, nhe đôi càng ra dích mụ Bọ Ngựa bật té. Mụ Bọ Ngựa kinh hồn chạy liền một khi, không dám chần chờ sợ đôi càng sắc bén của Dế Mèn nghiến đứt thân hình. Hai anh dế ngao ngán nhìn những thảm cảnh đang xảy ra bởi định luật "kẻ mạnh ăn hiếp kẻ yếu". Các loài tàn sát nhau không ngần ngại, để rồi về sau này biết có gặp gỡ nhau nữa chăng, thì đây hãy giữ lấy những kỷ niệm hãi hùng.
Mụ Bọ Ngựa khích bác đâu được lão Xén Tóc. Cả hai hung hăng khiêu chiến với hai anh dế. Nhìn lại cây đàn, ngó hai địch thủ, nhất là đôi ngàm rắn chắc nguy hiểm của lão Xén Tóc, anh Dế Mèn đâm ra do dự. Bọn dế bạn đã vù mất tăm. Nhưng ở đời có lắm sự bất ngờ. Một hiệp sĩ Dế Cơm bất thần xuất hiện. Chẳng nói chẳng rằng, lấy dáng thong thả, anh Dế Cơm quay mình lại, giả tảng không chú ý gì cả. Thình lình, anh Dế Cơm dùng hết sức mạnh của đôi chân to, búng cho mụ Bọ Ngựa và lão Xén Tóc văng long lóc. Khẽ cọ râu nhau ra hiệu, ba anh dế từ từ rút lui. Mặc cho hai địch thủ đang nằm xuýt xoa và mặc cho cuộc tương tàn còn tiếp diễn bên bờ ao vắng.
CHÍ LỚN GẶP NHAU
Khi đến cổng trường, anh Dế Cơm từ giã hai người bạn mới quen để đi về đồng ruộng bao la, không để hai người bạn kịp cám ơn hành động anh hùng hồi nãy. Dế Mèn đưa ra đề nghị mới:
- Hay là hai anh em ta đi giang hồ đó đây... Ở mãi xó xỉnh ấy biết ngày nào khôn.
Dế Nhũi tuy còn luyến tiếc chỗ dung thân, nhưng anh chàng đâm lười khi nghĩ đến ngày mai. Cái ngày mà Dế Nhũi phải tự xoay sở lấy để xây cất nhà cửa lại.
- Nhà cửa thì bỏ quách, nhưng bỏ chỗ làm thì uổng phí.
- Nhằm gì, trời sinh thì trời nuôi.
Rồi ra vẻ tự đắc, Dế Mèn vỗ vào túi đàn trên lưng:
- Dễ ợt, miếng ăn và miếng sống là đây. Không tài cán chi chớ dư sức nuôi nổi hai mạng.
- Ờ... há! Anh đàn, tôi hát. Chắc khán giả vui lòng cho chút đỉnh để sống qua ngày.
Dế Mèn cười gập cả thân hình:
- Chú mà hát? Hi hi, ban hợp xướng của bọn ếch, nhái cũng ăn đứt nữa là...
Anh Dế Nhũi hờn mát, bèn rút lại ý kiến:
- Vậy "anh đi đường anh, tôi đường tôi..." Tôi ở lại để hợp tác với bác trùn đất. Chẳng những tăng gia sản xuất phân bón bên dưới, mà còn mở mang nông trại bên trên.
- Thôi mà, đừng giận dỗi. Tôi bảo đảm cho chú, cứ theo tôi mà sống thảnh thơi. Ối, ai vừa đụng tôi...?
Và anh Dế Mèn lật đật đỡ một lão Kiến Càng vừa té. Lão Kiến Càng phủi cát dính vào một tảng đường nặng cũng vừa rơi vì động chạm, vừa lên tiếng:
- Không sao, không sao! Vì mãi chú ý chuyện bàn bạc các cậu nên lão sơ ý.
- Xin lỗi cụ Kiến.
- Xin lỗi hai cậu, à mà này cho lão hỏi...
- Cụ cứ hỏi, nếu về phiên tòa ban sáng thì tụi cháu rành lắm.
Dế Mèn và Dế Nhũi vồn vã trả lời, rồi cụt hứng vì lão Kiến Càng chê bai:
- Ôi thôi! Kiện cáo phí thì giờ, chỉ giúp công ăn việc làm cho bọn xử án, tốn tiền nuôi cái bọn vô tích sự no nê phè phỡn. Cãi trắng ra đen, cãi đen ra trắng, rồi có làm nên trò trống gì. Lão không cần đi xem cũng biết huề cả làng, đúng không?
- Ắt hẳn cụ có cao kiến gì để giúp tụi cháu gỡ lại vụ ức lòng này.
Anh Dế Nhũi nhanh nhẩu kể lại đầu đuôi câu chuyện xảy ra. Lão Kiến Càng chăm chú nghe, không chút ngạc nhiên, lão Kiến Càng khuyên Dế Nhũi:
- Thôi bỏ qua đi. Kẻ quân tử không thèm so đo với lũ tiểu nhân. Vật chất bồi thường mà có tồn tại gì. Rồi đây hai cậu cần tạo dựng cuộc đời mới, làm nên những gì lưu danh... Một việc nghĩa chẳng hạn.
Dế Mèn hơi thắc mắc:
- Việc nghĩa? Khó quá, ở đâu mà có sẵn để tụi cháu thực hiện, thưa cụ?
- Ồ, thiếu gì. Chỉ sợ tấm lòng của những kẻ ngại gian khó, chông gai.
Lão Kiến Càng xoăn xoắn đôi râu phai màu, ra chiều suy nghĩ. Qua ngọn cỏ non xanh, dì Gió len lén lướt thướt, chui vào khe hở của đôi cổng lớn của trường đại học lặng trang. Dế Mèn còn mãi nhớ đến trái tim hiệp sĩ của anh Dế Cơm lúc nãy, trong khi Dế Nhũi lơ đãng theo dõi bước chân của dì Gió. Anh Dế Nhũi chợt thấy một gã Thạch Sùng đang tiến tới. Anh Dế Nhũi e dè nấp sau lưng anh Dế Mèn và báo động:
- Coi chừng! Một tên ác ôn kìa, gã Thạch Sùng.
Lão Kiến Càng nhấp nháy đôi râu:
- Nếu mắt đơn lẫn mắt kép của các cậu không nhìn lầm như đôi mắt kém của lão thì cho lão biết hình dạng của gã.
Dế Mèn cướp lời, tả rõ cả da dẻ của gã Thạch Sùng:
- Màu trắng... Không phải, trăng trắng vàng vàng mới đúng.
Lão Kiến Càng nghe tả kỹ thì mừng rỡ:
- May quá, một gã học trò ngoan và biết điều nhất. Có lẽ gã rành một chuyện thương cảm mà suýt nữa lão quên mất.
Dế Mèn và Dế Nhũi cùng lặp lại:
- Thương cảm!!! Tại sao lại có chuyện thương cảm với thương tâm, thưa cụ?
Vì nãy giờ gián đoạn công việc cũng khá lâu, nên lão Kiến Càng sửa lại miếng đường trên lưng, vừa rảo bước vừa nói vói lại:
- Hai cậu chờ gã Thạch Sùng sẽ đến kể tiếp chuyện buồn. Có những việc mà ta biết ngay là đúng và cần làm. Lão phải về trên quãng còn xa. Vả lại, lão sợ gã Thạch Sùng liếm nhầm lão là con mồi ngon thì nguy tai.
Trông gã Thạch Sùng cũng hiền lành nên hai anh dế không ngại làm quen:
- A! Chào anh.
- Chào hai anh.
- Hôm nay anh nghỉ học để đi xem vụ xử kiện phải không?
Anh Dế Mèn khôn ngoan đã đánh đúng tâm lý gã Thạch Sùng. Gã Thạch Sùng thích được bất cứ ai hỏi và nhắc đến sự học của mình. Giống như bất cứ trẻ học trò nào đều thích khoe khang quần áo, tay chân bị lấm lem mực xanh tím. Gã Thạch Sùng vui vẻ đáp:
- Tôi không có trốn học, tôi được nghỉ vì thày giáo ốm. Tiếc quá tôi mãi đi lang thang đâu hay biết có vụ xử kiện.
Anh Dế Mèn hỏi vặn gã Thạch Sùng:
- Đi học chắc vui lắm. Tôi chỉ học được có một ngày nhưng lúc ấy còn bị kẹt trong hộp kín. Các ngày kế tiếp chỉ toàn là học lóm và nghe lõm bõm lời thày giáo trong lớp. Rốt cuộc vẫn là kẻ mù chữ.
- Anh nói đến học chữ ư? Tôi thì học nghề. Nhưng học gì thì học, có học mới nên khôn. Thày giáo của tôi cũng không biết chữ nhưng bù lại thày dạy tôi biết bao là kinh nghiệm quý báu, với những bài học về lòng nhân...
Với giọng nghiêm trang, Dế Nhũi bày tỏ sự khâm phục của mình:
- Chao ôi, thày trò anh đa cảm quá đi thôi, cả ông lão Kiến Càng nữa. Ông ấy vừa "bật mí" với tụi này một câu chuyện cũng có vẻ lâm ly, đầy nước mắt...
Gã Thạch Sùng đánh dấu hỏi trong đầu, và sung sướng khi giải được gút mắc:
- Kể ra cũng thương cảm... Một kẻ bị mắc nạn mà tôi vừa khám phá hôm qua.
Anh Dế Nhũi lấy làm ngạc nhiên thốt:
- Lại tai nạn, tưởng chỉ có mình tôi là xui xẻo.
- Ủa, chớ không phải anh đang tự do sao?
Anh Dế Mẻn đã đoán ra phần nào:
- Có lẽ anh Thạch Sùng muốn nói đến trường hợp của kẻ bị giam cầm hay tù túng chăng?
- Đúng vậy. Tội nghiệp cô chim Khướu, cần được gấp rút cứu giúp.
Bấy giờ hai anh dế đã nắm được vấn đề của lão Kiến Càng nói úp mở lúc nãy. Cả ba đều trầm ngâm. Gã Thạch Sùng băn khoăn "tặc tặc" không biết làm sao mở lời mời hai anh dế cùng gã hợp lực để làm công chuyện lớn lao của một hiệp sĩ. Còn hai anh dế cùng đang lưỡng lự trước hai ngã đường mở ngỏ. Có nên thực hiện ý định giang hồ, để lời vàng ngọc của lão Kiến Càng ngoài tai? Hay là theo gót Thạch Sùng tìm phương cách giúp cô chim Khướu "tháo cũi, sổ lồng"?
Sau cùng đại nghĩa đã đánh thức lương tâm vốn dĩ vô tình của hai anh dế. Khỏi đợi gã Thạch Sùng yêu cầu hai anh dế vẫn vui vẻ hỏi thăm tỉ mỉ từng chi tiết để cả ba liệu bàn và nghĩ một kế hoạch hoàn hảo. Thành hay bại còn do ở tài trí của cả ba lẫn sự xếp đặt của tạo hóa cũng rất vô tình. Chờ xem.
CA SĨ CHIM KHƯỚU
Cô chim Khướu hót thật hay, vũ cũng xinh. Cô là một vũ công kiêm ca sĩ tài hoa. Giọng ca của cô rất trong trẻo – khiến kẻ nào khó tánh nhất và ưa sự yên lặng cũng phải hài lòng – dẫu rằng cô không đẹp lắm. Nhưng cô chưa hay thức ăn và nước uống người ta nuôi cô sắp hết. Chủ nhà đi vắng đã ba hôm. Ba hôm dài vắng vẻ không làm buồn não cho cô trái lại chỉ gây một ít cảm giác nhung nhớ... nhớ nhung. Đúng rồi! Cậu chủ nhỏ hằng ngày chăm nom từng hạt gạo, hạt mè... thơm ngon, từng chén nước trong vắt cho cô đâu mà không thấy bóng hình. Phải chi cô biết được hết thảy gia đình chủ nhà đã đưa nhau đi nghỉ mát ở vùng bể trong ba tháng hè thì cô sẽ thất vọng bao nhiêu. Đó cũng vì họ đã bỏ quên cô. Nếu có nhớ, họ cũng không thể nào mang cả lồng tre theo để rước thêm sự phiền toái, bận rộn. Nghỉ hè là để vui chơi và hưởng lấy sự thảnh thơi, nhàn nhã. Họ vứt lại sau lưng những gì rắc rối và nhọc nhằn, dù chỉ là một thú vui nhỏ là yêu cầm thú. Thế nên có một gã mèo cũng chung số phận với cô ca sĩ. Nhưng gã lại có được sự tự do. Tự do để mà tha hồ tìm kiếm thức ăn. Nghĩa là gã có thể ngồi rình trên giàn hoa giấy thật thong dong. Trên giàn hoa giấy màu hồng, gã mèo có bộ lông lốm đốm trắng và đen như muối tiêu đang tức tối. Gã Muối Tiêu không có cách nào để bắt sống cô ca sĩ hầu dùng làm bữa điểm tâm. Chiếc lồng tre đong đưa như báo một sự hiểm nguy, nhưng cô chim Khướu vẫn vô tâm. Cô còn tốt giọng để ca hát và chưa thấy khát nước.
Có hai thằng bé Se Sẻ chuyền trên cành cây trứng cá ngoài sân. Hai đứa ríu ra ríu rít, rủ nhau đến thăm cô chim Khướu. Trông thấy hung thần Muối Tiêu hai đứa liền len lén rút lui. Thôi đành để bữa khác lén nhại giọng của cô chim Khướu cũng không gấp gì.
Trưa hôm đó hai anh dế lần mò đến nơi, bản đồ chỉ vẽ bằng trí nhớ của gã Thạch Sùng không đến nỗi tệ. Gã Thạch Sùng đành lỗi hẹn dù rằng gã đi đường tắt nhanh hơn hai anh dế. Gã bận ghé vào trong căn nhà vắng để chào mẹ gã. Mẹ gã lại bụng mang dạ chửa, vì gã Thạch Sùng thấy bà khó nhọc lê bước với hai quả trứng tròn chia sớt hai bên bụng. Thế là gã Thạch Sùng không đợi biểu gã phải ở lại để kiếm mồi nuôi mẹ. Gã buồn lắm vì không có cách chi thông tin cùng xin lỗi đã làm dở dang dự tính với anh em dế.
Căn nhà gỗ, kiến trúc theo lối xưa nằm gọn trong khu vườn nhỏ và nằm kế bên ngôi trường đồ sộ. Mấy chậu hồng, mai, cúc, quỳnh hoa vẫn chưa héo khô vì mấy hôm trước trời mưa nhiều quá.
- Giàn hoa giấy kìa!
Anh Dế Mèn mừng rỡ kêu lên và cũng chỉ có mình anh là có thể đến nơi. Với đôi cánh màng mạnh mẽ bên trong cánh đàn, anh Dế Mèn vừa phóng vừa bay độ ba hơi đã tuốt lên cành lá khẳng khiu của giàn hoa. Dế Nhũi đứng đợi dưới đất, sốt ruột nhìn anh Dế Mèn đang tìm cách làm quen với cô chim Khướu.
Dế Nhũi vơ vẩn nhìn cái lồng tre bóng loáng vẹc ni cửa lồng không khóa nhưng gài chặt. Lại còn lắc lư qua lại. Khiếp! Thêm tiếng "ngao, ngao" của ai. Thì ra gã Muối Tiêu thu hình nãy giờ mới phi thân chụp đại lồng chim. Dế Nhũi nhắm mắt lại để khỏi chứng kiến cảnh người anh kết nghĩa lọt vào móng vuốt hung thần. Nhưng với đôi tay khéo léo, gã Muối Tiêu thu móng khều khều chốt lồng. Anh Dế Mèn biết mình chưa bị phát giác vội trốn thật nhanh. Trong lồng cô chim Khướu la thất thanh. Gã Muối Tiêu tính toán chưa đúng mức, nhảy chụp lần nữa liền bị rơi xuống đất. Gã kiên nhẫn ngồi ngó lên, đôi mắt giả hiền từ cứ gọi là lim dim che giấu tính nham hiểm tiềm ẩn.
Hai anh dế chui từ hàng rào hoa dâm bụt để đến chỗ hẹn với gã Thạch Sùng. Dưới một tàng lá của cây hột nổ, dì Gió phe phẩy ru hai anh dế ngủ thiu thiu. Những trái hột nổ rung rinh giống những quả trái ô môi tí hon. Có trái đã già ngắt và nắng tô lên đó một màu đen xạm. Hình như có một cái hoa tím đang uốn éo với sợi tơ mong manh.
Một chú Nhện xuất hiện, đang lần theo mối tơ, y như thể là người đang chuyền dây. Chú Nhện đem tin của gã Thạch Sùng. Vì chữ hiếu gã Thạch Sùng phải gác lại mọi dự tính tương lai. Nhưng chuyện lớn lao, hai anh dế cứ lo thi hành, gã Thạch Sùng sẽ nối bước và còn có chú Nhện sẵn lòng giúp một tay với tất cả sinh lực và những gì có thể làm được. Hai anh dế không nản lòng dù thiếu tay đầu não. Từ giã chú Nhện hai anh dế rủ nhau đến bờ ao. Chỗ đó bây giờ có thể gọi là bãi chiến đã tàn. Họ nhà kiến ra sức tẩy uế. Họ thu dọn xác ruồi, muỗi, bướm, dế, sâu... nằm rải rác đó đây. Không một xác nào còn toàn vẹn, xác nào cũng bị gặm nham nhở, mất đầu, mất chân, thủng bụng, lòi óc. Xác bọ hung nằm chỏng gọng như xe thiết giáp bị lật, bên trong trống rỗng, sạch trơn. Hăm mốt đôi chân chú rít cũng do thợ kiến lôi đi. Đám ma không áo quan, không kèn, không trống, không thân nhân... Những kẻ đi đưa lại là những kẻ hưởng lợi, không khóc, mà lại mừng vui. Hai anh dế lắc đầu ngao ngán cho cuộc đời sóng gió với bao ân oán giang hồ.
Anh Dế Mèn nhặt một chiếc lá nhạc ngựa khô để làm thuyền qua bờ ao bên kia. Dế Nhũi cũng cắn được một cọng cỏ ô rô làm mái dầm. Nếu anh Dế Nhũi biết bay thì việc qua ao dễ dàng biết mấy. Dù sao cũng có cái thú được nhìn cảnh vật tươi mát hai bên bờ ao. Dế Nhũi bám chặt gân lá chính. Hình như có một thằng ranh Bà Mụ đang lội theo phá phách. Rồi một lũ nòng nọc cũng nhập bọn. Bỗng chúng rượt đánh nhau tung tóe nước không vì một cớ gì. Một đàn cá lóc cửng bé như hạt đậu nép ở hai men bờ cổ võ. Thằng Bà Mụ núp vội dưới thuyền lá của hai anh dế. Tuy lũ nòng nọc chưa khám phá ra, thằng ranh Bà Mụ đã trồi đầu lên vì hết hơi. Nó đội cả chiếc lá nhạc ngựa lật úp. Hai anh dế rơi tòm xuống ao. Không ngờ anh Dế Nhũi bơi còn giỏi hơn anh Dế Mèn. Dế Nhũi lên bờ hốt hoảng lo thay cho anh Dế Mèn đang bị một tên thủy khấu săn bắt. Đó là một chú cá Bã Trầu lướt theo anh Dế Mèn nhẹ nhàng như con cá sấu đói mồi. Thời may Dế Mèn đã nhảy phóc khỏi mặt nước an toàn. Hai anh em dế lo giữ thân hình bị ướt loi ngoi vì lũ ranh con.
Hai anh dế luồn qua một vùng cỏ may xanh rì như rừng lau sậy để đến tổ kiến. Không mấy khó khăn, hai anh dế được lão Kiến Càng tiếp đón niềm nở.
Vấn đề lại được đem ra mổ xẻ. Điều thứ yếu là làm sao tiếp tế lương thực mỗi ngày cho cô ca sĩ sống tạm, chờ tìm ra cách giải thoát cho cô. Họ nhà kiến coi vậy chớ hết lòng vận chuyển lương thực luân phiên tới chỗ lồng tre. Còn lương thực phải kêu sự đóng góp, tùy lòng hảo tâm của mọi loài mới đủ cho cô ca sĩ dùng, ít nhất là trong ba tháng. Lão Kiến Càng sẽ cùng họ nhà kiến thông tin đi các chốn để nhờ tất cả muôn giống hợp tác. Chính Dế Mèn tự nghĩ ra một cách mới mẻ. Anh ta sẽ vác đàn vừa đi giang hồ đó đây, thu thập quà và thực phẩm sau mỗi lần trình diễn.
Trước hết nhạc sĩ Dế Mèn so phím, nâng đàn để trổi khúc nhạc hy vọng, tin yêu. Họ nhà Kiến say sưa nghe. Từ các tổ kiến gần nhất, họ nhà Kiến lũ lượt kéo ra đem tha gạo thóc để thưởng. Anh Dế Nhũi trước còn cố ghi nhớ từng ông, bà Kiến, sau này đông quá, nhiều quá, thu đồ thưởng không hở tay, anh Dế Nhũi nói cám ơn cũng đủ mệt.
Bóng đêm lần đến, anh Dế Mèn mới chịu ngưng. lão Kiến Càng so râu, rồi gọi lũ con cháu đến dặn bảo công việc. Chỗ gạo, mè chôn ngập được cả hai anh dế sẽ do con cháu lão Kiến Càng khuân dần đến cho cô ca sĩ. Phần thức ăn đó một tổ kiến ăn trong một tháng, còn đối với cô ca sĩ chỉ được hai hôm là cùng. Anh Dế Nhũi ước gì được cô chim Khướu ở đây để hát theo tiếng đàn của nhạc sĩ Dế Mèn. Trăng lấp ló sau ngàn lá xanh đen, đêm đó người ta không nghe nhạc sĩ Dế Mèn đàn như mọi lần. Chỉ có bọn ếch nhái hợp ca vang rân. Cô ca sĩ chim Khướu đói khát lặng lẽ trốn ánh trăng. Cô hãy còn nhớ hình ảnh gã Muối Tiêu đe dọa. Họ nhà Kiến âm thầm mà siêng năng đang theo một nhịp điệu "hầy hô, hây hồ..." chuyển dần dà mớ gạo, mè đến lồng tre. Nhưng con đường vòng quanh ao, đến sân nhà, vào vườn, lên giàn hoa giấy... còn xa, xa lắm.
Anh Dế Mèn bấy giờ cảm thấy vui hơn và cảm thấy cuộc đời nghệ sĩ lang thang có nghĩa sống. Anh Dế Nhũi như lây nỗi vui mừng để ước ao thầm "giá mà mình bừng lên trong một phút huy hoàng". Nghĩa là anh Dế Nhũi có thể đàn hay hát, hầu đem chút tài mọn ra đổi lấy phẩm vật để cứu trợ cô ca sĩ bị bỏ quên.
Sau một đêm ngủ bờ, ngủ bụi, lấy cỏ làm giường, lấy sao làm chăn, hai anh Dế từ giã họ nhà Kiến để lên đường tiếp tục sứ mạng. Ngày mới lại bắt đầu với nắng hồng chan chứa. Những nẻo rêu xanh tắm sương đêm trải dài đến tận chân trời. Hai anh Dế thích mê mắt với cảnh vật thay đổi chung quanh nên quên cả lối cũ đường xưa. Đói ăn cỏ, khát uống sương. Nếu sương đã tan dưới trời hè chói nóng, hai anh Dế chịu khó liếm láp chút nước đọng ở một cái vũng vô danh. Đáng lý ra khi buồn anh Dế Mèn sẽ ngồi dưới chùm hoa cúc để khảy đàn "từng tưng" cho cả hai giải khuây. Nhưng anh Dế Mèn không muốn phí sức lao động, để dành trổ tài thật lâu trước đám đông. Anh Dế Nhũi quá buồn lòng vì mình không có năng khiếu để học đàn. Nỗi niềm biết tỏ cùng ai? Thời may có bác Chuột Chũi đã nhắc khéo anh Dế Nhũi vào một buổi tao ngộ "bèo nước mây trời":
- Sao anh không làm trò xiếc?
- Ơ... ơ... tôi đâu có biết gì.
- Này nhé, tôi cũng như anh, đào hang, xúc đất, chui xuống, trồi lên...
- A! Tôi nghĩ ra rồi...
Thế là từ đây sau màn độc tấu của anh Dế Mèn, anh Dế Mèn hoan hỉ giới thiệu một tiết mục hấp dẫn khác:
- Để thay đổi không khí, anh Dế Nhũi biểu diễn màn độn thổ... Đây... anh Dế Nhũi.
Anh Dế Mèn lui bước nghỉ xả hơi. Khán giả Bướm Ngày như Bướm Cải, Bướm Vàng, Bướm Nâu... cười khì, vỗ cánh tán thưởng... Ô kìa! Anh Dế Nhũi chui xuống cái lỗ con cạnh hòn cuội trắng. Mà khi trồi đầu lên lại có thể khều nhẹ chú Sâu Rọm làm chú ấy giật mình. Tụi Chuồn Chuồn vui vẻ bay đi bắt mồi. Thoắt cái đã mang về nào ruồi, muỗi, sâu, bọ... thật bé, thật nhiều để trả công. Họ nhà Bướm chẳng biết lấy gì để biếu ngoài chút ít mật hương hoa. Có nàng Bướm còn ngây thơ tặng hai anh Dế vài cánh hoa cúc dại hay hoa trang. Nhưng hai anh Dế đành phải bỏ lại. Hai anh Dế, nhất là Dế Nhũi cám ơn bác Chuột Chũi và từ giã bác ấy. Lúc đông cũng như lúc thưa, đàn Kiến kiên nhẫn theo sát hai anh Dế để khiêng vác thực phẩm. Bao nhiêu tổ Kiến đều dốc hết toàn lực ra để làm thành hai dòng Kiến luân lưu chuyển động không ngừng. Một dòng Kiến đi, một dòng Kiến về... Tất cả theo một nhịp đều đặn, trịnh trọng đặt thức ăn nào gạo, mè, sâu, bọ... vào cái chén nhỏ. Ban đầu cô chim Khướu ngạc nhiên trước lòng tốt của họ nhà Kiến. Cô nghi ngờ cũng phải, không có gì bảo đảm cho sự giúp đỡ ấy. Biết đâu họ nhà Kiến mưu sĩ, nuôi cô cho béo tốt rồi sau đó xúm lại... Tai họa chưa xảy ra, nhưng cô chim Khướu lại bớt được một mối lo. Gã mèo Muối Tiêu đã lánh xa chỗ giàn hoa có treo lồng chim. Vì gã rất ngán cái tập thể bé nhỏ mà đông đảo và đoàn kết : Kiến. Gã đi những cái nhà khác để ăn vụng. No no, gã lặng lẽ nằm một xó yên tĩnh để liếm láp bộ lông và gãi bọ chét. Cũng nhờ có lý do đó để lão Kiến Càng hoan hỉ mời cô chim Khướu chớ từ chối sự tương trợ của hai hiệp sĩ vô danh.
Cô chim Khướu vững lòng tin để ăn uống cầm hơi. Cô chỉ hát nhịp điệu "hầy hô, hây hồ..." để khuyến khích và giải khuây cho họ nhà Kiến, luôn luôn nhọc mệt bởi đường xa mà không chút than van. Bởi vậy gã Muối Tiêu tức và thắc mắc không hiểu tại sao "con bé" mất tự do mà vẫn tươi tỉnh ca hát. Chú nhện lại đến để giăng vô số màng lưới bảo vệ cho cô chim Khướu. Tuy là những màng lưới mong manh dưới móng vuốt gã mèo, nhưng cũng khiến gã mèo thích sạch sẽ và sợ nhột nhạt không dám đến gần. Dĩ nhiên họ nhà Kiến vẫn chui ra chui vào một cách bình thường. Đôi lúc chú Nhện còn kín đáo bỏ thêm vài mạng ruồi, muỗi vào chén đựng cho cô chim Khướu. Nhưng đối với cô ta, bao nhiêu đó thấm thía gì. Chỉ vài lần cúi cổ xuống, ngước mỏ lên... cô chim Khướu đã uống hết ba lần công lao khó nhọc của tám chú Kiến. Lão Kiến Càng thấp thỏm đốc thúc con cháu khiêng nước đựng trong vỏ nửa hạt đậu phọng. Nước lấy từng giọt một từ ao, lại phải đi từ từ cho khỏi đổ. Ăn tiền ở chỗ chúng phải tránh bao nhiêu chướng ngại vật trên đường dài 30m. Rồi phải giữ cho thăng bằng để leo lên lan can, chuyển lên giàn hoa giấy rồi mới xuống tới lồng treo. So sánh 2 phần công việc của Dế và Kiến chưa chắc phe nào đã có công hơn.
Một ụ đất to lớn như quả núi con chắn bước hai anh em Dế vào một buổi chiều. Một thứ đất đặc biệt cứng còn hơn đất sét khô, anh Dế Nhũi thử càng rồi đành thất vọng. Đó chính là giang sơn của vương quốc Mối. Từ những lỗ thông hơi xuất hiện những đôi ngàm lớn, chừng đe dọa kẻ nhát gan. Ôi chao! Hai anh Dế ê càng khi tò mò cắn thử dưới chân ụ đất đùn. Đất đùn là một chất xi măng đặc biệt của họ nhà mối. Đôi lúc phải cho hai anh chàng tinh nghịch. Chẳng hạn hai anh Dế đang tìm cách đục phá xem chơi. Đàn Kiến cũng biểu đồng tình và tản ra để thám hiểm. Hai anh Dế và tụi Kiến thất vọng nhìn nhau. Anh Dế Nhũi lo lắng, nếu tất cả đất cát nơi đây đều cứng như vậy thì mình làm sao đây? Tổ Mối không suy suyển nhưng họ bên trong đã hay động tịnh. Vài cái đầu không có mắt của tụi Mối Lính ló ra làm hai anh Dế hoang mang. Anh Dế Nhũi vội đào lấy đào để một con đường để chui xuống trốn. (May cho anh ta, chỗ đất đó mềm èo).
Anh Dế Mèn phì cười:
- Chưa có trình diễn sao lại tiếp đến màn độn thổ?
Rồi anh Dế Mèn hấp tấp chui theo, cốt lôi anh Dế Nhũi trở lên. Dế Nhũi vẫn còn đủ sức để khoét sâu thêm. Lúc Dế Mèn sắp táp kịp chân anh Dế Nhũi thì Dế Nhũi tông vỡ đất ra và lọt vào một khoảng trống. Tức thì các Mối Lính mù mắt ào ạt bủa vây ngay hai kẻ vô tình khám phá ra địa đạo. Chúng há to các đôi ngàm, lập một hàng rào để sẵn sàng tử chiến với quân xâm lăng. Dù không có mắt nhưng chúng rất thông thạo đường quanh ngõ dọc trong tổ. Chúng chia nhau tốp trước, tốp sau đẩy hai anh dế đi lần xuống dưới thấp và không thèm nghe hai anh Dế cố cọ râu để giải thích lý do.
- Khoan, nhẹ nhẹ kẻo hư cái đàn của tớ.
- Ủa, sao toàn là đất với gỗ?
Hai anh Dế bị điệu xuống tầng dưới cùng, là một căn phòng rộng rãi với hàng ngàn chú Mối đang làm việc trong trật tự. Và kìa thân xác to lớn biết bao nằm chễm chệ trong góc lớn, chính là Nữ Hoàng, tức Mối Chúa. Bà ta là một khối màu trắng nhạt, trông giống như một củ khoai từ mũm mĩm với cái bụng nhiều khoang. Cái đầu thì lại bé nhỏ so với cái bụng phình to, trên đó gắn một cái đầu với cặp mắt hiền từ. Bà không thể nhúc nhích để nhìn cho rõ hai kẻ lạ mặt vì các đôi chân hình như thừa thãi và không phát triển thêm, từ ngày bà rụng cánh.
Chỉ có ông Mối Tướng bò ra để tiếp xúc. Nãy giờ ông ta trốn sau tấm thân bồ tượng của Nữ Hoàng lớn gấp hai mươi lần tấm thân gầy yếu của ông ta. Ông Mối Tướng vui vẻ vì nhận ra hai anh Dế. Hồi còn thanh xuân ông ta cũng có lần bay lượn ngoài trời trước cơn mưa đầu mùa, cùng dự phiên tòa đặc biệt hôm nào. Ông ta gục gặc cái đầu, đài đệ chuyển lời giải thích cùng xin lỗi sự xâm nhập bất đắc dĩ, của chuyến đi làm nghĩa do hai anh Dế trình bày. Mối Chúa vẫn giữ vẻ im lặng nhưng bằng lòng, trong khi vẫn sinh sản theo một nhịp độ đều đặn. Hai anh Dế ngạc nhiên nhìn những Mối Vú Em tha trứng đi. Những Mối Đầu Bếp mang thức ăn đến. Mối Đầu Bếp lúc nào cũng lấm la lấm lét chực giở trò ăn vụng. Nhưng khốn thay, mỗi anh lại có một Mối Cảnh sát luôn kèm một bên để canh chừng gắt gao. Thức ăn được ông Mối Tướng mời hai anh Dế thượng khách. Ê hề những thức ăn thượng hảo hạng, chế biến thật khéo léo. Nhưng hai anh Dế nhấm nháp chút đỉnh xã giao rồi thôi vì hai anh không quen với mùi giấy, gỗ. Không hề chi, Mối Chúa sẽ dùng trọn để đủ chất bổ dưỡng mà sinh con nhiều hơn. Ông Mối Tướng phá lệ để dẫn hai anh Dế thăm tổ. Lần theo các tầng chứa vô số giấy, gỗ – mà ông Mối Tướng gọi rằng kho lương thực – hai anh Dế ngược trở lên tầng thượng. Hai anh Dế trầm trồ ngó căn phòng cong nóc, không bày biện gì, lại chỉ chứa đầy giấy, gỗ... trộn lẫn với nhau thành một khối mềm nhão, lên men và luôn luôn tỏa nhiệt. Lại có những trứng Mối nằm ngay ngắn chờ ngày biến thái. Các Mối Vú Em cặm cụi sắp trở cho đều. Các Mối Thợ Lò luân phiên mang chất giấy, gỗ đã tiêu hóa để thêm vào, chẳng khác chi loài người bỏ củi vào lò sưởi trong mùa đông lạnh. Họ nhà Mối làm việc chăm chỉ không kém chi họ nhà Kiến. Mối thợ biết đào hầm, biết đi tìm thực phẩm. (Đặc biệt họ Mối lên mặt đất chỉ để sống về đêm. Mối thợ còn biết biến gỗ thành tinh bột vụn để dễ mang về tổ cho Mối Đầu Bếp xào nấu. Mối Thợ có phận sự giúp Mối Lính, Mối Cảnh Sát, Mối Tướng, Mối Chúa ăn uống. Những Mối Hóa Học Gia, Mối Kiến Trúc Sư ngày đêm chế ra loại xi măng đặc biệt để Mối Thợ Hồ xây dựng, kiến thiết thêm và trét những địa đạo bị hở. Họ đã bít mất lối vào của hai anh Dế sau đó không lâu.
Họ nhà Mối, nhất là ông Mối Tưởng khẩn khoản lưu giữ hai anh Dế ở lại thêm vài ngày. Không thể được, hai anh Dế quyết tiếp tục con đường còn dang dở. Chịu đói gần một ngày rồi nên hai anh Dế buộc lòng phải ra đi để tự giúp mình, giúp đời. Vả lại đàn Mối cũng tán thành việc nghĩa hai anh Dế thực hiện. Họ còn tiếc không thể giúp đỡ gì hơn với loại thức ăn kỳ cục của họ. Vả lại hai anh Dế nóng muốn biết tin đàn Kiến bạn bè, có lẽ ngóng trông hai anh phía ngoài tổ Mối.
Bên ngoài lất phất mưa rơi, vách tường bằng đất của tổ Mối mềm đi. Những bé con Mối bướng bỉnh đã dễ dàng đục tường ló đầu ra. Rồi chúng tung cánh hăm hở bay tám hướng. Những mối không cánh còn lại cùng hai anh Dế hấp tấp chui ra theo dõi đám mây đen kịt hằng triệu cánh Mối. Sở dĩ mà đông đảo như vậy, là vì từ các tổ Mối khác gần đó hoặc xa hơn cũng có nhiều Mối con vây đàn bay lượn. Thình lình những thiên thần gãy cánh và rơi xuống đất nặng nề, vì mệt cũng có, vì ướt cánh cũng có... Thế là làm mồi ngon cho vô số côn trùng như biết trước để chờ đón. Chim, chuột, thằn lằn... no nê xong về hang. Chỉ còn đàn Kiến hì hục đánh chén, vừa ăn vừa khuân dọn, mang các con mồi thoi thóp về cho cô chim Khướu. Họ nhà Mối tức tối nhào ra. Đại chiến bùng nổ. Mối Lính hung hăng giơ khí giới bằng chính các chân để tấn công, hất ngã tụi Kiến. Tụi Kiến không vừa giơ càng chống cự liền tức khắc. Kiến so càng với ngàm của mối. Trong khi đó thừa dịp hỗn loạn, Mối Vú Em hốt hoảng bế xốc vài chú Mối Con về. Tụi Kiến hăng máu, gọi binh tiếp viện mãi, quyết đánh nhau chí tử như hận thù kinh niên. Chẳng những cắn đứt cổ các Mối Con sắp chết bên ngoài "chiến trường", Kiến còn hăm hở xâm nhập tổ Mối. Chúng nhất quyết chiếm tổ Mối cho bỏ ghét, những lúc bực dọc thơ thẩn tìm kiếm một cách vô ích những chỗ hở bên ngoài.
Hai anh Dế chạy lăng xăng can gián đôi bên. Nhưng Mối và Kiến coi thường hai anh Dế lớn con để tử chiến với nhau bằng thích. Mối Lính dùng một bộ phận trong thân để xịt ra một chất lỏng khá độc địa để chống lại cái càng sắc bén của Kiến. Có tên Kiến ngã lăn quay, có tên không hề hấn gì, sẵn sàng dìu tên bị tối tăm mày mặt để vẫn tiếp tục nhào đến. Kiến và Mối cắn nhau đến đứt râu, sứt cổ, què chân, què tay, trẹo càng... Ông Mối Tướng cũng bò ra để quân lính lên tinh thần. Tấm thân già yếu hom hem quan sát trận địa, ông Mối Tướng không quên nhiệm vụ chỉ huy. Ông ta truyền hiệu lệnh để các Mối Lính mù mắt biết chốn quay sang trái hoặc phải để chống ngăn quân thù. Thương thay cho đám anh hùng cảm tử ấy. Ông Mối Tướng và những Mối Lính mù không hay biết đằng sau lưng, thành trì cố thủ cuối cùng, những lỗ cửa bất đắc dĩ đang được Mối Thợ vá lại. Các Mối Kiến Trúc Sư, Mối Hóa Học biến chế thật mau loại xi măng đặc biệt. Bởi thiếu khôn ngoan chúng vá phăng cửa hang, bít kín những lỗ trống trải và bỏ mặc các anh Mối bơ vơ với lũ Kiến. Bên trong vẫn không ngừng làm việc, cố trét cho dầy hơn trong lúc bên ngoài vẫn chiến tranh sôi động. Những chỗ hở được đặt vào một hạt cát hay miếng gỗ con. Chất lỏng màu vàng được các Mối có phận sự bào chế tiết ra. Chất keo đặc biệt ấy chạm đến dấu cắt thì dắn ngay. Công việc cứ tuần tự tiếp diễn cho đến khi nào chúng không còn cảm thấy bị hiểm nguy. Nhưng Mối Chúa chết ngay sau khi tiếp nhận được hung tin chồng và bao nhiêu con thân yêu bé dại đồng mất tích. Thế là từ nay bà không còn để đẻ hằng ngàn trứng một ngày. Những đứa con khác lặng lẽ đưa xác bà mẹ lên hầm nhiên liệu, chính là phòng trung ương phát ra sức nóng. Nơi đó như một giàn hỏa thiêu. Thật vậy! Mối Chúa già nằm yên nghỉ mãi mãi, và xác tiêu hóa dần dà. Các Mối Vú Em đang liếm sạch sẽ Nữ Hoàng Mới vừa giành giựt lại trong nanh vuốt lũ Kiến ác ôn. Một Mối Tướng thứ hai cũng được tôn xưng và được đặt kế bên Nữ Hoàng. Những bắp thịt hoạt động trong khi bay hồi nãy được tan rã biến thành chất bổ dưỡng trong lúc Mối Tướng và Nữ Hoàng nghỉ ngơi. Nhưng cả hai đều trở nên yếu xìu và để mặc thần dân muốn làm gì thì làm. Nếp sống vẫn đều đặn như chưa hề xảy ra chuyện gì. Chỉ trong vài ngày sau, Mối Chúa sẽ sản xuất trứng được như Cựu Hoàng khi trước. Và chỉ có Nữ Hoàng là con cái độc nhất biết đẻ.
Hai anh Dế đã nản lòng bỏ đi không một lời từ biệt. Hai anh không thể nào hiểu rõ uẩn khúc để mà thương hại giùm Mối. Nếu không có cuộc đua bay định mạng ắt sẽ sinh ra sự lạm phát Nữ Hoàng và Mối Tướng. Một nước không thể có hai vua, do đó định luật đào thải phải phát sinh đúng lúc. Các Mối Non ký sinh đầy dẫy trong tổ phải chấp nhận lao mình vào không trung bởi một sức mạnh vô hình xúi giục. Và không cần biết đến thế giới bên ngoài nữa. Nữ Hoàng và Mối Tướng lui về sống ẩn dật khi đã bị rụng đôi cánh màng có nhiều đường gân. Suốt đời tổ Mối sống trong tăm tối dưới lòng đất vì sợ ánh sáng. Bằng chứng là Mối chỉ ăn khoét sạch những gì bên trong cây, gỗ và vẫn chừa một lớp mỏng bên ngoài.
Các Mối Lính anh hùng vẫn còn chiến đấu trong vô vọng, trước sức mạnh của đàn Kiến. Họ hy sinh cho đoàn thể Mối được trường tồn. Dẫu họ chiến thắng, làm sao họ vào tổ được! Sự chiến đấu của Mối chậm chạp dần và thất bại thấy rõ. Vì Kiến có mắt, còn Mối thì không. Mối nhẹ cân hơn lại ít quân. Kiến thắng thế, mà vẫn còn quân ào ạt tiếp viện.
Thế là đàn Kiến no nê và thích thú với bữa tiệc bất ngờ, chúng khuân về cho bằng hết, tích trữ để ăn dần. À quên, tiếp tế cho cô chim Khướu nữa. Bất chợt có tên nhớ đến hai anh Dế thì đã mất tăm dấu vết trong đêm.
CÁI HANG ĐEN
Chỉ vì một chuyến bay định mạng theo giờ hẹn của tử thần, đàn mối non đa số chấm dứt cuộc đời cùng lúc trời tạnh mưa. Hai anh Dế nát lòng ra đi, chán ngán cho tánh ác của côn trùng, của đồng loại. Nhưng đó là những định luật bù trừ khéo sắp đặt của thiên nhiên, hai anh Dế làm sao thấu đáo được!
Một ngày nắng mới lên mau. Anh Dế Mèn dắt anh Dế Nhũi lang thang vòng sang hông trái của trường học. Dì Gió khe khẽ cười đồng lõa với một âm mưu đen tối quanh đám cỏ may, cỏ cú. Gã Rắn Mối rón rén từng bước vững chãi như Cá Sấu săn mồi. Hai anh Dế vô tình tiến vào giang san của gã sát thủ. Tia nắng lẻ loi quét dài theo kẽ lá khô xám xịt. Một thằng bé Se Sẻ sa xuống cỏ rậm. Nó nhìn lầm cái đuôi rằn khoang của gã Rắn Mối là chú Cuốn Chiếu. Bị mổ trúng đuôi, gã Rắn Mối giật mình né nhanh. Lấy lại bình tĩnh lúc đầu, chỉ trong giây phút, gã xừng cổ cao lên, kênh mình sẵn sàng đối phó với địch thủ không hẹn mà gặp. Thằng Se Sẻ nhát gan, ríu ra ríu rít vài câu giữ thể diện, rồi bỏ cuộc bay đi. Do đó vài tiếng động sột soạt, của gió và cỏ cười với nhau, của Se Sẻ gây ra, của sự đập đuôi đắc ý bởi gã Rắn Mối... đã báo động khéo giúp hai anh Dế. Loáng thoáng xen qua đám cỏ dày bịt như rừng lau hai anh Dế lo vẩn vơ, vì chưa rõ sắp gặp bạn hay thù? Không để lỡ cơ hội "tiên hạ thủ vi cường", gã Rắn Mối tức thì săn bắt. Với chút linh tính bén nhạy đón nhận được mối nguy, hai anh Dế co giò tẩu thoát. Anh Dế Mèn chớp cánh bay được khá xa. Khổ thân cho anh Dế Nhũi, quên rằng mình có tài độn thổ, vội vã anh ta lủi trốn luồng tuông trong đám cỏ dày bịt. Chốc chốc, kẻ đuổi và kẻ chạy dừng lại nghe ngóng và chú ý từng âm thanh nhỏ nhặt. Nhờ nhảy được cao, anh Dế Mèn gặp lại Dế Nhũi đang nghỉ khỏe và thở chẳng ra hơi. Tên dã man bỗng lù lù tiến tới. Không kịp nhìn ngoáy xem sao, anh Dế Mèn đùn anh Dế Nhũi chạy tiếp tục. Thình lình, cả hai anh rơi một lượt vào khoảng không. Màn bằng cỏ cú, rau sam dại... thản nhiên khép lại, ẻo lả như chưa từng đón tiếp bước chân ai. Anh Dế Nhũi chạm đáy vực thẳm trước, và bị anh Dế Mèn té đè lên đau điếng. Bên trên màn cỏ xanh lấp kín làm trong lòng hang tối đen. Một chuỗi cười đắc ý vọng xuống hang nghe lồng lộng, rồi vang dội đến ù tai. Một hòn đất khô rơi ầm, vỡ tan từng hòn lớn nhỏ không đều. Thôi rồi! Cả hai anh Dế đã sa vào bẫy của gã Rắn Mối. Anh Dế Nhũi nguyền rủa "quân khốn kiếp". Lần này một hòn đất khác lớn hơn đã bít kín miệng hang cao tít mù. Lần đầu nhờ nép sát vào vách hang lõm, hai anh Dế khỏi cảnh vỡ đầu. Bụi đất chưa tan hết, hai anh Dế đã lo tránh đòn đất thứ hai. Nhưng, hình như gã Rắn Mối vật lộn uỳnh uỵch với kẻ nào khác, vì hai anh Dế ghi nhận được vài chấn động truyền qua các tầng trắc nghiệm bên trên lần xuống. Thì ra kẻ bên trên đậy miệng hang bằng một hòn đất nhỏ nên bị tuột, chớ nào cố ý giết hai anh Dế. Anh Dế Nhũi đã trải qua một thời kỳ làm thợ mỏ dưới hang sâu, và thuở nhỏ quen sống âm u trong bóng tối. Anh ta trổ tài quan sát địa hình, địa thế xung quanh. Nhận xét của anh ta là:
- Tôi biết chắc rằng đây là hang Chuột, nào phải hang Rắn Mối. Nhưng sao lòng hang lại lõm tròn đều đặn và giam chúng ta quá dễ dàng!
Anh Dế Mèn gật gù:
- Có lý, có lý... hèn gì hang rộng rinh, sao hắn lại đào chi cái kiểu loe tròn ra, phía trên lại thẳng dốc, trơn tuột và cao vút, mắc kẹt là khó thoát.
- Rõ ràng đây là một cạm bẫy, hang gì mà hang. Chỗ ở gì mà không lỗ thông hơi, không một ngách phụ.
Hai anh Dế cố gắng búng mình lên, lòng hang là các tầng đất sét trơn láng. Mấy khía gai trên chân của anh Dế Mèn bấu vào một cách khó khăn. Lên nửa chừng, anh Dế Mèn hết hơi rơi tòm trở xuống. Rồi nghỉ mệt, rồi lấy đà, anh Dế Mèn bay thử. Khổ thay, vì quá chật hẹp, anh Dế Mèn va bên này đụng bên kia... ê ẩm. Lấy một hơi dài anh Dế Mèn lại đụng hòn đất chắn và dội mạnh. Anh Dế Nhũi toát mồ hôi với việc đào hang. Đôi càng (cuốc, xuổng, đục...) hữu dụng của anh đâu có lụt, mà sao đất dắn chỉ vỡ lam nham. Đất nén chặt và kết tinh rất cứng, sức thường lấy gì làm thấm thía, dù rằng đất hang, thành hang càng lõm từ từ. Hai anh Dế nghẹt thở vô cùng nếu không nhờ những tế khổng đi kèm theo đất còn sót chứa chút ít không khí. Hang kín như bưng, một chú Kiến Hôi con chưa chắc chui vào lọt. Họa chăng những giọt nước ngầm hay nước trời mưa lén xâm nhập. Anh Dế Nhũi mỏi tay nằm thở dốc kế chân anh Dế Mèn. Đầu óc cả hai anh Dế ngột ngạt, quay cuồng như con bệnh, đắm chìm trong những chuỗi cười vang rền từ cõi mơ hồ nào vọng lại hãi hùng.
Anh Dế Mèn tỉnh lại trước, bởi vài giọt nước rơi thật chậm chạp một khoảng cách thời gian dài. Anh ta bò lại liếm láp và hứng một ít nhưng không đựng được. Anh ta ráng lôi anh Dế Nhũi và đặt vào chỗ nước nhễu như khiêu khích, giúp anh Dế Nhũi qua khỏi trạng thái chập chờn. Hai anh Dế khoan khoái uống lấy uống để những giọt nước tinh khiết, được lọc kỹ qua nhiều tầng lớp đất đai, như đền bù cái khát, như sợ kẻ nào tranh cướp mất chăng. Từ lỗ mọi bất ngờ đó nước cứ nhỏ giọt, tốc độ nhanh dần. Hai anh Dế bụng no óc ách, mà nước vẫn chưa ngừng. Khoảnh đất chỗ đó mềm dần rồi nước xâm thực rộng ra. Sau cùng đất nhão và đọng vũng, bọt nổi vàng như men rượu bia đọng hơi kết tinh. Dịp may này không khiến hai anh Dế tìm hiểu nguyên do làm chi, có lẽ ngoài trời ban phát đám mưa con. Anh Dế Nhũi bèn ra sức đào bới. Anh Dế Mèn không thạo việc cũng gắng tiếp tay. Anh Dế Mèn muốn khoét những bậc lồi lõm để leo dần lên. Anh Dế Nhũi tính khác, muốn đào thông thành một lối đi ngang hông, rồi trổ lên trên mặt đất sau. Những nhát cuốc, nhát đục... của anh Dế Nhũi, những cái xúc... của anh Dế Mèn ban đầu sâu và mạnh mẽ, về sau càng rời rạc, rời rạc... Anh Dế Mèn bực mình cho công lao uổng phí, vừa tông vừa húc lung tung. Giây phút ấy anh ta quên lửng nhạc cụ dính liền trên lưng. Anh làm như thể một phi công cảm tử liều mạng, lái phi cơ đâm đầu vào căn cứ quan trọng không bằng. Một chỗ vách đất chỗ mềm nhão nhất, và anh Dế Nhũi ngưng đào, chỗ đó vỡ ra một lỗ. Lỗ trống chan hòa ánh sáng nuốt nghẹn thân hình anh Dế Mèn. Anh Dế Mèn nhì nhằng mắc kẹt ở giữa, lúc lắc cái đầu quan sát tình hình. Thì ra một cái hang thứ nhì rất ư sáng sủa. Anh ta rùng mình, qua không trót và giựt về cũng không xong. Trông anh Dế Mèn cựa quậy thật buồn cười. Anh Dế Nhũi phải cố nhịn để lấy hơi, đến lôi chân người anh kết nghĩa. A ha, vui quá! Cả hai mất thăng bằng té ngửa ra phía sau. Cũng vẫn anh Dế Nhũi bị anh Dế Mèn té chồng lên buột miệng "la oai oái". Và cái đàn thùng của anh Dế Mèn bị bóp méo lây bởi va chạm đủ kiểu. Trong cái rủi lại có cái may. Anh Dế Mèn khai thông được một lối thoát. Lối thoát ấy bất ngờ chưa biết hướng dẫn về đâu?
Hăm hở lách bạn, anh Dế Nhũi mau chân đến chỗ trống hít lấy hít để cái bọn không khí, cũng vừa ngạc nhiên ùa vào lòng hang đen tối. Chỗ thủng phải bới thêm cho to ra, đủ để cả hai chui lọt. Một cái hang rộng và sáng sủa thứ nhì chào đón hai anh dế vào thám hiểm. Có thể gọi đây là phòng khách của gã hung thần, gã này đã đặt bẫy hại hai anh Dế. Chủ căn phòng cũng biết bày biện ra gì, dù nó chứng tỏ cái khiếu thẩm mỹ võ biền, man dại của gã chủ. Một vỏ ốc sên xám xịt thật to lớn, chiếm một chỗ tốt giữa căn phòng. Lại có năm, sáu vỏ nhỏ khác đặt rải rác, hoặc tựa những chỗ đất lồi hay che những chỗ đất lõm. Hai anh Dế nghĩ trong bụng: "Hách dữ! Bày đặt căng hai tấm da thạch sùng, định dọa ai đây? Một tấm dán sát vách bên trên, một tấm trải hờ nhăn nheo làm thảm lót dưới nền. Không rõ gã hung thần đã xơi tái con mồi bị nạn chừa vỏ, chừa da... hay là gã nhặt nhạnh nơi nào? Vài tiếng động chuyền theo hơi thở nhẹ, không biết rõ xuất xứ. Bỗng anh Dế Mèn thoáng thấy vài cọng râu còi cọc, dò thám từ sau một vỏ ốc sên nhỏ. Anh Dế Mèn lấy hơi phóng đến đó ngay, kịp nhận ra một thằng oắt Chuột Lắt ốm yếu, đẹt câm. Trông nó thật xác xơ y như là hàm râu mép của nó, và nó chạy trốn ngay theo một ngách phụ ngụy trang khéo léo sau vỏ ốc sên cuối hang (phòng khách), anh Dế Mèn đuổi thằng Chuột Lắt tức khắc. Dường như nó dẫn dụ anh Dế Mèn đi vòng vo. Đến một ngõ cụt nó chúi ngay vào đụn lúa vàng tươi đầy ăm ắp, chỉ còn thấy chót đuôi trụi lông của nó ngo ngoe. Chẳng nói chẳng rằng, anh Dế Mèn cắn mẩu đuôi Chuột Lắt. Anh ta khẽ nghiến, bắt buộc thằng oắt phải chui giật lùi ra từ từ. Không phải nó sợ lúa rơi đổ, nhưng vì nó lì lợm chịu đau không nổi. Anh Dế Mèn bựt cười. Thằng oắt tí hon run rẩy và chỉ chực chạy tiếp.
- Này, chú mày trả lời ít điều coi, tại sao mà nhút nhát vậy?
Thằng Chuột Lắt không chú ý lời chế nhạo, nó đáp:
- Anh có hỏi gì khác thì lẹ giùm, vì ông chủ tôi sắp về.
- À, chú mày là kẻ giúp việc, mà cho ai?
- Buồn lắm anh ôi! Tôi phải làm việc không công và giữ nhà cho lão Chuột Cống. Thật là cực nhọc không có lương, chỉ có ăn uống cầm hơi đủ sống qua ngày.
- Nhà cửa, cha mẹ, họ hàng chú mày đâu không chịu ở, lại lang bạt đến đây?
- Tôi hả? Mồ côi.
- Tội nghiệp!!!
- Năm ngoái một trận lụt vĩ đại đã dìm chết cả họ hàng, bà con xa gần của tôi. May mắn thay, tôi "bị" lão Chuột Cống vớt lên, đem về nuôi dưỡng từ lúc tôi còn nhắm mắt, với mục đích lợi dụng về sau.
- Chừng mở mắt được, sao chú mày không trốn đi?
- Lão tàn ác, cắn gân cho tôi liệt hai chân sau, tôi không thể nào tẩu thoát xa được. Tôi có thử lết đi một lần và bị lão hay biết. Lão cắn tai, kéo đuôi tôi về, đánh cho một trận. Lão tập cho tôi tính nhút nhát, thụ động, sợ tự do, sợ ánh sáng... Tôi hèn yếu, tôi sợ sệt... cái kỷ luật hà khắc, những sự cấm đoán của lão đặt ra và không cưỡng chống được.
Anh Dế Mèn khơi trúng vết thương lòng của tên Chuột Lắt, đành im lặng nghe nó tâm sự, than thân trách phận và khóc rấm rứt. Anh Dế Mèn thông cảm cái số kiếp tù đày nô lệ của tên Chuột Lắt vô cùng. Nhưng hiện thời anh phải tự cứu lấy thân trước đã, hơi đâu mà lo chuyện kẻ khác, nên anh hỏi thêm:
- Nhưng chú mày có thể giúp tụi này thoát khỏi nơi đây không?
- Còn ai ngoài anh ra?
- Bạn tôi, thằng em Dế Nhủi.
- Được, hang tưởng ngoắt ngoéo như mê hồn trận, chớ dễ ra lắm. Cứ tìm ngõ có ánh sáng mặt trời soi thấu mà đi. Ra, vào... một lần sẽ quen thuộc liền.
- Một lần đủ cạch đến già, ai mà ham trở lại.
- Thôi lẹ lên, kẻo lão chủ sắp về.
- Khoan, chú mày dẫn tao quanh lại cái chỗ hồi nãy, nơi trưng bày vỏ ốc sên với da thạch sùng.
Tên Chuột Lắt reo lên:
- Cái phòng khách. Từ đó cách mặt đất không xa mấy.
Với hai chân sau bị tật, tên Chuột Lắt đi thong thả nên chậm chạp hẳn. Nó quanh bên này, quẹo bên kia, có lúc lại theo đường xoáy trôn ốc. Ở một hẻm nhỏ, tên Chuột Lắt cẩn thận ngậm hai cái xác bướm cải màu trắng đã chết khô. Anh Dế Mèn đoán chừng nó sẽ treo ở phòng khách. Thật là "thày nào trò nấy" có khác! Quả nhiên thằng Chuột Lắt tìm thế gắn xác bướm ngay khi đến phòng khách. Nó thận trọng một cách vụng về, rồi say mê ngắm nghía cái công trình mỹ thuật ấy. Quá đói cần phải kiếm cái gì lót dạ, anh Dế Mèn hối tên Chuột Lắt từng chập. Không để anh Dế Mèn phải chờ đợi lâu hơn, cái vỏ ốc sên anh ta đang tựa tự nhiên lung lay. Chính là cái đầu anh Dế Nhũi vừa hất. Vỡ lẽ ra anh chàng cũng biết đi khám phá những bí mật xây cất của lão Chuột Cống. Anh Dế Nhũi nghịch ngợm, quay lại lối cũ để ăn cắp một củ ấu, để hai anh nhấm nháp lớp tinh bột trắng béo ở trong. Hai anh Dế còn hài hước mời tên Chuột Lắt cùng ăn. (Khéo lạm nhận chưa) Tên Chuột Lắt bấn xúc xích, lo lát nữa lão Chuột Cống kiểm soát kho lương, hao hụt thì nguy. Nó sẽ lãnh một trận đòn đích đáng hay một hình phạt tối đa. Lão làm dấu đống bắp, gạo, lúa, mè v.v... rất tinh vi, chẳng làm cách nào qua mặt lão được. Tên Chuột Lắt ruột rối tơ vò, nhưng đành chịu vậy, biết làm sao hơn, họa chăng trốn đi theo hai anh Dế.
Anh Dế Nhũi đôi tay chưa sạch đất cát, vẫn ăn mạnh như điên. Có hề gì, "ở bẩn sống lâu", vả lại anh ta quen đớp bằng mồm không cần đôi càng trợ lực. Anh ta ba hoa khen rằng:
- Ngách nào cũng đầy ăm ắp lúa, gạo, mè, bắp, đậu xanh, đậu đỏ, đậu phụng và củ ấu còn nguyên vỏ v.v... và v.v...Ôi chao! Nhiều vô số, tụi mình có cách rinh về hết cho cô chim Khướu thì hay biết mấy...
Tên Chuột Lắt ngắt lời:
- Ý! Đừng làm vậy, bộ hai anh muốn hại tôi gián tiếp hả?
- Tụi này lấy một ít đủ sức mang thôi, thấm thía gì. Gã chủ "giàu" sụ, không lấy cũng uổng. Nếu biết rõ mục đích của tụi này, biết đâu lão còn vui vẻ tặng thêm nữa kìa.
- Khổ quá, lão có hiểu vậy chăng. Lão sẽ ghép tôi tội thông đồng với giặc.
- Đừng nên chần chờ, mau theo tụi này đào tẩu là thượng sách. Để xem cần phải lấy thêm những gì nào.
Tên Chuột Lắt lầu bầu:
- Ăn chưa hết củ ấy mà còn tham lam thâu thập đem theo.
Anh Dế Mèn tức mình hỏi:
- Chú mày chửi gì?
- Không có, tôi nói lão đánh nhau với gã Rắn Mối thắng hay bại, sao lâu quá chưa về (?)
- Có chuyện đó ư? Cầu mong lão chết vì thua để chú mày hưởng tất cả gia tài này – (Anh Dế Nhũi hớn hở thốt lời).
Anh Dế Mèn nhìn quanh quất, rốt cuộc phải nhờ cậy tên Chuột Lắt:
- Chú mày tìm giúp bất cứ vật gì thật to, thật lớn... để đựng mớ thực phẩm.
Quay sang Dế Nhũi, Dế Mèn cắt việc khác:
- Chú mày thích gì, lấy được gì cứ lấy! Nó có tật chân nên đi lâu lắc...
Anh Dế Nhũi cố nói giễu một câu:
- Chuyện này thậm cấp chí nguy. Chú mày gia nhập "đảng ta" sẽ được tụi này kể nghe.
Chuột Lắt miễn cưỡng lôi ra một miếng vải cũ tạm gọi là dùng được. Hai anh Dế sẵn sàng bỏ bắp, gạo, lúa, đậu... vào. Tiếc rằng miếng vải nhỏ không chứa được nhiều. Anh Dế Nhũi dụ dỗ tên Chuột Lắt vác khỏi hang giùm một quãng đường. Thật vắn tắt, anh Dế Mèn thuật cho tên Chuột Lắt nghe cái việc làm đáng quý, cứu giúp một nạn nhân mà hai anh chưa quen và chưa thấy mặt bao giờ. Đó là một sự khoe khoang cần thiết để lái cuộc đời tên Chuột Lắt rẽ sang một ngõ khác. Hai anh Dế khuyên tên Chuột Lắt hãy theo cùng để làm bạn, để thoát ly... Cả hai đàng đều lợi, tên Chuột Lắt hết kiếp cơ cực lầm than, hai anh Dế có một phu phen "ốm yếu" mang vác thực phẩm, thế chân đàn Kiến chậm lụt mấy hôm rồi. Anh Dế Mèn tính toán thật giãn tiện. Tên Chuột Lắt sẽ chịu khó đến khi nào hai anh em liên lạc với đàn Kiến được. Tên Chuột Lắt xiêu lòng sau một hồi nghe nói khích, nghe tán dương và thổi phồng nó lên quá nhiều. Gã hăm hở hướng đạo. Dù rằng gói lương thực nặng nề lệt bệt trên đường, nên hai chân sau của nó phải đi khập khiễng. Cả ba lần dò theo một lối trống duy nhất, đào xới lên trên mặt đất. Lối đi không thẳng như ruột ngựa của lối rớt xuống cái hang đen. Anh Dế Mèn vạch cỏ, bay lên một thân cây me già xù xì để nhận định phương hướng. Té ra bọn anh chưa đi tới đâu là đâu, vẫn còn dọc theo vòng bờ tường của trường học. Vài chỗ cỏ rạp héo, dấu tích của trận quần thảo của lão Chuột Cống và gã Rắn Mối. Hai địch thủ này đuổi nhau chẳng rõ nơi nào (?). Từng đàn chim vô danh bay về tổ, kêu chí chóe, cánh lướt gió rợp trời chiều.
Cả ba cố đi thêm cho đến khi trời tối hẳn và có ánh sao, đành phải dừng chân bên gốc sao già. Anh Dế Mèn đàn một bản để chào mừng bạn mới, và để thử lại xem đàn hư gì không? Tiếng đàn "trích trích, re... reét" của anh vẫn ngân cao ngọt lịm, không có một triệu chứng sút kém nào. Đêm đó trời không trăng, và cả ba không thấy từ chỗ vải lưng, từng hạt mè đen rơi rớt làm dấu vô tình. Riêng hai anh Dế nhìn trời, nhìn đất... tự do nhưng vẫn cảm thấy tối như khi còn bị nhốt trong lòng cái hang đen.
VE SẦU MÙA HẠ
Coi bộ tên Chuột Lắt không thích lang thang chung với hai anh Dế. Nó cảm thấy nặng nề với phận sự khiêng vác thực phẩm đã ăn cắp của lão Chuột Cống. Nó lưu tâm tìm một chỗ trú ngụ mới riêng biệt. Trước hết nó muốn trút "cái ách giữa đàng" khi khổng khi không nó lại "mang vào cổ". Nó viện dẫn lý do cần trú ẩn một thời gian để dò xem động tĩnh, hầu trốn tránh lão Chuột Cống thộp đầu. Anh Dế Nhũi chê tên Chuột Lắt không có tâm hồn nghệ sĩ. Nó chẳng chăm chú nghe anh Dế Mèn tấu nhạc, lại không buồn nhìn anh Dế Nhũi độn thổ mệt bở hơi tai. Hôm đó vắng vẻ và ít khán giả, anh Dế Nhũi tức mình tách đoàn và đi thơ thẩn. Màn đêm chập chùng buông nhanh. Tên Chuột Lắt dừng chân, nó mời anh Dế Mèn dùng bữa với vài hạt bắp vàng khô. Anh Dế Mèn từ chối và ăn tạm những đọt cỏ non mọc hằng hà sa số nhờ những cơn mưa ướt rượt bao ngày qua. Chờ mãi vẫn không thấy tăm dạng anh Dế Nhũi, Dế Mèn và Chuột Lắt lo lắng ngó nhau. Anh Dế Mèn bàn rằng:
- Đâu chú mày tìm ở các khe hốc, còn phần ta lo kiếm trên cao.
Thốt xong anh Dế Mèn bay bổng, khi mỏi cánh thì nhảy nhót, xục xạo, lăng xăng. Bóng dáng Dế Nhũi thôi đã như hạt muối con rơi vào biển mặn bao la. Đom đóm bay lập lòe, đít phát những tín hiệu như người đang đánh "morse" bằng đèn pin từng chập. Trái lại anh Dế Mèn và tên Chuột Nhắt cảm tưởng như những vì sao hay di động đó, thổn thức trong canh vắng đêm dài. Anh Dế Mèn bám trên ngọn cỏ gà ẻo lả, nhắn lời với các cô cậu Đom Đóm làm ơn kiếm giùm anh bạn Dế Nhũi. Mấy cô Đom Đóm lững lờ lượn qua lượn lại, có lẽ chỉ để khoe khoang xem mấy ngọn đèn sau đít của ai rực rỡ nhất. Mấy cậu còn tệ hại nữa. Thỉnh thoảng có anh rơi phịch xuống thảm cỏ vờ tìm kiếm, thật ra anh chàng vừa làm quen được với một ả khác rất thích chơi trò cút bắt. Các tín hiệu đom đóm cứ như là khẩn cấp khi một kẻ phát ra và hằng loạt cô cậu nhận và trả lời. Đóm đóm cứ lập lòe và lá khô buồn rơi. Trong khi đó những bước chân vô định làm anh Dế Nhũi lạc mất hai bạn đồng hành. Lúc anh Dế Nhũi nguôi ngoai sự buồn phiền, là lúc bực mình vì dì Gió cười cợt sự cô đơn. Bỗng dì Gió kéo lũ mây đen kịt bầu trời và tung những hạt mưa nặng xuống đêm đen. Những con Thiêu Thân lẻ loi hốt hoảng bay nhanh. Chúng tìm một chỗ trú ngụ, nơi đó có ánh sáng, có hào quang... tỏa ra từ các bóng đèn trong mấy ngôi nhà. Bên trong ngôi trường rộng lớn kia thắp vài ánh điện cần thiết nên tối mù mờ.
Theo một sức thôi thúc huyền bí của thời gian đã tính toán thật chính xác và đầy đủ, anh Dế Nhũi linh cảm sắp trải qua một giờ phút linh thiêng. Cũng là thân xác thường ngày sao mà Dế Nhũi thấy nó bận bịu và nặng nề vô cùng. Anh ta muốn tự tử cho xong đời, anh ta khổ sở bò loanh quanh, vì không chạy mau được nữa. Một tiếng nói vô hình giục giã anh ta hãy chịu khó bò lên cao cho chắc chắn. Mới hồi chiều anh ta mong hai bạn tìm ra anh ta, còn bây giờ trái lại, anh ta sợ có kẻ nào theo dõi thì nguy. Với cái bọn côn trùng như Dế Nhũi, sự nguy hiểm chỉ xảy ra khi tính mạng bị đe dọa mà thôi. Tự nhiên anh Dế Nhũi men theo vách tường rêu của ngôi trường. Chưa đến một phần ba bờ tường cao, anh Dế Nhũi bị rơi ngược tấm thân uể oải ra sau, vì rêu trơn và tróc hẳn từng mảng. Dứt cơn mưa ào ạt, trời vẫn còn lâm râm. Anh Dế Nhũi bò đi một nơi khác. Một gốc me, một gốc sao...! À, kia rồi anh Dế Nhũi leo lần lên một cây gòn còn trẻ. Da cây gòn trơn lu nhưng rất thích hợp khi anh Dế Nhũi dùng những khía nhỏ của đôi càng đa dụng móc vào. Lặng lẽ móc chặt vào móc cây lưng chừng thân gòn, anh Dế Nhũi hổi hộp đợi biến thể lần chót. Trong giây phút êm ả và trống trải dị thường ấy, anh Dế Nhũi bồi hồi nhớ lại chuỗi ngày qua, nhớ bạn bè, nhớ người thân với bao nhiêu là chốn phiêu lưu, với bao kỷ niệm vui buồn... Vài ánh đóm chớp tắt như bầu hỏa châu đêm chiến trận. Đáng ngại chăng là dì gió đang cố tinh nghịch thổi anh Dế Nhũi. Gió thổi mặc gió, anh Dế Nhũi ỳ ra đó, anh ta đã nằm ngay ngắn, an toàn lắm rồi. Không hẳn là lim dim, là buồn ngủ, trông anh Dế Nhũi giống một thầy tu, luyện xác theo lối khổ hạnh. Hay là anh đang tập trung tư tưởng suy tính chuyện vĩ đại gì?
Anh mơ màng ngày cũ hay lo sợ ngày mai?
Nếu vì vụng về hay cơ thể không hoàn hảo, anh Dế Nhũi sẽ chấm dứt cuộc đời trong đau đớn với thân xác lột mới nửa chừng. Một khóm hoa Ngọc Nữ, độc một cành hoa trắng thích thú quan sát anh Dế Nhũi thay hình đổi dạng. Một đường dài nứt nhẹ ra từ chỗ giáp lưng và đầu của anh Dế Nhũi. Cặp mắt cũ mà mới ló ra đầu tiên. Nếu ban ngày cặp mắt đó sẽ lóng lánh như chớp đầu của chú cá Thủy Tiên, trông đẹp lắm. Cái vòi để anh ta sẽ sử dụng như 1 ống hút sau này, xuất hiện. Cỏ mọc lao xao nhón lên để xem anh ta rút lần chân tay ra khỏi cái vỏ cũ. Bộ cánh non nớt vốn xếp quăn queo trong đôi cánh cục mịch cũ, lạ lùng thay, bung ra từ từ, có vẻ như một trái bóng được bơm hơi. Khi xưa anh ta đừng cất kỹ như thế, có lẽ anh ta đã bay vù vù. Đôi cánh ướt át một chất nước nhờn lóng lánh lân tinh. Vỏ phồng ra, mở trương rộng như cánh chuồn chuồn. Thời gian dài trong cô đơn. Vài cậu Đom Đóm ưa phiêu lưu xẹt qua không buồn để ý. Giây phút nào cũng quan trọng đối với anh Dế Nhũi cả. Khéo không rơi xuống giữa giai đoạn là đi đoong. Những biến chuyển trên được ghi nhận tóm tắt, thật sự xảy ra gần một giờ đồng hồ. Dì gió ác ôn vô tình phe phẩy, hong cho khô đôi cánh và luôn cả thân hình anh Dế Nhũi đã thay. Anh Dế Nhũi ngượng ngập chui ra khỏi cái bộ mã cù lần hôm nao. Bò nhanh lên cao, anh ta không thèm nhìn lại cái bộ đồ xơ xác anh mặc từ 4 năm qua còn máng ở mắt cây. Đợi thêm nửa giờ xem các bộ phận mới có cứng cáp hoàn toàn chăng? Dù cặp cánh đã vững vàng và ngứa ngáy, anh ta còn e sợ chưa dám quạt vội. Men theo cành, thân... gòn anh ta bò lên ngọn, trầm ngâm. Những trái gòn già đong đưa, lo lắng chờ dì Gió rước đi. Bông gòn từ những chỗ nứt của trái bay phất phơ. Vài cơn gió nhẹ rì rào, hàng loạt bông gòn phất phơ chào mừng anh bạn mới. Anh bạn mới bận suy nghĩ "À, mình thay đổi ra sao, soi vào gương nước biết có đẹp trai hơn xưa không, mình bay được chưa, nôn nao quá, và điều quan trọng, mình tên là gì...?" Thật là rối rắm như mớ bòng bong. "Với cặp cánh, cái vòi mới này, anh Dế Mèn, tên Chuột Lắt nhận ra mình không, và họ ở đâu rồi...?". Thôi trầm ngâm, anh ta đưa năm mắt nhìn tứ phía, liếc thấy 2 cái miếng lỉnh kỉnh mà anh ta cắp kè kè ở hai bên cạnh sườn. "Quái, đồ nghề gì mà lạ lùng vậy ta?" Anh ta thầm cám ơn Tạo Hóa đã giúp anh ta thoát khỏi nanh vuốt của Dơi và Chim ăn đêm, lúc đang chuyển kiếp khó khăn, và cả những năm dài đăng đẳng sống đời cơ khổ, tăm tối triền miên... Anh ta dùng vòi hút thử mấy giọt sương đêm nằm trên lá gòn. Đêm mùa hạ không ngắn ngủi, và trời dần sáng. Hoa Ngọc Nữ u sầu rũ cánh vì đã hết thời hạn phô sắc thắm xinh. Bình minh lo le thả những tia nắng nhạt thức sớm đi rong chơi. Hoa Ngọc Nữ tàn tạ không kịp chào từ giã một ai. Thình lình anh chàng hừng chí bay bổng và tự dưng phát ra 1 thứ tiếng lanh lảnh làm hãnh diện cho mùa hạ khô nắng, rền rĩ trong không gian u tịch.
Hoa Ngọc Nữ không thể lắng nghe cung đàn trổi lên báo hiệu mùa, là tập quán di truyền của loài côn trùng mới. À không, chỉ là thời kỳ mới. Khúc nhạc thánh thót rền vang ca đời hạnh phúc, hay mừng kiếp "ve sầu" đổi mới vui tươi?
Bây giờ có quyền gọi anh Dế Nhũi là anh Ve Sầu. Một nhạc sĩ thứ hai, một thiên tài không cần danh sư. Có lẽ nhờ khi xưa ảnh hưởng lúc theo nhạc sĩ Dế Mèn đàn địch ca xang. Anh Ve Sầu bỏ ngọn gòn, vòng sang ngọn phượng vỹ trong sân trường. Hoa phượng đỏ cây, đỏ sân cỏ, khiến anh Ve Sầu không phân biệt được cảnh vật bên dưới. Anh ta quay ra ngọn me ngoài sân trường. Hai con mắt chính giống như mắt ong, mỗi mắt có đến 14.000 thấu kính nhỏ, được vận dụng để quan sát tìm bạn. Thêm ba con mắt phụ màu đỏ ở giữa trán. Thả xuống nước anh ta giống cá Thủy Tiên, ở trên cây anh ta lẫn với hoa phượng đỏ.
Hai miếng lỉnh kỉnh kết bằng những cái màng có thể rung động, rung động để tạo nên âm thanh tuyệt vời. Trong sân trường một cung điệu âm ba thanh tao khác lạ với cung đàn của anh Ve Sầu bỗng phụ họa. Đó là giọng của anh Ve Sầu Kim, có lẽ cũng khổ nhọc lột xác đêm qua. Hai anh chàng, kẻ trong, kẻ ngoài thi tài tấu nhạc. Trong bụng Ve Sầu, bắp thịt rung động như những dây tơ ăn thông với một chiếc mỏ giống cái vỏ con trai. Từ chiếc mỏ, 1 sợi dây nối liền với 1 bộ phận có tác dụng như 1 cái loa, đó là bộ phận phát thanh. Trong bộ phận này có nhiều vi bộ phận dội truyền tiếng động ra một cửa chấn động tổng quát to hơn. Nhờ bao nhiêu là cơ quan phức tạp trong thân, Ve Sầu có thể rung động để đàn. Khi anh ta rung cái bụng thì loạt không khí thoát ra ngoài, y như nhạc sĩ thổi kèn "trôm bét". Anh Ve Sầu ganh đua với anh Ve Sầu Kim. Bụng anh Ve Sầu Kim lại rỗng toét và có tác dụng như một thùng đàn. Dáng vẻ anh ta cũng thanh tao và nhỏ con hơn anh Ve Sầu. Vì "thùng rỗng kêu to" nên giọng đàn của anh nào chịu lép tiếng kèn của anh Ve Sầu. Các bộ phận về tiêu hóa như dạ dầy và ruột của anh Ve Sầu Kim còn nhích hẳn lên phía trên ngực để bụng thêm chỗ âm vang. Tĩnh vật xung quanh ngơ ngẩn thay vì 2 côn trùng mới. Rồi mai ngày... mốt ngày... đó đây sẽ có hàng loạt nhạc sĩ ve lang thang, giúp vui cho ngày hạ hồng lên mưa thênh thang. Trên cành tiếng hai con ve non lanh lảnh. Dưới gốc gòn và gốc phượng, 2 cái xác khô tiền kiếp hững hờ rơi theo gió hạ miên man.
Anh Dế Mèn và tên Chuột Lắt vẫn chưa tìm ra bạn đồng hành. Túi thực phẩm trộm theo vơi dần vì sức ăn không bị giới hạn và kiểm soát của tên Chuột Lắt.
ANH BẠN ỐC SÊN
Đêm làm hai anh Ve im tiếng. Hai anh bám ngược ở một cành kín đáo, không ướt mà lạnh. Mưa thôi rơi nặng, hạt chỉ còn rắc rắc. Đại ban hợp xướng Ếch, Nhái, Cóc, Bù Tọt... uềnh oang xa xa đâu đây từng chập. Nghe chẳng chút cảm tình bởi nó loạn xà ngầu, đủ tần số, đủ âm thanh, đủ giọng và đủ mọi nhịp điệu.
Có một kẻ chịu khó dò dẫm trong mưa, như là quân ăn trộm, gã rinh cái quái gì đi đâu đây? Anh Dế Mèn thoáng thấy và dè dặt tiến lại. Thì ra gã Ốc Sên đang lần bước chậm chạp với vỏ nặng bằng chất vôi trên lưng. Gã sợ mùa đông, sợ ánh mặt trời nên phải kiếm ăn về đêm, lúc tiết trời mát mẻ như lúc ấy chẳng hạn.
Gã không trộm cắp của ai. Cái vỏ mà gã hoa mỹ gọi là cái lều chính tay gã tạo dựng. Từ thuở còn thơ dại, gã đã biết dùng nhuyến mạc nhả chất vôi để xây vỏ thêm, thêm hoài... Nhờ nhuyến mạc ở mặt dưới có mao quản, không khí bên ngoài sẽ trao đổi được với phổi. Anh Dế Mèn tưởng lầm gã lười biếng, mê cuộn trong vỏ để ngủ. Trái lại gã cho biết, gã đã dậy từ mùa xuân. Gã kể chuyện lúc tỉnh giấc đông miên, gã tiết chất dẻo, nhờn để cho miếng vảy bịt miệng vỏ vỡ ra, để có thể thò thị tu, xúc tu, sử dụng độc cước mà di chuyển. Nghe rất hoang đường, chính thật độc cước của gã bởi những thớ thịt ở bụng biến đổi mà thành. Cái "bụng chân" đó còn tiết ra chất nhầy để dễ di chuyển. Tài tình ở chỗ cái vỏ xoắn nhiều vòng quanh 1 trục, càng lên càng nhỏ dần và tận cùng bằng cái trôn ốc. Các vân cứ thế tăng trưởng mãi, bằng cách gã bồi thêm chất vôi ở miệng để nối dài và nới rộng miệng ra. Gã thích độc hành trong mưa nên gặp gỡ anh Dế Mèn. Lúc nào gã cũng ăn, tham như tụi Trùn đất. Cả lúc nói chuyện với anh Dế Mèn, cả trên đường di chuyển, gã ăn cỏ, lá non, lá khô rào rào (gã ăn rất tạp), vừa để lại những vệt nhầy nhớt, sền sệt trắng, đứt quãng, như tấm thảm bạc, như ma vẽ bùa ngoằn ngoèo. Bởi thế gã còn có tên khác là Ốc Ma. Gã đi chậm như rùa. Trung bình mỗi phút được hơn một thước rưỡi. Ấy thế mà ham đi lắm, dù nặng mang lều vôi trên lưng, cồng kềnh như dân du mục nặng hành trang vượt sa mạc, rừng rú, đồng cỏ... tìm đất mới cắm trại. Gã đi để bù lại những ngày ngủ nghê nứt mắt và trốn lạnh, trốn nắng dật dờ. Bèo nước tương ngộ, chẳng mấy lúc mà hai gã thân nhau, chuyện kể huyên thuyên không ngớt. Gã Ốc Sên hào hiệp đòi gánh vác túi thực phẩm. Còn gì tốt cho bằng! Hai gã lục tục kéo nhau đi. Gã coi cái túi thực phẩm nặng nề chẳng có kí lô. Gã có sức mạnh vô song, có thể kéo co với mấy chục gã Ốc Sên bạn đồng trang lứa. Đêm nay anh Dế Mèn bị bọn đại hợp xướng Ếch, Nhái... cạnh tranh. Bọn Bướm Đêm như Ngài, Thiêu Thân... cũng có trả công ít nhiều cho hai anh. Gã Ốc Sên tiếc rẻ không coi được màn độn thổ của anh Dế Nhũi. Thong thả, gã vừa bò vừa kéo lê lết túi thực phẩm. Cỏ non, nấm, lá... biến mất dần bởi cái miệng của gã quá háu ăn. May thay, gã chê mè, gạo, lúa, bắp... ở trong túi. Gã phu khuân vác này tính khí bất bình thường. Ban ngày gã lo trốn kỹ vì sợ nắng nôi. Anh Dế Mèn trình diễn gần đó chờ đợi. Tài anh vẫn còn được hoan nghinh. Tiếng Ve Sầu ra rả vì lẻ bạn. Nếu phiêu lưu cùng khắp, người ta sẽ nhận ra bao nhiêu là tiếng ve ran lác đác, buồn ơi! Chiều lại mưa. Không vì thế mà gián đoạn sự trình diễn. Mất tên phu Chuột Lắt đã có gã phu Ốc Sên, lo gì việc nghĩa không thành. Một đêm định mạng trôi qua. Gã Ốc Sên không thể tiếp tục phận sự để giúp đỡ anh Dế Mèn. Hai tên Đom Đóm quái ác đã giết chết gã Ốc Sên, khác nào bẻ chân anh Dế Mèn, hay xì bánh cái xe chuyên chở...
*
Tên Chuột Lắt tình cờ khám phá được một cửa hang nằm ngụy trang khéo léo sau bụi cỏ cú và đám mắc cỡ đầy gai. Nó mau chân thăm thú và hài lòng với bao đường dọc ngõ ngang. Nó tự phong đây là một "túp lều lý tưởng", à không "căn nhà lý tưởng", cái hang tuyệt nhất, hơn cái xó của lão Chuột Cống nhiều. Nó ra đi là phải. Bây giờ nó thênh thang riêng cõi và làm chủ nhân ông. Chủ nhân ông Chuột Lắt mơ màng nghĩ đến tương lai sáng lạn. Vứt quách cái trách nhiệm khuân vác nặng nề cho anh Dế Mèn muốn làm gì tùy ý. Tội gì nó phải khó nhọc, tốn công và đổ mồ hôi cho một kẻ mà nó chưa từng quen biết là cô chim Khướu. Âm thầm, tên Chuột Lắt tót vào hang sâu, lục lạo một hồi rồi lăn ra đánh giấc. Gió thổi hiu hiu qua những ngách phụ và những lỗ thông hơi có sẵn, ru tên Chuột Lắt ngủ êm ái. Đây là một hang chuột bỏ trống vì trọn gia đình đã dắt díu nhau di cư. Tên Chuột Lắt non nớt, linh tính không bén nhạy để cảm thấy đại nạn gần kề. Nước ở ao đọng quanh sân trường, xưa là mấy hầm núp hình chữ Z, sắp sửa dâng cao vì mưa nhiều mùa hạ, nạn lụt sẽ xảy ra nay mai.
Nước rồi sẽ ngập cái hang tốt đẹp kia thôi. Tên Chuột Lắt ngủ say không nghe tiếng anh Dế Mèn gọi ời ời. Anh Dế Mèn mệt tháo mồ hôi và chỉ tìm gặp túi thực phẩm nằm lăn lóc vướng trong đám mắc cỡ gai. Tiếng Ve Sầu trên cây gần đó chợt vang vang. Tiếng Ve Sầu Kim phụ họa. Rồi hai anh hợp xướng làm anh Dế Mèn ngứa nghề. Anh Dế Mèn cọ cánh, so đàn. Tiếng nỉ non nào kém chi ai. Nắng gay gắt và mây trắng buồn bay. Vừa bận hút nhựa cây, anh Ve Sầu quên đi ngoại cảnh. Anh Dế Mèn ở dưới đám cỏ nào hiểu được sự tình để gọi bạn. Anh chỉ thắc mắc tại sao lại có mấy đứa cũng đàn hay ác, ước gì đi chung để trổ tài cho vui, cho đông. Trời nắng chang chang bỗng thành ui ui. Rồi đổ mưa tầm tã. Hình như ông trời ganh tị với tài ba của tụi nhạc sĩ lang thang. Mưa kéo dài cho đến đêm. Anh Dế Mèn lạnh run trốn dưới gốc me già. Túi thực phẩm, anh ráng kéo lệt bệt về giấu trong hốc sắp ướt nước. Nước mưa dâng nhanh, ngập hang và lôi tuột tên Chuột Lắt mê ngủ ra ngoài. Nó hốt hoảng bơi quờ quạng. Dòng nước chảy như cuồng lưu nhỏ. Tên Chuột Lắt tật hai chân sau nên yếu sức, chống trả với thiên nhiên không lại, đành thả ngửa theo dòng. Lúc nó trôi ngang chỗ anh Dế Mèn, anh Dế Mèn có kêu ầm ỹ nhưng tiếng mưa tàn nhẫn đã át hết. Cuối cùng tên Chuột Lắt trôi tít, đụng bờ đất xa. Nó cố trườn trên cỏ ướt. Hướng nó đi, bây giờ đã ngược chiều với hướng của anh Dế Mèn.
Rộn ràng với việc so dây, nhấn phím anh Dế Mèn không thấy gã Ốc Sên đào hang để đẻ trứng. Vì gã Ốc Sên thuộc về loại lưỡng tính, mình mang đặc tính gieo giống của con đực và đẻ trứng của con cái. Trong khi dọn dẹp được một khoảnh đất sạch sẽ ở gốc cây sao, dưới đám rêu râm bóng, gã Ốc Sên khoét một lỗ chừng 8cm đường kính. Gã dùng cái chân duy nhất hất mấy hòn đất nhỏ ra xa, tha mấy chồi non, cỏ mịn về. Cái thân mềm mại vậy mà gã đào được sâu và rộng 4cm đường kính, bên dưới là căn phòng tròn trịa, trơn tru, chắc chắn giấu được hằng trăm trứng. Mỗi trứng nhỏ cỡ 2mm đường kính. Hai thằng Đom Đóm quái ác xà xuống dùng cái hàm kẹp cứng, bén như hai cái móc nhọn đập nhẹ trên lưng gã Ốc Sên. Gã Ốc Sên hốt hoảng, cố lấp cho xong chỗ đẻ trứng. Hai thằng Đom Đóm vồ không đau đớn, nhưng độ 5, 6 lần là thủng cái vỏ vôi. Dù gã Ốc Sên đã rút mấy xúc tu, thớ thịt, độc cước vào trong, đậy mai, cái mai vẫn thủng và gã Ốc Sên tê cứng, thần trí hoang mang. Nếu cho gã chiến đấu đàng hoàng, gã sẽ tiết ra nhiều chất nhầy nhớt để dụ kẻ thù dính phải. Chất nhầy nhớt chảy nhiều bao phủ thân hình gã Ốc Sên sẽ khô cứng ngay, giúp gã tự vệ hữu hiệu. Than ôi! Hai thằng Đom Đóm từ tốn đánh chén. Chúng tiêm một chất hóa học, đủ sức làm biến đổi thân thể gã Ốc Sên thành 1 thứ sữa bổ dưỡng. Hai đứa khoan khoái cày sâu vào đống thịt. Ăn gỏi tủy, ruột, bao tử... tất cả những gì nằm sâu trong tận cùng vỏ ốc. Khi anh Dế Mèn can thiệp, thêm ba thằng Đom Đóm nữa đã tham gia liếm láp sạch sẽ bên trong vỏ Ốc Sên. Anh Dế Mèn tức giận tấn công năm thằng Đom Đóm quái ác. Thôi còn gì đâu anh bạn hào hiệp. Có còn chăng đám con thơ dại nằm trong đống trứng biết gì. Năm thằng Đom Đóm cả cười bay mất, để anh Dế Mèn đầy vỏ Ốc Sên che trên mớ đất ẩm vùi lấy trứng non. Biết còn kỷ niệm cuối này không? Hay lão Chuột Cống sẽ tẳn mẳn tha về làm đẹp thêm hang của lão?
Anh Dế Mèn suy diễn, có lẽ bọn Đom Đóm hại mạng anh Dế Nhũi luôn rồi. Phải đuổi theo hỏi tin tức cho rõ. Những vệt nhầy gã Ốc Sên lưu lại trên mặt đất, thân cây... chơ vơ thách đố mưa đêm. Đóm lập lòe nhưng anh Dế Mèn ngợ rằng chúng khiêu khích, trêu gan mình.
BỌ HUNG MỘT CÁNH
Anh Ve Sầu nhởn nhơ tận hưởng ngày xanh, ca tụng mùa hạ hồng. Có khi anh đảo qua ngôi nhà hoang vắng. Cô chim Khướu thấy ốm hẳn vì ăn uống thiếu kém. Anh ta muốn báo tin cùng đàn Kiến. Ngặt nỗi, Ve Sầu Kim hay rủ hòa tấu suốt ngày nên anh quên lửng. Anh Ve Sầu nảy ra ý nghĩ, tại sao không công ty với Ve Sầu Kim đi đàn hát để kiếm chút thực phẩm đem về cho cô chim Khướu? Nếu anh Dế Mèn bỏ cuộc thì còn mình đây. Chỉ ngại công việc rinh thực phẩm về thôi. Một dịp may đến bất ngờ. Trưa đó có trận tranh hùng giữa gã Bọ Hung và gã Kiến Dương. Hai gã giành quyền làm chủ mấy đọt me non và me keo non. Gã Bọ Hung đen bóng với bộ giáp "cutin". Gã Kiến Dương hình thù thô kệch y hệt, nhưng gã màu nâu đỏ và trên đầu có một cái sừng chĩa ngược nhọn hoắt. Gã húc tới tấp gã Bọ Hung, gã búng, gã đâm bằng chân, bằng sừng... Gã Bọ Hung không chịu lép, chống trả mãnh liệt. Nhưng Bọ Hung có vẻ yếu sức hơn. Sau một hồi bấu nhau, cắn xé, gã Bọ Hung bị té chỏng gọng, lật ngửa phơi bụng. Hai cánh dày cố bật ra lấy đà để đôi cánh màng tung bay. Gã Kiến Dương nhào vô đè xuống ngay. Gã ăn gẫy một cánh của địch thủ rất bất ngờ. Cái cánh tréo ngoe lủng lẳng chớ không rơi hẳn. Gã vẫn búng, đâm... thật lâu. Bọ Hung gẫy một cánh, dữ dằn trả miếng. Cuộc chiến chỉ tàn khi gã Rắn Mối chạy trờ đến. Hai võ sĩ bỏ võ đài dưới đất vù tuốt lên cây. Gã Bọ Hung thở hào hển. "Gã Rắn Mối đừng phá hôi thì ta quyết một mất một còn với thằng Kiến Dương". Từ nay Bọ Hung chỉ còn một cánh, khó mà che chở đôi cánh màng mỏng manh bên trong. Gã Rắn Mối tiếc của đời leo thử lên cây, nhưng mà còn lâu mới hại được kẻ khác. Chú Chim Sâu ngơ ngác gọi bầy. Tiếng ca của chú nghe cũng khá. Hai anh ve ngừng rên rỉ. Buổi trưa vắng ngắt và nắng đến đổ lửa. Anh Dế Mèn lếch thếch đến gốc cây gòn. Dì Gió rong chơi chỗ nào rồi. Anh Dế Mèn gặp ngay thân khô tiền kiếp của anh Dế Nhũi. Nó nhẹ hửng và trống trơn chẳng còn chút thịt xương. Anh Dế Mèn đoán không sai (?) Bọn Đom Đóm tai ác đã hại mạng đứa em thân yêu của anh ta. Đêm nào gặp chúng, anh nhất quyết trả thù cho bạn Dế Nhũi., luôn cho bạn Ốc Sên. Và anh đàn lên một bản tiễn biệt, bản nhạc ngày nào anh Dế Nhũi say mê và yêu cầu anh tái diễn hoài. Trong khoảng thời gian và không gian cô đọng đó, tiếng đàn anh Dế vang vang rõ rệt. Anh Ve Sầu khi mỏi cánh đã nghe được. Anh bỏ cành phượng quen thuộc để đi tìm anh Dế Mèn bỡ ngỡ nhìn sự thay hồn đổi xác kỳ diệu của anh Dế Nhũi khi xưa. Khó tin ghê! Bọn Đom Đóm tai ác thật, nhưng chúng chưa hạ sát được người bạn thân yêu. Từ nay anh Ve Sầu thỏa chí bình sanh, tha hồ mà tấu khúc, bõ ngày ù ù cạc cạc, thèm đánh đàn mà học chẳng được cho. Bây giờ anh Dế Mèn bái phục anh Ve Sầu. Hai anh ngồi ôn chuyện cũ bao ngày qua. Hết tâm sự thì so dây, lấy giọng, kèn đàn hợp tấu tương đắc vô cùng. Anh Ve Sầu dành cho anh Dế Mèn một sự ngạc nhiên. Bất chợt anh vút lên cây phượng trong sân trường và kéo anh Ve Sầu Kim đến giới thiệu. Những kẻ cùng sở thích gặp gỡ, bàn chung về một vấn đề, xứng ý lắm thay. Ba anh cương quyết lập một ban nhạc lừng danh. Cần phải tìm một tay đập trống cho đủ bộ. Điều cốt yếu là việc vận chuyển lương thực. Anh Ve Sầu coi lù đù, vậy mà khôn ra. Anh nghĩ ngay đến gã Bọ Hung gẫy một cánh. Gã này là tay đại lực sĩ giỏi dắn. Phải rủ ren, hoặc tìm cách nói khích để gã đem tài ra sử dụng đúng chỗ. Anh Ve Sầu theo dấu gã đến đám đọt xoài non. Gã vui vẻ theo anh Ve Sầu dự cuộc họp. Sau cùng gã bằng lòng làm công việc tải lương để ba chàng nhạc sĩ rảnh tâm trí mà trình diễn cho vừa ý khán giả. Chưa từng tập dượt, ba anh chàng vẫn hợp tấu một cách xuất thần. Buổi trình diễn chiều hôm đó thành công vượt bực. Khán giả nồng nhiệt giúp lương. Bọn côn trùng nào ăn thịt sống cũng cố tìm ngũ cốc mang đến. Anh Dế Mèn mệt mà vui. Anh cố gắng theo sát âm điệu cao tần của hai anh Ve. Hai anh Ve chịu khó bám ở lưng chừng thân cây để khán giả dễ dàng thưởng thức. Gã Bọ Hung chăm chỉ gắp từng chút thực phẩm bay về cái lồng tre. Gã đã có thể nhâm nhi đọt xoài non và lá me keo. Tuần tự, lúc bay, lúc nghỉ, gã cố tiếp vận lương cho cô chim Khướu. Lão Kiến Càng hay tin nhờ đám cháu chắt. Lão hỏi thăm đường đi nước bước của hai anh Dế. Gã Bọ Hung cho biết vị trí của họ hiện giờ ở phía sau ngôi trường. Tức là từ đó về ngôi nhà rất xa. Và không có anh nào tên Dế Nhũi, chỉ có anh Ve Sầu Kim thôi. Lão Kiến Càng gật gù:
- Thảo nào, chuyện đời thay đổi, đổi thay... Cám ơn anh đã chỉ đường để bọn này nối lại sự liên lạc mật thiết khi trước với hai anh Dế. À không, anh Dế, anh Ve...
Thế là lần mò, đàn Kiến cũng tiếp một tay với gã Bọ Hung để mang gạo, bắp, mè, đậu... về chốn giam cầm. Kiến bò bên dưới, Bọ Hung bay bên trên. Bọ Hung tuy nhậm lẹ, nhưng đàn Kiến hơn Bọ Hung ở phần đem nước uống. Bọ Hung bó chân nhìn đàn Kiến khôn ngoan làm việc đó.
Ban nhạc Dế, Ve gặp phải một bất tiện. Rằng về đêm hai anh Ve không thể đàn hát ca vang. Mặt trời ngủ và bắt buộc hai anh Ve phải nghỉ ngơi theo. Điệp khúc ve ve tạm ngừng lại chờ ánh bình minh. Hai nhạc sĩ Ve đờ đẫn, chiếc vòi cắm hờ hững hút nhựa cây. Rồi hai anh lo ẩn núp theo những ráng trên vành cây để tránh Dơi săn bắt. Anh Dế Mèn độc tấu nên cụt hứng. Anh Bọ Hung gẫy cánh vẫn siêng năng chu toàn trách nhiệm không nề hà cực nhọc. Ngoài đường lộ hàng cột đèn néon quyến rũ, anh Dế Mèn, gã Bọ Hung chung chỗ ngủ bù. Nhường không gian cho bọn Kiến Cánh, Phù Du, Nắc Nẻ... ham chuộng ánh sáng. Chúng vần vũ chung quanh ánh đèn thường lệ. Đêm không mưa, trời oi ả làm sao.
BAN NHẠC LANG THANG
Bốn anh Dế Mèn, Ve Sầu, Ve Sầu Kim, Bọ Hung lẩm rẩm đi được ba phần tư vòng quanh sân trường. Nhiều chàng Ve biết đàn xuất hiện lai rai. lần lần đếm không xuể. Riết rồi anh Ve Sầu không thiết làm quen để nhìn bà con, nhận đồng nghiệp. Những cuộc trình diễn ban ngày của ba anh trở nên chật vật vì những tiếng đàn tùy hứng của các chàng Ve không quen, tuy các chàng này không xin thực phẩm làm gì. Lại thêm sự cạnh tranh của ban nhạc Cào Cào, Châu Chấu. Hai ban đại hòa tấu này có một lực lượng đáng kể. Số lượng này không đáng là bao. Có nơi chúng đông đảo, đáp xuống vùng nào thì làm hại hoa màu, tàn rụi đồng, ruộng, rẫy, nương... Gọi là hai ban đại hòa tấu nhưng lối trình diễn của bọn này thuộc loại trẻ, nhạc kích động. Chúng cà giựt, cà thót... khi đàn. Anh nào cũng nhảy loi choi. Nhạc cụ trong đôi cánh cứng, gai ở chân sòng cọ vào cánh cứng và phát ra những âm thanh. Khán giả choai choai nghe hoài âm điệu lạ tai đó và chịu hết mình. Hai ban đại hòa tấu Cào Cào và Châu Chấu hợp tác với nhau, luân phiên trình diễn, lôi cuốn giới khán giả trẻ say mê.
Loại côn trùng nào cũng chia làm 2 khuynh hướng. Một nửa theo đuôi bọn Cào Cào, Châu Chấu, một nửa ủng hộ phe Dế, Ve. Giới choai choai rầm rộ là vậy, lương thực "mua vé" không là bao. Chúng còn bận học hành và ăn bám vào cha mẹ. Số lương thực hai anh Dế (anh Dế Nhũi hồi xưa) ăn cắp trong hang lão Chuột Cống, gã Bọ Hung một cánh khuân vác với đàn Kiến đã sạch bách. Gã Bọ Hung hăng say, nói anh Dế Mèn chỉ chỗ để lẻn vào ăn cắp phen nữa. Anh Ve Sầu trù trừ, anh ta ngán cái hang đen, ngán gã Rắn Mối, cả lão Chuột Cống, chắc khổng lồ, và rất háu ăn.
Một đêm nghỉ khỏe, hai anh Ve ẩn núp theo lệ thường. Anh Dế Mèn hướng dẫn gã Bọ Hung về phương cũ. Vẫn nhiều đèn Đom Đóm lập lòe, đủ soi rõ vài cái Ốc Sên trống phọc nằm thi gan với mưa gió ngày qua. Hai anh tìm ra hang Chuột Cống không khó. Quang cảnh đổi thay một cách không ngờ. Chỉ hoài công hai kẻ "bất lương" vì trong hang dự trữ, một đàn Kiến Lửa xa lạ đã vét sạch sành sanh. Xác Bướm, da Thạch Sùng đều mất ráo, còn chăng là đám vỏ Ốc Sên nặng nề vô dụng. Một ít nước mưa tràn xuống đọng vũng, làm môi trường cho mấy oắt Cung Quăng tung tăng.
Lão Chuột Cống cô độc từ ngày tên Chuột Lắt ra đi. Lão đã tàn đời, không phải vì những thương tích trong trận đấu sinh tử với gã Rắn Mối, mà chết vì mưa lớn một đêm. Xác của lão nếm mùi phiêu lưu về một chốn âm thầm, vô định, chỉ cần đôi, ba ngày để sình chương và rã từng mảnh vụn. Cái hang đen bị sụp đổ hẳn. Bãi bên trên lài ra và biến thành một cạm bẫy mới. Anh Kiến Sư Tử (ấu trùng của con Công Cống, giống như Chuồn Chuồn), một chàng tứ chiến mặc nhiên dừng bước và lập đại bản doanh. Vài thợ Kiến ngơ ngác lọt vào hố cát. Chúng không may mắn như hai anh Dế hồi trước. Kiến đành bỏ mạng trong cạm bẫy nguy hiểm đó. Anh Dế Mèn buồn bã gọi gã Bọ Hung quay về, không quên đề phòng bất trắc. Anh Dế Mèn sợ ngoài cái cạm bẫy nhỏ bé của anh Kiến Sư Tử thiết lập còn một cạm bẫy nào khác chăng? Hai anh mau chân, chạy đua với thời gian. Trời sắp sáng báo hiệu ngày mới.
Một ngày phải trình diễn, chắt mót từng chút lương để giúp mình, giúp đời. Anh Dế Mèn loay hoay tìm vỏ của anh bạn Ốc Sên, xem chừng đám con nở chưa. Anh không làm sao biết được cần phải có 3 tuần lễ trứng Ốc Sên mới biến thái.
Gã Bọ Hung đụng đầu với một đống lù lù. Tức khắc gã thủ thế. Nhưng kẻ kia đã ngoe nguẩy đôi râu dài. Anh Dế Mèn nhận ra ngay anh bạn Dế Cơm hào hiệp. "Râu bắt, mặt mừng", hai anh Dế thăm hỏi lẫn nhau. Chuyện tào lao mà trời sáng không hay, hai anh Dế tạm thời chia tay.
Anh Dế Cơm lúc nào cũng tốt bụng:
- À quên, để tôi chỉ cho một anh nhạc sĩ...
Gã Bọ Hung đợi lâu đâm cau có:
- Ối trời, rậm đám mà chi như cái bọn kích động nhạc Châu Chấu, Cào Cào...
- Ậy, anh chàng này đập trống thì số dách.
Anh Dế Mèn mừng rỡ:
- May quá, ban nhạc tụi này đang thiếu ca sĩ và "trống sĩ". Có 4 tay là chơi ăn đứt bất kỳ đại ban nào.
Gã Bọ Hung còn thắc mắc:
- Ai đập trống, mà trống là cái quái gì?
Anh Dế Cơm giải thích:
- Đó là anh Bửa Củi (bổ Củi), dùng bất kỳ loại trống cây nào gặp gỡ trên đường, khỏi phải mang giàn trống theo kè kè. Chẳng hạn, anh ta có thể dùng cánh cứng của anh làm cái phèng.
- Này, anh thấy tôi gẫy cánh, định ngạo hả?
Anh Dế Mèn hòa giải:
- Cho tôi xin, anh Dế Cơm nói thật cả đó.
Anh Dế Mèn, gã Bọ Hung đợi đến sáng rõ: Hai bóng đen bay đến, anh Dế Cơm làm một màn giới thiệu đôi bên, vui vẻ cả làng. Anh Dế Cơm thơ thới từ giã cả ba. Gã Bọ Hung giục mau về với hai anh Ve. Gã nóng nghe anh Bửa Củi đánh trống. Hôm đó, "ban nhạc lang thang" mở màn, à không, "vẹt cỏ" trễ, nhưng thâu lượm kết quả rất khả quan. Đàn Kiến, gã Bọ Hung ngây người đánh nhịp. Sao chúng khoái anh Bửa Củi đánh trống quá đi. Anh Bửa Củi xuất thần, và loi choi, gây một không khí kích động hào hùng gấp mấy bọn Cào Cào, Châu Chấu... Râu anh xấp xỏa, cái đầu cộp xuống mảnh vỏ cây me liên hồi. Có khi anh gõ vào hòn cuội trắng, và trái hột nổ... Khán giả côn trùng vỗ râu, đập chân... rào rạt, cười bò lăn lúc gã Bọ Hung đưa một cánh còn lại, luôn cái đầu nhẵn bóng cho anh Bửa Củi gõ vào. Tiếng đàn, giọng kèn... Ve, Dế nhịp nhàng hay ho hơn trước, tiến bộ nhiều lắm.
Vừa tăng gia một số khán giả tí hon, "ban nhạc lang thang"vấp thêm một trở ngại. Mưa nhiều đám dai dẳng. Thêm một đoàn trình diễn về đêm bất chấp cơn mưa. Nhạc trưởng Ễnh Ương và ban đại hợp xướng Ếch, Nhái Bén, Bù Tọt, Nhái Bầu, Chẫu Chàng... Thấy kẻ khác làm ăn khấm khá, bọn lưỡng thê này rắp tâm cạnh tranh. Phải ban cho chúng một mỹ danh là "rống sĩ" mới đúng. Chúng hát dở không chỗ chê, rống là to. Giọng ồm oàm, miệng thì ngậm mà âm thanh thoát từ đằng mũi nghe chói tai và nhức tới óc. Nhạc trưởng Ễnh Ương kéo đám đệ tử rống loạn xa thi đua với tiếng mưa rơi, tạnh mưa vẫn còn khỏe hơi. Chúng có một ưu thế là đồng loại lưỡng thê của chúng sẵn sàng trả công. Hai đại ban Cào Cào và Châu Chấu ức lắm. Bọn trước bàn mưu tính kế phá đám bọn sau một phen. "Ban nhạc lang thang" của chúng ta thuộc phe chính nghĩa, luôn có "quới vật" phò trợ. Bốn anh Vạc Sành đến dự thi tuyển lựa nhạc sĩ. Anh Dế Mèn coi như là nhạc trưởng, có quyết định tối hậu. Anh Dế Mèn chỉ chọn một anh Vạc Sành có tiếng đàn trầm lắng, ngọt lịm. Anh Vạc Sành sẽ hòa tấu về đêm với anh Dế Mèn. Bây giờ ban nhạc của các anh chấp luôn ba ban nhạc kia. "Văn, võ" gì mấy anh cũng không thua. Gã Bọ Hung mời được một lô Bọ Hung và Bọ Rầy quen thân, đề phòng tranh "nồi cơm" với hai ban đại hợp tấu và một ban đại hợp xướng. Các nhạc sĩ yên tâm hòa tấu, thách đố nắng mưa với thời gian đêm hay ngày.
Mùa hạ hồng triền miên. Có ai thấu đáo nhiều biến chuyển đã, đang và sẽ xảy ra?
NHỮNG NGÀY GIÔNG BÃO
Hôm ấy, không khí nặng nề. Dì Gió gọi thằng Bão đến. Trời tối sầm. Gần khuya dì Gió giận dữ buông lung sức mạnh gớm ghê. Dì Gió quay cuồng, hò reo. Những giọt mưa, rào rào đập trên mái ngói, lá cây, cỏ yếu. Mọi vật như bị sụp đổ bởi những giọt nước mắt mùa hạ phá hoại không ngớt.
Sáng mai ngày bão dứt. Cây cối, cành lá... tĩnh vật xác xơ. Quang cảnh tiêu điều trơ khắp đó đây. Những ngày đói khát của các ban nhạc sắp tới. Bọn họ không sao, chỉ tội cho cô chim Khướu. Cái lồng tre đã không phủ giẻ, lại dồn dập chực giựt khỏi móc. Cô chim Khướu qua cơn kinh hoàng. Mưa lạnh đã xâm nhập tấm thân bé bỏng cô đơn. Đôi chân cô bám nan tre gác ngang run rẩy vì triệu chứng cảm. Và cô rớt xuống cạnh chung đựng nước nằm thiêm thiếp. Đôi mắt cô hoa lên, chập chùng giàn hoa giấy uốn éo giống mấy gã Rắn hùng hổ thôi miên. Cô chim Khướu hôn mê như chết rồi. Cô nằm đó không ăn, không uống. Lúc tỉnh, cô khẽ đưa mắt yếu ớt nhìn đàn kiến âu lo. Chén gạo, mè... tiếp tế có lẽ vẫn chưa hao hụt. Gã Bọ Hung rầu rĩ gọi các bạn đến thăm. Cô chim Khướu cảm động. Cô muốn hát một bài vĩnh biệt nhưng không còn hơi sức, và thình lình cô nhắm mắt. Gã Thạch Sùng đến sau chót. Đàn Kiến chậm lụt báo tin muộn màng. Ve, Dế, Bửa Củi, Bọ Hung, Bọ Rầy, Vạc Sành, đàn Kiến, Thạch Sùng... lách kẽ lồng bu quanh cô chim Khướu. Gã Thạch Sùng lẩm bẩm:
- Tim còn đập thoi thóp, phải tìm cách cấp cứu ngay.
Gã chen đám đông và ba chân bốn cẳng đến trường. Trường của gã là một lớp học đủ mọi trình độ dưới quyền thầy giáo Tắc Kè. Thầy giáo Tắc Kè bày cho gã một cách. Một lúc sau, tụi Ong đến nơi, đen kịt, Tụi Ong nửa trong, nửa ngoài... mời các kẻ hiếu kỳ tránh ra. Chúng ra sức quạt cánh. Gió do Ong tạo ra mới đầu mát lạnh, về sau ấm dần. Hơi nóng tỏa ra hong khô cô chim Khướu. Cô chim Khướu mệt nhọc mở mắt. Cô nhờ sự ấm áp đã khỏi bệnh, nhưng yếu trong mình vì đói khá lâu. Chàng Ong Bầu, bạn học gã Thạch Sùng, mớm cho cô chim Khướu vài giọt mật ngon nhứt. Gã Thạch Sùng vừa trở lại, hớn hở nhìn cô chim Khướu hồi sinh. Cô chim Khướu cám ơn rối rít. Lục tục Ve, Dế, Bọ Hung bấm nhau rút lui. Đàn Kiến thèm thuồng hương mật ngọt, nấn ná chưa chịu đi. Lão Kiến Càng tức giận, hét đàn cháu mau quay về phận sự, cấm không được tham ăn. Cô chim Khướu từ lúc khỏi bệnh đâm ra khó tính. Cô thèm mật, thèm thịt sống. Cô ăn ruồi, muỗi ngon lành. "Ban nhạc lang thang" chiều ý cô. Các chàng rủ nhau đến giang sơn của mụ hàng thịt Bọ Ngựa (tức Ngựa Trời). Mụ Bọ Ngựa có đôi dao quắm, răng cưa lởm chởm. Có hai mụ bán hàng mà cãi nhau chan chát. Cặp mắt lồ lộ hung hăng, cái đít cong lên chực đánh nhau. Thấy khách hàng thì hai mụ vồn vã mời mọc. Này xác Chuồn Chuồn, thịt Bướm, Bọ Diệp Hoàng... Trời đất, có cả thịt mấy anh Bọ Ngựa ngu si, đứt đầu và mình làm hai khúc nằm chình ình. Hai mụ còn khoe thịt con, xác mấy chú Bọ Ngựa non.
Hai mụ đồ tể này háu ăn và dữ tợn vô cùng. Hàng bán không hết đâu sợ ế, hai mụ sẽ đánh chén cho sướng đôi miệng không ngớt mấp máy. Mấy hàm răng nhai luôn luôn miếng mồi tưởng tượng. Mấy anh Bọ Hung, Bọ Rầy hộ tống các nhạc sĩ trả giá. Hai mụ đòi trả bằng mật ong, nghe một bài nhạc và nhất là dẫn dụ các con mồi khác cho hai mụ. "Ban nhạc lang thang" gặp bất cứ anh Bọ Ngựa nào phải nói láo có hai mụ cần gặp. Thú thật, hai mụ thèm thịt đồng loại, chồng con nhất. Thói thường "được voi đòi tiên", cô chim Khướu u sầu nhớ mùi mật ong ngọt say cả cổ, cô chê sâu, bọ mà đàn Kiến và gã Bọ Hung tha về. Anh Ve Sầu và anh Ve Sầu Kim cố gắng hút trộm nhựa cây cho cô chim Khướu. Vị chát này không hạp khẩu với cô chim Khướu. Cô nghịch ngợm bới văng mè, gạo, lúa... té nước để chơi đùa.
Gian nan dồn dập đến cho những tấm lòng đầy thiện chí. Trẻ con soi đèn đi chụp ếch vào đêm mưa. Ngày khô ráo chúng tìm bắt Ve. Đêm thì chúng rọi đèn pin tìm những con Dế Nhũi chờ thoát xác ở các gốc cây. Ban ngày chúng dùng cây trúc dài, chóp đầu gắn chút mủ mít, hay chất cao su ngâm xăng lấy ở đế giày cũ. Vô phúc cho những chàng Ve tốt giọng. Mải ngân nga, nhựa mít dính cánh bất thình lình, chàng nhạc sĩ Ve vùng vẫy, năm con mắt hết xài. Chàng ta quá tự tin ở tài ngụy trang. Nhưng bọn trẻ con loài người tinh mắt lắm. Chúng phân biệt màu xanh lợt pha vàng của Ve với màu nâu thân cây, hay màu than của Ve Sầu Kim... Vả lại chính tiếng đàn đặc biệt, the thé, nhọn hoắt, lanh lảnh pha mùi kim khí hay trầm trầm vang dội tố cáo vị trí của mấy chàng. Số phận anh Dế Mèn khốn khổ nhứt. Ngoài việc bắt Dế bỏ hộp nghe gáy bọn trẻ loài người còn bắt các anh Dế đá nhau. Chỉ có anh Vạc Sành trốn khéo trong đám ráng khô, xanh, rậm rạp... thốt những lời oán trách vu vơ. Ban nhạc thình lình tan rã, mạnh ai nấy trốn. Anh Dế Mèn không bỏ anh Ve Sầu dù giây phút nguy hiểm nào. Đợi yên yên, vắng vẻ Ve Sầu, Ve Sầu Kim, Dế Mèn, Vạc Sành, Bửa Củi cố gắng liên lạc với nhau hợp tấu, mơ về dĩ vãng huy hoàng. Đại ban hợp xướng Ếch, Nhái... bị tóm cổ khá nhiều. Đại ban hòa tấu Châu Chấu, Cào Cào bị làm mồi cho Gà, Vịt của bọn trẻ loài người cũng rất đông nhân số. Trời vẫn chưa vừa lòng. Khiến xui nên bọn trẻ đốt phân trâu, bò khô để hấp dẫn họ nhà Bọ Hung, nhất là Bọ Rầy... Bọn trẻ bắt Bọ Rầy vô số, nào Bọ Rầy Nâu, Bọ Rầy Mốc, Bọ Rầy Kim... Bọn trẻ lật đôi cánh cứng của Bọ Rầy để Bọ Rầy quạt đôi cánh màng. Đó là một cái quạt tí hon, mát mặt mày... lúc nực. Bọn trẻ ghim cánh Bọ Rầy vào một cái xe bằng kẽm uốn. Những cái xe chạy bằng sức gió cánh Bọ Rầy đua nhau trên sân láng mua vui bọn trẻ, nát lòng bọn Côn trùng. Than ôi! Những ngày giông bão với hai ý nghĩa buồn thương.
KIẾP VE TÀN TẠ
Chỉ còn đôi bạn Dế Mèn, Ve Sầu mãi mãi bên nhau. Anh Bửa Củi, Ve Sầu Kim, Vạc Sành tản lạc rồi mất dấu vết, dù vẫn sẵn cái đích gặp nhau ở ngôi nhà cạnh trường học. Dì Gió chưa muốn trung gian cho đôi mùa. Đó là mùa Hạ và mùa Thu. Nhưng nếu gọi mùa Mưa và mùa Nắng, thì mùa Mưa vẫn còn ngự trị. Ở cái xứ đìu hiu ấy lá vàng của me, của sao, của phượng lác đác rơi bất kỳ mùa nào. Hai cánh cửa trường chỉ khép hờ một cánh. Học trò nội trú ở xa, lục tục va ly quần áo đến hơi sớm. Những bóng âm thầm của mấy bác lao công tươi hẳn, sau bao ngày lặng lẽ thu mình trong vỏ ốc ngôi trường vắng lặng thênh thang. Mấy frère sau thời gian "cắm phòng", đi học thêm... đã trở về đầy đủ tiếp tục điều hành guồng máy học đường. Những khóa thi lại cho các trò thiếu điểm được tổ chức vội vã nhưng rất cẩn thận.
Hai anh Dế Mèn, Ve Sầu... nỗ lực xin họ nhà Ong trả xông bằng mật cho cô chim Khướu khoái khẩu. Bù lại hai anh hòa tấu nhạc quanh mấy tổ Ong để kích thích thày, thợ... Ong hăng hái làm việc hầu tăng gia sản xuất. Vài hôm sau, bọn Ong không bằng lòng cung phụng mật nữa. Cô chim Khướu cần dùng khá nhiều nhu cầu, quá sức sản xuất mật phụ trội của bọn Ong. Do đó tiếng đàn giúp ích của đôi bạn lang thang không đủ bù trừ sự hao hụt. Thương kẻ khác nhưng chỉ một giới hạn nào đó thôi. Bọn Ong cúp viện trợ ngay không chần chờ, sợ nguy hại cho ấu trùng với sâu non.
Đôi bạn thất vọng ra đi. Tổ Ong trên chảng cây nhạc ngựa trong khu giáo đường đối diện khu trường học, vẫn náo nhiệt hoạt động. Chẳng ai buồn phá phách, hun khói đuổi chúng đi. Ôi! Còn đâu thuở vàng son, trống, đàn, kèn... rùm beng, tung hoành cho khán giả muôn nơi thưởng thức tài ba. Đôi bạn lén lút xâm nhập vào căn nhà vắng để từ biệt cô chim Khướu. Anh Bửa Củi chờ sẵn trên giàn hoa giấy. Anh cho hay một tin buồn xót xa. Gã Bọ Hung không bị bắt chung với đám Bọ Rầy thích mùi phân, nhưng anh rơi xuống đất chết bất ngờ. Đàn Kiến Vàng không kịp đưa đám. Chúng yếu thế đành để đàn Kiến Lửa dữ dằn cướp xác Bọ Hung khiêng đi. Anh Bửa Củi chào từ giã lần chót. Thế là anh trở lại đời rày đây mai đó, kiếp lang thang không nhà. Còn lộ trình của anh Vạc Sành không nhất định. Anh này nhập bọn với chúng bạn. Thỉnh thoảng mấy anh đàn rè rè cho đỡ nhớ nhung, tâm hồn nghệ sĩ của mấy anh trầm lắng u hoài. Tiếng đàn của các anh đơn lẻ nghe nhựa buồn trong cơn mưa cô miên. Tại tiếng đàn các anh trong một ban nhạc chỉ giữ phần phụ họa. Cũng như anh Bửa Củi, nếu đập trống một mình sẽ nghe lố bịch và chát tai cách chi. Các nhạc sĩ của chúng ta nuối thời tự do thanh vắng, thỉnh thoảng vẫn dạo đàn cho khỏi lụt nghề. Bởi những âm thanh phản chủ, chúng tố cáo những chỗ ẩn núp dù rất kín đáo của các anh nhạc sĩ. Ve, Dế, Bọ Rầy... bị lùng bắt ráo riết. Trẻ học trò gặp nhau, khoe con ve mới lột, hay bóp bụng đã biết kêu vang. Những tiếng đàn bất đắc dĩ gọi nhau, cấp cứu... Tất cả đều bị giam cầm, tự cứu lấy chưa xong. Mùa chọi Dế vẫn chưa dứt. Trẻ học trò "quay tóc, quay râu mép, quay cổ"... dùng đủ mọi cách chọc Dế đánh nhau. Biết bao thảm cảnh tương tàn, có khi huynh đệ cắn nhau bằng thích. Anh Dế Mèn nhớ mãi không quên giây phút hãi hùng mấy tháng trước đây. Anh không thể nào để mình lọt vào tay bọn trẻ học trò lần thứ hai. Đàn Kiến nghỉ việc ngang, kể từ lúc cô chim Khướu chê ngũ cốc, chê luôn thịt sống như sâu, bọ, ruồi, muỗi. Nghỉ là vừa, ban nhạc còn trình diễn nữa đâu mà hòng có chút lương thực. Thôi không có mật Ong, cô chim Khướu ỏng ẹo nhịn đói. Cô tẩy chay nhựa cây đắng của anh Ve Sầu mang đến. Gã Thạch Sùng hay biết cũng không tìm ra biện pháp thích nghi với tình thế mới. Vấn nạn thày giáo, thày giáo Tắc Kè chịu và lắc đầu. Chỉ tại mấy chàng nhạc sĩ lang thang tốt bụng đã tập cho cô chim Khướu một thói quen xấu. Chẳng lẽ bỏ mặc cô chim Khướu? "Làm ơn thì giúp cho trót" Anh Dế Mèn đơn độc bay sang tổ Ong nài nỉ, bọn Ong ráng nhín chút mật hằng bữa. Miễn có vị mật cho cô chim Khướu ưa thích. Đói quá cô sẽ phải ăn gạo, lúa, mè... trở lại. Chuyện nhỏ nhoi mà nhọc lòng nài nỉ tới lui. Thương anh Dế Mèn quá đi.
Nắng chiều thoi thóp ngủ trên dải mây pha ráng đỏ như lửa thổi cơm. Có lúc mây đùn tim tím vòng chân trời. Không nghe tiếng kèn xa vọng của anh ve sầu. Chắc là xảy ra một sự gì bất trắc. Anh Dế Mèn ngạc nhiên tột độ. Chiếc vòi hút của anh Ve Sầu kẹt cứng ở thân me. Anh Dế Mèn lay bạn, anh Ve Sầu tơ lơ mơ như hồi lột xác dế. Ngôi trường chợt thấy cõi lòng trống trải, dù đàn bé rộn rịp suốt ngày, vội nhắm tịt mắt lại. Mấy chục cánh cửa là các con mắt nghẹn ngào khóc mướn, mở ra và chớp nhanh. Thích chăng trường khi nhìn phượng vỹ mãi rụng rơi? Ghét chăng hàng cây trút lá đìu hiu, phải chứng kiến phút biệt ly giữa đôi bạn giang hồ. Anh Ve Sầu chết đi ở vào tuổi "nửa chừng xuân". Tính ra anh sống hơn sáu tuần lễ để ca ngợi ánh bình minh. Anh chỉ tiếc không tấu khúc được khi bóng đêm ngự trị. Bề nào anh cũng tốt số hơn nhiều bạn khác. Có nhiều chốn ở nước ngoài xa xăm, đồng loại anh phải chui rúc dưới lòng đất những mười mấy năm để "tu luyện". Một trang nhật ký vừa được ghi thêm một cái chết thanh bình. Mấy anh Vạc Sành cùng anh Dế Mèn hòa tấu một bài ca đưa tiễn. Văng vẳng tiếng Ve non rụt rè phụ họa. Tiếng đàn bất diệt, u uất kết điệp khúc lê thê. Hãy nghe các chàng Ve khác chưa đúng tuổi tàn tạ, rồi tưởng tượng hình bóng lợt lạt xanh xao của chàng nhạc sĩ Ve Sầu ăn uống kham khổ. Tháng ngày mua vui cho thiên hạ chỉ để cứu giúp kẻ bị nạn trong lồng tre. Hẳn anh Ve Sầu Kim đã từ giã cõi đời trước anh Ve Sầu mấy hôm? Vẫn giữ một ít cảm tình, nhưng anh Dế Mèn không tha thiết mấy với anh bạn không trọn bước phiêu du với mình. Các chàng Ve ray rứt nối tiếp thế hệ, đem âm thanh tô điểm mùa thi. Chính những nguồn cảm hứng đó giúp văn gia, thi sĩ, nhạc sĩ... sáng tác trong khung cảnh tiết tấu rộn ràng. Trời oi bức, tiếng Ve non chưa lão luyện khiến anh Dế Mèn đổi cảm tưởng buồn rầu. Niên học mới bắt đầu, mớ "lưu bút ngày xanh" cất đi. Học trò ơi ghi dấu dùm ngày tàn tạ kiếp ve! Không, bọn trẻ mải mê ép đầy cánh phượng, thắm một màu lưu luyến.
Chủ nhà nghỉ mát thỏa thích, chờ một xe trở về để lũ con còn nhập trường. Con nhà giàu có khác, mùa hè đi du lịch miền biển, miền núi, miền quê... Căn nhà hân hoan đón sinh khí mới. Con mắt của ngôi nhà mở toang ra xua đuổi vắng vẻ từ hơn hai tháng nay. Gã Muối Tiêu gầy ốm chạy ra cọ vào cậu chủ nhỏ. Cậu chủ nhỏ chẳng bận tâm ve vuốt. Cậu chạy lại lồng chim, bắc ghế trèo lên. Cô chim Khướu cũng ốm đói như gã mèo. Hết Kiến và Bọ Hung tiếp tế, cô nhặt sạch những hạt tấm nằm trong kẹt.
Biết thân phận nên cô chẳng dám đòi hỏi gì hơn. Cậu bé bùi ngùi, tội nghiệp cho cô chim bé bỏng. Cả nhà đều ngạc nhiên, vì cô chim Khướu sống dai quá, nhịn đói trên hai tháng vẫn hót được. Cô chim Khướu hát líu lo, giọng trách móc, phân trần. Cậu chủ nhà thông cảm nhưng không hiểu thấu, chỉ biết săn sóc thật kỹ lưỡng để bù đắp những lúc bỏ quên cô chim Khướu. Cô chim Khướu đáng thương! Cô hài lòng với đầy đủ giả tạo mà chủ nhà mang đến. Cô không thiết tha việc tháo cũi, sổ lồng. Cô đã quen sống thụ động, đem chút giọng ra nịnh hót chủ nhân. Lũ Sẻ kháo nhau:
- Đồ ngốc! Khi cửa lồng mở lại chẳng chịu tung cánh bay ra khoảng trời rộng bao la.
- Kệ, cô ấy bị giam lỏng thì mày mới có chỗ nhất định để đến học hót chớ.
Anh Dế Mèn đầu óc bất an, anh tới lui những chốn xưa cũ, nhọc nhằn chẳng biết về đâu ngày mai. Con đường lý tưởng anh theo đuổi từ nay đứt hẳn. Anh lại mất người bạn thân thiết nhứt. Anh cũng bắt gặp thay đổi trong căn nhà vắng. Bất giác anh mò mẫm theo trí nhớ đặc biệt. Chốn hang nhà anh cỏ ngập mấy tầng. Hang đá Đức Mẹ xanh rêu. Vài chú Ốc Sên hoạt động vội vã để sắp xả hơi mùa sau. Trong lớp tiếng Dế ngột ngạt, rỉ rích. Ắt đồng loại anh mắc số phận hẩm hiu. Thày giáo tịch thu các hộp dế, để giữ sự yên lặng cho lớp. Mấy chú chàng lại được phóng sinh. Vài chú Ve đập mạnh cánh trốn lên cây cao không kịp để anh Dế Mèn hỏi thăm. Hoa phượng nấn ná vài hoa cuối mùa, nhường chỗ cho đám lá xanh tươi. Lác đác hoa điệp vàng mới trổ, và mấy trái bông gòn ngoài sân trường đứt cuống. Gió lên thổi bông trắng xóa tung bay. Mấy cái ao cạn nước và ngập rác lá khô. Ẩn nấp vài chú Còng đỏ bầm hơn sắc phượng. Lũ Nòng Nọc bơ vơ tìm cha mẹ. Cha mẹ chúng đã bị bắt hay chạy loạn tận phương trời nào. Lũ côn trùng trốn chẳng gặp nhau. Muôn đời chúng không tụ họp lần quan trọng nào nữa. Anh Dế Mèn buồn bã nhìn Bướm, Chuồn... trong gió. Đó là những cánh diều no căng kỷ niệm, đưa anh về một thuở lênh đênh. Mãi mãi dì Gió theo dõi bước anh. Ngày có nắng lưu tâm, đêm có Đom Đóm chập chờn. Trăng, sao, hoa, cỏ... những giang hồ bạn thiết nay đâu? Tàn mùa mấy chốc, vài cơn mưa sầm sập, để rồi sắp nghỉ ngơi. Nhưng niên học chỉ mới bắt đầu. Trường, lớp... hàng cây, không còn cô đơn. Đã có nhạc nhựa buồn, giọng cửu chương, giọng trả bài, hát hò, la hét... của bọn học trò... Tĩnh vật chỉ thiếu thốn những ngày lễ và ngày chủ nhựt. Lúc âm thầm, khi sống động vô chừng, tĩnh vật đều chấp nhận. Có ai biết trên ngã rẽ phiêu lưu, đôi bạn Dế, Ve đã não nuột chia tay lúc mơ ước chưa thành. Cũng chỉ vì cô chim Khướu cam chịu đời giam hãm nên chúng ta không bao giờ có dịp nghe cô hát giữa ban nhạc lừng danh. Ngày xanh vẫn lặng lẽ trôi. Thôi đừng truy dấu vết anh Dế Mèn cũng suốt đời trôi nổi. Mây trắng bềnh bồng hướng anh Dế Mèn về đồng ruộng mênh mông.
PHAN KHƯƠNG THÁI
(Trích tuần báo Thiếu Nhi từ số 71 đến số 97)
