Như chúng ta biết, dừa là một trong những hình ảnh tiêu biểu cho quê hương yêu dấu. Ai mà chả từng nghe, từng hát lời nhạc tha thiết "Uống nước dừa hay nước mắt quê hương..." của nhạc sĩ Phạm Thế Mỹ. Vì thế, tìm hiểu dừa cũng là một điều khá thú vị. Trong bài dừa dưới đây, với lời văn rí rỏm vui vui, tác giả đã đưa chúng ta vào thế giới dừa tuy có hơi nặng về chuyên môn nhưng vẫn không kém hấp dẫn.
TUỔI HOA
Đối với trẻ con, dừa là một món ăn thích khẩu, một thức uống tinh khiết. Đối với các thi sĩ, không gì đẹp hơn khi nhìn hàng dừa rũ bóng trên sông trong những đêm trăng sáng gợi ý cho những vần thơ tuyệt tác. Đối với khách tha hương, dừa mang hình ảnh quê nhà. Riêng với các nhà địa chất, dấu vết của dừa trong các lớp đất xưa chứng tỏ một khí hậu nhiệt đới. Thiết thực hơn, dừa là một loại cây có nhiều công dụng nhất trong kỹ nghệ cũng như trong đời sống hàng ngày.
Mang nhiều lợi ích như vậy, dừa được xem như là chúa tể của nhóm đơn tử diệp và đã được các nhà thực vật học khảo sát tỉ mỉ.
Không riêng gì ở Việt Nam, mà tất cả xứ nhiệt đới như Hạ-uy-Di, Phi-luật-Tân, Nam Dương... kể cả miền xích đạo, dừa hiện diện thường xuyên và chiếm phần quan trọng nhất trong các thực vật.
Mỗi địa phương, dừa đều có một tên riêng tùy theo ngôn ngữ của xứ đó (Pháp: co co, Mỹ: coconut...). Bởi thế, ngày xưa các nhà thực vật đã điên đầu vì số danh từ quá nhiều. Do đó, người ta đồng ý dùng tiếng La Tinh để đặt họ, tên cho dừa. Họ Palmal và tên Cocosnucife ra đời từ đó.
Đi sâu vào chi tiết hơn, người ta đã khám phá ra những tổ chức cơ thể rất ư kỳ diệu và những phương cách lập thành để được sinh tồn của loài thực vật này.
Như ta đã biết, thân dừa thuộc loại thân cột, mang nhiều vết sẹo dọc theo thân, và ở ngọn một chùm lá kép hình lông chim. Mỗi lá có bẹ lá to bao bọc thân, các vết sẹo là dấu vết còn lại của bẹ ấy.
Lúc cây trưởng thành, các hoa bắt đầu xuất hiện, hương thơm nhẹ nhàng, màu hoa vàng nhạt, tinh khiết. Nhiều hoa dính trên những cành họp thành bông kép, được bao bọc bởi một mo cứng. Có mang nhiều hoa đực dọc theo cành, đáy cành có một hoa cái.
Hoa đực có 6 vảy họp thành một bao hoa thô và cứng, có thể coi như ba lá dài và 3 cánh hoa. Trong bao hoa có 6 nhị đực xếp trên 2 vòng, ở giữa có một bầu noãn lép (dấu vết của cơ quan sinh dục cái).
Hoa cái có cấu tạo gần giống như hoa đực, cũng gồm 6 vảy bao bọc một bầu noãn ở giữa, bầu noãn gồm 3 ngăn gọi là 3 tâm bì, mỗi tế bào có mang một tiểu noãn.
Đặc biệt, khi hoa đã chín, chỉ có một tiểu noãn thụ tinh mà thôi, hai tiểu noãn kia biến mất, noãn thụ tinh cho quả và hạt, đó là trái dừa.
Bổ dọc trái dừa, ta sẽ thấy từ ngoài vào trong:
– Vỏ xanh hay đỏ tùy loại dừa gọi là biểu quả bì (da dừa).
– Phần xơ màu trắng vàng : trung quả bì.
– Phần cứng chắc khi non có màu vàng nhạt, mềm khi già có màu nâu rắn chắc gọi là nội quả bì.
– Phần còn lại bên trong gọi chung là hạt.
Hạt lại gồm có:
– Vỏ hạt bao bọc cùi dừa mỏng, mềm.
– Phần trắng ăn được, đó là phôi nhũ đặc, ngọt và chứa nhiều dầu. Trong trường hợp trái già, phôi nhũ đặc sẽ cho mầm, người ta thường gọi là mộng dừa. Sau một thời gian sẽ xuyên qua phần quả bì để cho một cây con.
– Tiếp theo, là phần nước uống được: phôi nhũ nước ngọt, chứa nhiều chất bổ dưỡng nuôi mầm.
Không những cơ cấu đã đặc biệt như vậy, mà khi xét về công dụng, dừa còn cho chúng ta nhiều lợi ích thiết thực hơn:
Ta bắt đầu xét sự lợi ích của từng cơ quan một:
Lá dùng để lợp nhà, phơi khô dùng làm củi được, gân lá có thể biến thành tăm xỉa răng, đặc biệt ở Hạ-uy-Di, ngày xưa, người ta dùng lá dừa kết lại để làm y phục nhảy múa.
Thân dừa dùng để xe bện dây dừa.
Ở ngọn dừa có một phần trắng người miền Nam gọi là tù hủ dừa ăn rất ngon. Hoa đôi khi dùng để trang trí rất trang nhã.
Trái dừa thật là tuyệt diệu:
– Xơ dừa hoặc trung quả bì dùng để bện dây, lau chùi, làm bàn chải.
– Nội quả bì cứng dùng làm gáo, chén ở miền quê.
– Phôi nhũ đặc ăn được và có thể ép, nấu lấy dầu, bã còn lại được dùng làm xà phòng loại xấu.
– Phôi nhũ nước uống rất ngon ngọt.
– Mầm dừa không những ăn rất ngon mà lại chứa rất nhiều dầu.
Tóm lại, dừa thật là hữu ích, người ta tận dụng dừa đến mức tối đa, nhất là các tay ẩm thực đại tài, họ có thể chế biến dừa cùng những vật liệu khác để làm nhiều món ăn tuyệt tác: xôi dừa, kem dừa, kẹo dừa, mứt dừa, chè nước dừa, chocolat dừa, sóc dừa v.v...
Hơn thế nữa, các bạn thử tưởng tượng, giữa những buổi trưa hè oi ả sau 3, 4 giờ học hành toát mồ hôi, lòng tươi rói khi dừng chân bên quán nâng ly nước dừa lạnh ngắt lên môi, cánh mũi phập phồng, vị mát lạnh ngọt thanh xóa nhà bao nỗi mệt nhọc khiến chúng ta mỗi khi nghĩ đến, thì dù ở trong mùa đông lạnh lẽo nằm trong chăn ấm, cũng thấy thèm thèm và tung chăn nhỏm dậy hét to lên "Dừa muôn năm.!."
Kim-Thùy (Huế)
