CÁ HEO Bạn Dưới Nước Thân Nhất Của Loài Người

 

Một loại cá đặc biệt

Một trong những điểm đặc biệt đáng chú ý nhất về loài cá heo là thái độ của nó đối với loài người.

Cá heo là một loại cá có vú đẻ con sống ở biển, mỗi ngày nó ăn khoảng 10 kg cá và mực ma. Mặc dù chiếc mõm dài nhọn với đầy răng lởm chởm có thể dùng như một vũ khí tấn công lợi hại, chưa ai ghi nhận một cuộc tấn công nào của cá heo với loài người.

Thật vậy, hiện nay loài người đang huấn luyện loài cá heo với mục đích cộng tác hoạt  động dưới nước. Mời quí bạn ghé qua vùng Trung tâm Hải dương học Makapun tại đảo Oahu, Hawaii, nơi các cuộc thí nghiệm đang được thực hiện.

Chúng ta hãy nghe ông Brock kể lại như sau:

"Cuộc thí nghiệm mà tôi tham dự nhằm mục đích thử xem loài cá heo có thể mang dụng cụ đến cho tôi trong khi tôi làm việc hay không. Nếu được, cá heo sẽ được dùng như "lonton". Tôi lặn sâu trong lòng biển, rút ra một chiếc máy gây tiếng động và một túi cá đối – món ăn cá heo ưa thích nhất. Makai, tên con cá heo làm việc với tôi – hiện nằm trên mặt nước.

Tôi phát tiếng động, nghĩa là truyền tín hiệu mà loài cá heo đã được huấn luyện trả lời. Tôi nhìn chăm chăm chờ đợi. Thình lình, bóng xam xám của Makai vụt xuống. Tôi nghe thấy một âm thanh o o: hệ thống âm thanh của Makai đã tìm thấy tôi. Makai lao vút về phía tôi như một thủy lôi, tưởng chừng như muốn ăn tươi nuốt sống tôi. Nhưng nó đã đứng khựng lại, trước mặt tôi khoảng nửa thước. Toàn thân nó bất động ngoại trừ chiếc đuôi và ba chiếc vây lớn. Thật nhẹ nhàng, tôi bơi đến với lấy chiếc mỏ lết móc nơi hàm răng Makai và đặt trả vào đấy túi cá đối. Rồi lại đột ngột như lúc đến, nó quay đầu và phóng vút lên mặt nước".

Hệ thống rađa

Cá heo có một khả năng đặc biệt ngoài sức tưởng tượng của các khoa học gia. Đó là xác định vị trí các vật ở ngoài  tầm mắt nhìn của nó. Nhờ hệ thống phát âm hiệu đặc biệt mà hiệu quả vượt mức, nó có thể biết được vật gì, kích thước ra sao, vật này đang di chuyển hay không, trong một vùng bán kính 15 m. Bịt mắt, cá heo vẫn có thể lướt qua một dãy chướng ngại vật phức tạp mà không chạm phải vật nào. Bạn thử thả xuống nước hai con cá y hệt nhau về kích thước, một con thật bằng xương bằng thịt và một con giả bằng nhựa dẻo. Thật lạ lùng, con cá heo bịt mắt chắc chắn sẽ phóng về phía con cá thật và chụp ngay lấy mồi. Trăm lần như một.

Các khoa học gia cho rằng hệ thống gây chấn động âm thanh của loài cá heo nằm trong đầu: các luồng này phát xuất từ các túi khí xuyên qua "quả dưa", một cơ quan đầy mỡ ở trước  trán. Các luồng chấn động này phóng ra nước, chạm vào vật nào trên đường đi – chính vì thế, ông Brock đã nghe thấy tiếng o o như trên – sẽ dội trở lại con cá heo. Hàm dưới của cá heo sẽ tiếp nhận luồng phản xạ này và truyền lên não.

Cá heo có một bộ óc lớn và rất phức tạp, hệ thống thính giác chiếm phần lớn cơ cấu não bộ. Loài cá heo Pacific Bottlenose dài 2,5 m có não bộ cân nặng gần 2 kg. (so với loài người, trung bình cao 1,6 m có não bộ nặng 1 kg.

Loài cá sinh con

Theo sự khảo cứu của các nhà Hải dương học, cá heo rất đoàn kết. Chúng thường di chuyển thành từng đàn trên mặt biển. Chúng thích sống tự do, sự giam cầm sẽ khiến chúng hay hờn dỗi và biếng ăn. Mỗi khi nổi giận, chúng vẫy đuôi mãnh liệt, hai hàm răng táp táp rất dễ sợ. Lớp da láng bóng rất nhạy cảm, chúng rất thích được vỗ về. Các khoa học gia chỉ mới phân biệt được 2 loại tiếng kêu của loài cá heo: một loại để báo nguy và một loại để biểu lộ sự giận dữ.

Cá heo thở giống như mọi loài có vú sống trên mặt đất. Nghĩa là bằng hai lỗ mũi trên đỉnh đầu. Nó thở ra một hơi ngắn và hít vào một hơi dài. Cá heo có thể lặn dễ dàng trong vòng 6 phút mới phải nổi lên thở. Vì thế cá heo con được sinh, đuôi ra trước, để khỏi ngộp. Vừa ra khỏi bụng mẹ, chúng bơi ngay lên mặt nước hít luồng khí trời đầu tiên.

Với thân hình thon dài đặc biệt, một sức phóng mau lẹ, cá heo rất được các nhà họa kiểu tàu ngầm và thủy lôi chú ý. Vẫy nhẹ đuôi, chúng có thể phóng vút tới trước với tốc độ trung bình khoảng 30 km/g.

Diễn viên đại tài

Tính mau mắn lanh lẹ của cá heo giúp loài người dễ dàng trong việc huấn luyện.

Nguyên tắc huấn luyện là tạo cho cá heo một thói quen, nghĩa là các hành động sau này chỉ là cử động phản xạ. Đầu tiên, là giai đoạn nghe còi. Mỗi lần huýt một hồi còi, người ta lại quăng cho cá heo một con cá đối chết (cá heo sống tự do ngoài biển chỉ ăn cá sống ; khi đã bị bắt nuôi trong hồ, người ta đã phải dạy cho nó thói quen biết ăn cá chết). Sau khi đã quen với bữa ăn "còi", huấn luyện viên bắt đầu dạy những thói quen khác, thổi 1 tiếng còi, quăng xuống hồ một con cá, cá heo nhảy vọt lên mặt nước. Từ sơ khởi đến quen thuộc, cá heo có thể phóng lên khỏi mặt nước, đội tung một quả banh, nhẩy qua một chiếc vòng...

Chính nhờ tánh dễ dạy, cá heo đã nghiễm nhiên trở thành một diễn viên làm được nhiều trò xiệc lạ mắt.

Cá heo còn có khả năng lặn sâu 300 m. Từ độ sâu 10 m, một thợ lặn phóng nhanh lên mặt nước có thể bị chứng vọp bẻ. Nhưng trái lại, nhờ đàn hồi dẻo dai, loài cá heo vẫn hoàn toàn khỏe mạnh dù nổi lên từ độ sâu nào.

Cá heo còn đang được huấn luyện như chó giữ nhà, làm thành một vòng đai chống cá mập quanh các thợ lặn đang làm việc dưới biển sâu.

Biện pháp bảo vệ

Thịt cá heo ăn được, nhiều quốc gia sinh sống nhờ loài cá này. Nhật bản cũng như một số quốc gia Nam Mỹ mỗi năm đánh hàng ngàn cá heo.

Hoa Kỳ và một số quốc gia đã có những đạo luật cấm đánh cá heo vào mục đích thương mại. Nhưng thật đáng tiếc, cá heo và cá thu thường di chuyển thành đàn chung. Do đó, mỗi năm có khoảng 250.000 cá heo đã vô tình mắc vào lưới của các ngư phủ chuyên đánh cá thu.

Cá heo đã giúp ích nhiều cho con người, chúng ta chắc chắn đều mong muốn những thảm kịch trên chấm dứt để cá heo vẫn sẽ mãi mãi là người bạn thân tình của loài người.

PHẤT MỤC NHÂN NGHỊ   

(Theo Reader' s Digest 7/72)   

(Trích từ bán nguyệt san Tuổi Hoa số 205, ra ngày 15-7-1973)