Năm nào cũng thế, cứ gần Tết là y như trong nhà có một cuộc bàn cãi sôi nổi. Ban đầu là em lên tiếng :
- Năm nay có gói bánh chưng không hả mẹ ?
- Để xem nào…
Mẹ còn đang ngần ngừ, anh Chất đã vội vàng tấn công :
- Gói đi mẹ. Một năm mới có một lần.
- Năm nay cái gì cũng đắt. Dám nồi bánh tới hơn mười nghìn đó, rồi tiền đâu ra mà gói cơ chứ ?
Em
cong cớn phản đối, vì cứ nghĩ đến cái vụ còng lưng rửa lá, canh nồi
bánh, là em đã ớn tới tận xương sống rồi. Mẹ ngẫm nghĩ, rồi thở dài :
-
Đắt rồi có khỏi mua không ? Có năm nào bỏ bánh cho được đâu. Không gói
mà đi đặt ấy à, chẳng tốn gấp mấy mà ăn chẳng ra gì. Mẹ nhớ cái năm nào
đó…
Thôi
thế là âm mưu của em bị phá vỡ rồi. Chả là vì có năm mẹ nghe người ta
rủ rê thế nào, mẹ bùi tai đi đặt bánh chưng của một bà tự xưng là dân
gói bánh chuyên nghiệp “ở Hàng Đường Hà nội” – Của đáng tội, năm ấy mẹ
vừa ốm khỏi cũng không còn hơi sức đâu mà lo bánh với trái. Khổ một nỗi
nhà ăn bánh ngon quen rồi, cái bánh phải xanh lá này, “bánh chưng tám
góc” này ; gạo phải dền, đậu phải nhuyễn, miếng thịt mỡ phải to bằng hai
bàn tay người lớn, để khi luộc mỡ nó chảy ra tươm vào nhân – Thử hỏi có
nhà ai gói được như thế hay không ? Thành thử khi bà hàng mang bánh
đến, y như có một màn la lối om sòm. Mẹ cáu quá gắt inh ỏi
:
- Giời đất ơi, thế mà bà dám nhận là dân gói bánh Hà nội. Gớm Hàng Đường với lại chả hàng muối !
Quả
thực nom cái bánh đến là khó ưa. Bánh chi mà đen thùi thùi, méo xèo
xẹo, không ra cái thống chế gì cả. Cuối cùng, thở ngắn than dài một chập
rồi mẹ cũng nhận đủ hai chục bánh vì thấy bà hàng năn nỉ quá. Chả như
thế, bác Phục, nhất định dẫy lên không chịu nhận, bắt bà ấy phải mang
bánh về. Đã xong cho đâu, bánh bóc ra nhìn mãi mới khám phá được miếng
mỡ bé tí tẹo nằm khiêm nhường ở một góc, đậu thì rời rã cả ra. Bố khai
mào, xắn lấy một miếng đưa lên miệng – Đang nhai bỗng nghe một tiếng
“cốp” – Bố trợn mắt nhả vội ra. Chao ơi, cái sạn to bằng hạt đỗ !
- Với lại, bố đau dạ dày, ngày Tết không có bánh chưng chả lẽ bắt bố nhịn đói ư ?
Tiếng
mẹ cất lên, khiến tư tưởng em vội ngừng ngay lại không thể tiếp tục
phiêu lưu cho trọn cái đoạn đường bánh chưng khốn khổ. Em hơi buồn buồn,
mà cũng hơi vui vui. Năm nào cũng thế, khi mẹ giở cái điệp khúc “bố đau
bao tử” ra, là tình thế đến hồi không cứu vãn được nữa. Nói thế không
có nghĩa là em ghét gói bánh chưng. Gói bánh chưng vui lắm chứ, chỉ bực
là lũ con trai hô hào mạnh thế, nhưng đố mà ông nào nhúng lấy một ngón
tay vào việc.
Mấy
ngày sau đã thấy mẹ khệ nệ khuân về nào là đậu xanh, nào là gạo nếp. Và
khi em ăn liên hoan tất niên ở trường về, đã thấy đống lá dong xếp lù
lù trong góc phòng tắm như chờ đợi em vậy. Em thở dài đánh sượt, lên lầu
thay áo. Trong bữa cơm mẹ bảo :
-
Ăn nhanh rồi ra rửa lá đi con nhé. Chỉ mày rửa là tao ưng ý. Gớm cái
năm để chị Thu chị ấy rửa, cầm tàu lá nó nhớt cả tay, mẹ đến là kinh.
- Vâng ạ !
Đấy,
mẹ chính trị cao thế đấy. Cứ cho con bé uống nước đường hoài thôi. Biết
là mẹ nói phỉnh, nhưng ít ra “không có lửa sao có khói ?” Em cũng hãnh
diện vì mình làm ăn kỹ càng đâu ra đấy. Em đã không làm thì thôi, chứ đã
ra tay thì năm trăm lá cũng xong chứ đừng nói là ba trăm. Thôi thế là
vừa buông bát đũa, em đã hấp tấp bỏ ra sân sau. Lịch kịch lôi ra nào
chậu lớn, chậu bé, ván giặt, giẻ màn rách, rồi cặm cụi ngồi rửa lá, kỳ
sạch từng đường gân, từng phiến lá. Phải miết thật mạnh nó mới đi hết
rêu rong bám đen, nhưng cũng phải lựa chiều sao cho suôn sẻ chứ không
rách một cái là đi đời. Một tấm lá trị giá cả chục bạc chứ ít
đâu.
Trong
khi em rửa lá, mẹ giục chị Ba đun nước để ngâm đậu. Em thì không còn
biết trời đất gì nữa, cắm đầu vào đống lá kỳ cọ như cái máy. Tay chân
bắt đầu cóng vì lạnh, lưng thì muốn gãy ra vì mỏi. Đến gần tối mới xong,
em phải khòm khòm một lúc lâu mới đứng thẳng dậy được.
Lại
một bữa cơm vội vã, cả nhà bắt đầu có cái không khí bận rộn rồi đây. Mẹ
trải chiếc chiếu ra sân nhà, úp cái mâm xuống để xếp lá. Mẹ đặt sấp tàu
lá, gấp lại theo đường dọc, rồi gấp lại theo đường ngang, loay hoay
chặt một hồi thì nó ra hình hết sức là vuông vắn. Cu Tài có nhiệm vụ nện
búa vào sống dao cho mẹ mà thôi. Em cũng bắt chước lựa lá nhỏ chặt lấy
ít chục để gói bánh con nít. Cứ mỗi bánh thì bốn cái lá gấp xếp lại
thành hình vuông như cái hộp, với một cái lá lớn bọc ở ngoài gọi là lá
áo – Khỏi cần khuôn gỗ mà cái bánh vẫn đủ tám góc vuông vức như nặn, có
thế mới khéo chứ.
Lóc
cóc mãi mà đến 1 giờ mới được đi ngủ. Khi ấy, từng chục lá đã gói lại
gọn gàng, xếp trên cái sàng lớn. Mẹ phủ thêm tấm khăn để tưới nước cho
lá luôn tươi và cứng thì mới dễ gói. Mẹ thì cẩn thận nhất rồi.
Trưa
ngày hôm sau chị Ba đãi đậu. Mẹ động viên cả nhà ra ngồi nhặt, kỹ càng
hơn cả người ta nấu chè. Một chút mày vỏ đen đen, một hạt sượng vàng úa,
đều phải bỏ đi, có thế nhân bánh mới đẹp và ngon. Gớm hai cô em gái vừa
làm vừa giỡn, vung vẩy đậu ra khắp sân. Còn mấy anh chàng con trai, mắt
trước mắt sau chỉ chực mà chuồn cho lẹ. Lại một phen mẹ gào đến rát cổ
họng thì đâu đấy mới yên.
Đến
chiều thì mấy rá đậu nhặt tinh tươm, mẹ dặn dò chị Ba ở nhà lo đồ đậu
rồi tất tả giục bố đưa đi chợ. Phải sẩm tối thế này người ta mới có thịt
mới. Mẹ cứ đi điểm binh hết các mặt quầy : Con heo nào không quá già,
không quá nhỏ, mỡ dầy dặn thì mẹ mới chịu. Mua cả tảng bì, mỡ, dính chút
nạc thế là vừa ngon. Lại thịt thủ để gói giò ép nữa cơ, giò này nhậu
với dưa chua và hành nén thì tuyệt.
Tối
về hối hả lùa mấy miếng cho xong bữa thế là lại ngập đầu vào việc. Chị
Ba lo cạo rửa thịt, em thì giã đậu cho mẹ nắm thành viên. Một bánh là
hai nắm đậu to hơn quả bóng ten nít, mẹ đã ra cữ thế rồi, chả sợ thừa
thiếu gì cả. Ấy là không kể có năm đậu tốt con dôi ra được nồi chè kho
nữa chứ.
Xong
đậu thì chị Ba bưng rổ thịt lên. Mẹ cứ quay mòng mòng như chong chóng.
Bây giờ đến chầu ra thịt. Mẹ nghề lắm nhé, làm sao mà cắt miếng thịt đều
đặn đến là tài. Một cái bánh là một miếng thịt to nằm chềnh ềnh gần hết
bề mặt của nhân, khi nào hơi hụt thì chèn thêm tí vẻo nữa. Không miếng
nào dày mỏng, to nhỏ khác nhau quá nhiều, có vậy bánh gói mới đều tay.
Thịt xẻ xong được ướp muối tiêu thơm phức. Mẹ không cho hành sợ bánh
chóng thiu, vì bánh nhà em có khi ăn gần trọn tháng giêng mới hết. Khi
đậu, thịt được thanh toán gọn ghẽ, mẹ mới chịu đi ngủ. Em thì đã lẳng
lặng rút lui có trật tự để mà chui vào chăn cho khỏe cái tấm thân. Mẹ
vẫn bảo em là thứ con gái lười chẩy thây mà lại. Nhờ ăn no ngủ kỹ thế
em mới cân được 48, 49 ký lô chứ đâu có còm nhom như mẹ ! Lúc em lục đục
bò xuống nhà rửa mặt, thì đã thấy mẹ ngồi chễm chệ bên một chồng bánh
cao ngất. Mẹ đang gói bánh. Thấy em, mẹ lườm cho một cái rồi cười rõ
tươi :
-
Nước chè hâm lại, con gái ngủ trưa… đẹp mặt quá nhỉ ! Có mau mà gói
bánh con đi không, để cho lũ giặc này nó phá rồi đừng có bắt đền mẹ
nghe.
Em
giật mình. Quả ông Tài, ông Hòa đang hí hoáy cột cột gói gói. Thôi chết
rồi, mấy ông ấy chọn hết lá đẹp của em rồi còn gì ? Vội vàng quên cả ăn
sáng, em ngồi sụp xuống bên mẹ.
- Thịt bánh con đâu mẹ ?
- Đây này, trong cái soong nhỏ. Thịt nạc của con để riêng bên cạnh đấy nhé.
- Đậu bánh con đâu mẹ ?
- Trong cái rổ nhỏ ấy thôi
- Lạt bánh con đâu mẹ ?
- Mấy cái thằng khỉ nó lôi đâu rồi. Kiếm lấy mà gói chứ hỏi gì mà hỏi lắm thế !
Mẹ
đã phát cáu rồi. Em biết thân ngồi im thin thít. Xục xạo mãi mới thu
hết được đồ lề vào một góc, em bắt đầu chăm chăm chúi chúi lo gói ít cái
bánh chưng nho nhỏ. Đầu tiên là đặt cái lá áo sấp xuống này. Đặt cái
lạt nằm ngang lên này. Dựng bốn cái lá gấp vào bốn góc như cái hộp này.
Đong một bát gạo nhỏ, đổ đều vào trong. Bóp một nắm đậu nhỏ rải lên
trên. Để miếng thịt chính giữa, lại bóp thêm một nắm đậu, đổ thêm một
bát gạo. Úp theo một mảnh lá cầu đề phòng lá nó hở, rồi gấp lá đậy lại,
vặn chéo sợi lạt cho chắc. Xong một chiều, xoay lại gói nốt chiều kia.
Buộc thêm bốn cái lạt ra ngoài nữa là chu. Em bắt chước mẹ, vỗ
bép bép lên cái bánh cho nó cân đối. Ơ kìa… sao có một góc cao mà lại
một góc thấp thế nhỉ ? Em nắn mãi, vỗ mãi nó vẫn trơ trơ. Hình như thấy
em loay hoay mãi, mẹ sốt ruột liếc mắt nhìn sang. Hiểu ngay tình cảnh
khốn khổ của em, mẹ lên tiếng :
- Con phải san gạo đều ra bốn góc, chứ gói vào rồi thì còn sửa sao được nữa ?
- Vâng ạ.
Thế
này gọi là “vạn sự khởi đầu nan” đây mà. Quen tay em gói liền một hơi
năm cái nữa. Đó là phần của em, anh Chất, với lại của lũ bạn thân em
nữa. Tí và Phượng thì lẵng nhẵng theo nài nỉ bố :
- Bố gói bánh nhỏ cho tụi con đi, hông có tụi con bắt đền. Chị Bình, anh Tài, anh Hòa có hết rồi kìa.
- Ờ, để yên bố gói cho các con mà. Mỗi đứa mấy cái ?
- Hai cái bố ơi.
Vì
không biết ngồi xổm, bố phải đứng gói ở cái bàn tròn. Đứng gói thì khó
lắm vì không thể lấy ngón chân mà chặn lên dây lạt được, thành ra hai
con nhỏ có một chầu cứu viện cho bố. Hết chặn đầu này lại túm đầu kia,
rốt cuộc bố cũng hoàn thành được bốn cái bánh. Nom có vẻ bánh chưng ra
phết. Nghe tiếng bố thở phào khoan khoái, mẹ ngước lên nhìn bố. Bố nhìn
lại mẹ, mắt long lanh ra chiều hãnh diện.
Khoảng
xế trưa thì bánh đã gói xong xếp thành từng chồng cao ngất. Giờ thì bố
phải lo phần việc còn lại. Bố lui cui chất mấy hòn gạch làm bếp, có năm
kê bằng đá tảng, đang đun nửa chừng đá nó nứt làm hai khiến cả nhà phải
một phen lên ruột. Bố thử đặt cái thùng tôn to tướng lên trên, liệu chắc
chắn cân bằng rồi, là bắt đầu xếp bánh vào. Dưới đáy nồi phải lót cuống
lá, phía trên cứ từng cặp đâu mặt với nhau, đủ 32 cái lớn là vừa chật.
Bánh con thì để chèn thêm vào những khoảng trống xung quanh. Xong xuôi
mới đổ nước nóng đun sẵn vào, đậy vung rồi nhóm lửa bếp. Tới 3 giờ chiều
thì nồi bánh sôi đều, bố lấy phấn ghi giờ giấc nơi
vách bếp.
Đến
đây, vấn đề mới thật là nan giải. Năm nào cũng thế, em đều phải canh
nồi bánh oặt cả xương sống xương sườn. Năm nay em ngán quá rồi nên đã ra
điều kiện :
- Kỳ này con khỏi canh bánh chưng nghe mẹ. Năm nào cũng có mình con thức không à.
Mẹ
lúng túng. Mẹ với chị Ba làm nhừ tử mấy ngày giáp Tết rồi, còn thức đêm
thức hôm nữa thì sức đâu mà vớt bánh ? Anh Chất nghe vậy liền hăm hở :
- Ối chào, tưởng cái gì khó cơ chứ. Bình coi nồi bánh ban ngày, ban đêm đến phiên tụi anh coi giùm cho.
Mẹ
hơi ngần ngừ. Liệu có thể tin tưởng vào cái lũ con trai vô tích sự
không đây ? Tụi nó mà làm hấy nồi bánh thì thật toi công vất vả suốt mấy
ngày. Chừng như hiểu ý mẹ, lũ Tài, Hòa nhao nhao góp ý :
- Được rồi mà, mẹ để tụi con coi nồi bánh đi. Tụi con chia phiên ba người canh. Mẹ mua cho tụi con một lạng cà phê là được.
Gì
chứ cà phê là mẹ sẵn sàng cung cấp liền. Không những thế mẹ còn cứu trợ
thêm cho nồi chè đậu đen nữa, miễn sao bà con tỉnh táo mà chăm chú củi
lửa cho mẹ là tốt lắm rồi.
Em nghe anh Chất phân công rõ ràng :
-
Từ giờ đến 9 giờ là phiên nhỏ Bình. Từ 9 giờ đến 12 giờ là phiên của
anh. Từ 12 giờ đến 3 giờ là phiên nhỏ Hòa. Từ 3 giờ đến 6 giờ là phiên
nhỏ Tài. 6 giờ vớt bánh phải không mẹ ?
- Có thể sớm hơn một chút cũng không sao.
Kể
ra thế thì hơi bất công vì em phải canh những sáu tiếng đồng hồ, nhưng
thôi khỏi phải thức khuya, với lại nếu em cằn nhằn thì không chừng phải
lãnh trọn cả đêm như mọi năm. Mấy ông con trai thế là đã chứng tỏ thiện
chí ghê lắm rồi.
Nói
cho cùng, canh nồi bánh chưng thì có gì là khó ? Cứ trông cho củi lửa
cháy đều ba mặt, lâu lâu lại mở vung đổ vào ít gáo nước nóng đun sẵn
ngay bên cạnh. Cái khổ là khói quá đi, khói muốn lòi con ngươi ra vậy
đó. Lại lạnh nữa. Trời cuối năm sương sa tê buốt cả người. Phía nào quay
vào lửa thì nóng rát, phía nào quay ra ngoài thì cóng xương.
Em
gân mình chịu đựng như vậy cho đến hơn 8 giờ. Anh Chất lần này có vẻ
thủ tín, chịu khó quanh quẩn ở nhà không bỏ đi chơi. Thấy sắp đến phiên,
anh trịnh trọng vào nhà khuân cái chiếu ra trải ngay xuống sân kế bên
bếp lửa. Em la lên :
- Trời đất, ở ngoài này lạnh lắm chịu gì nổi. Anh Chất vào nhà đi chừng mười lăm phút ra coi một lần là được rồi.
- Thôi khỏi. Hòa vào mang cho anh cái chăn bông ra đây !
Anh
quấn chăn sù sù ngồi án ngữ ngay chỗ cửa ra vào. Nơi ấy có mái hiên che
đỡ sương phần nào, nhưng chắn mất chỗ cho củi vào lò. Mà mặc kệ anh ấy,
phiên của anh ấy mà.
- Ui da mỏi lưng quá. Tên Tài vào lấy cho anh cái gối mau lên.
Em
ngán ngẩm nhìn anh gối đầu, quấn chăn nằm thù lù một đống. Mới chưa đầy
nửa giờ chứ mấy ? Mà thôi kệ, để xem anh ấy làm ăn ra sao !
Làm
ăn ra sao thì biết liền. Vào nhà dọn dẹp một lát xong tính đi ngủ, em
đảo qua nồi bánh xem tình hình. Trời đất ơi ! Ông anh ngáy khò khò, còn
lửa bánh thì hiu hiu sắp tắt. Em lay anh :
- Dậy mau, dậy mau cho củi vào mau đi anh Chất.
- Ứ… ừ… ra chỗ khác đi, lộn xộn cái gì ?
Anh gắt gỏng nhăn nhó rồi lại ngủ tiếp. Em chạy bay vào lo báo cáo mẹ. Mẹ vội vàng trở ra :
- Cái thằng… không làm thì thôi còn nằm chướng thế này, ai mà cho củi vào bếp được hở trời !
Phải
thêm chị Ba phụ lực nữa, mẹ mới dựng được ông con cả dậy để tống vào
buồng ngủ. Mẹ thở dài. Em thông cảm, bèn trả lời xuôi xị :
- Thôi mẹ đi nghỉ đi vậy, để con coi đến khi nào tên Hòa ra thay.
Mẹ
lắc đầu nhìn em rồi bỏ vào nhà. Được cái rất may là tên Hòa đã rủ thêm
được một đứa bạn để thức chung cho vui. Hai thằng lục đục đi lấy ấm đun
nước pha café. Phải pha sẵn uống cho ngấm, cũng gần tới phiên rồi mà.
Đang hì hục cho củi vào lò, em chợt nghe tên Tâm hỏi tên Hòa :
- Ê Hòa, mày uống thử sao cà phê kỳ cục quá à.
- Ủa ! Sao nó chua chua mày nhỉ ! Thôi đúng mẹ tao mua cà phê Lễ Ký rồi.
Em vội vàng quay lại :
- Chỉ láo. Chị đi mua cà phê Moka rõ ràng. Mấy đứa pha phách ra sao lại còn chê với bai.
Tên
Hòa nghe em cải chính, ấm ức mang bình cà phê đến cho em nếm thử. Vừa
rót ra cốc, đưa lên miệng hớp một ngụm, em đã rùng mình phun phì phì, cố
nén cơn buồn nôn khủng khiếp. Cà phê chi mà tanh tanh, chua chua, mằn
mặn, ngòn ngọt, đắng đắng… chợt hiểu em la lên :
- Chết cha rồi ! Hỏng rồi ! Tên Hòa lấy nhầm lọ bột ngọt rồi !
Nghe
em nói, Hòa và Tâm ngẩn ra nhìn nhau. Như còn chưa tin, Tâm vác “lọ
đường” ra gần đèn để… nghiên cứu kỹ lưỡng. Em nghe nó lẩm bẩm :
- Đâu có phải đường…
Thế
là đi đời món cà phê. Em ái ngại nhìn mấy đôi mắt nhướng lên không nổi
của hai đứa, đành phải xua tụi nó đi ngủ. Thôi, nông nỗi này ta phải tự
lực tự cường là hơn. Nói gì đến ông Tài, nửa đêm có mà súng cà nông bắn
nó cũng chẳng thèm nhúc nhích, chẳng thà em bao thầu luôn cái vụ củi lửa
còn được tiếng tử tế với đàn em.
6
giờ sáng em vào mời bố mẹ ra vớt bánh. Chị Ba sẵn sàng một bên đón từng
tấm bánh do bố vớt lên từ nồi, nóng hổi, rửa sạch trong thau nước lạnh,
đưa cho em lau khô rồi chuyền sang mẹ. Mẹ xếp đều trên tấm phản để nén
bánh cho róc nước.
Khi
mọi sự xong xuôi thì đã 8 giờ hơn. Em ngật ngưỡng lên lầu như trong cơn
mộng du. Không còn cảm thấy gì ngoài nỗi mệt mỏi nặng trĩu, mênh mông…
Tuy thế, trước khi chìm hẳn vào trong giấc ngủ em còn nghe tiếng lũ con
trai nhốn nháo dưới sân :
- A, bánh vớt xong rồi hả mẹ ? Kìa có cái bánh phòi ruột, mẹ lấy ra cho tụi con ăn sáng đi mẹ. Nóng hổi vừa thổi vừa ăn mà !
Lê thị Thái Bình
