Từ muôn đời, vấn đề lúa gạo vẫn là mối băn khoăn lo lắng của loài người, vì loại nhu yếu phẩm này không thể thiếu hụt trầm trọng giữa lúc dân số ngày một gia tăng đông đảo khiến cuộc sống trở nên cam go, vất vả. Gặp những năm thiên tai như lụt lội, hạn hán thì không nói, bình thường lúc gạo thu hoạch đủ để phân phối đồng đều đi khắp nơi theo nhu cầu đã là điều may mắn, nhưng nếu công việc tiếp tế ấy được duy trì liên tục, nghĩa là số lượng sản xuất luôn luôn dư dả lại càng quý hơn. Do đó, phần dự trữ trong các kho hàng rất quan trọng. Tất cả phải được giữ gìn cẩn thận để chẳng những đề phòng kẻ phá hoại và ngăn ngừa thú vật đục khoét mà còn lưu tâm tới bọ gạo vẫn thường làm hư hỏng một số lượng đáng ngại.
Là một trong trăm ngàn thứ sâu chuyện hủy hoại hoa quả và các loại hạt giống nông nghiệp Curculiomidae, bọ gạo mang tên khoa học Sitophilus Oryza mà có lẽ các bạn đã từng thấy mỗi khi mẹ âu yếm gọi lại rồi đưa cho rá gạo và nhờ: "nhặt trấu, sạn hộ mẹ đi con, chóng ngoan" chẳng hạn.
Với loại gạo mới (thứ gạo mới xay, giã dưới sáu tháng thì chưa chắc gì bọ gạo có dịp tấn công, nhưng nếu đã từng "nằm" trong kho cả năm trời mới đáng ngại, vì chắc chắn với thời gian lâu như vậy số gạo sẽ bị chúng kéo tới mặc sức tung hoành.
Lẫn trong những hạt gạo trắng ngà, thỉnh thoảng lại có dăm bẩy con vật nhỏ bé - chỉ dài chừng hai hay ba, bốn ly là cùng - màu đen đẹn hoặc nâu nâu đang hốt hoảng chui chui, rúc rúc để lẩn trốn, và cũng có thể đi tìm những "búi" gạo do các sợi tơ trắng kết lại thành màng dính chặt bao bọc bên trong một con sâu. Đấy là bọ gạo và ấu trùng đấy.
Bạn có tin rằng chúng dư khả năng khoét thủng từng hạt gạo cứng lại lớn gấp đôi thân xác mình hầu lấy chỗ nương náu hay đẻ trứng sau khi đã no đủ thường xuyên không? Đối với chúng, chuyện đó chẳng khó khăn chút nào, bởi lẽ phương cách sinh sống của loài này là như vậy và chỉ có vậy mà thôi. Tùy từng loại, bọ gạo gặm hoặc đục hạt gạo để ăn, đồng thời tạo thành những lỗ tròn tròn xinh xinh đủ làm chỗ "chui ra chui vào".
Loại bọ gạo năng gặp nhất mang màu đen hoặc nâu sậm với chiếc mõm nhọn, nhỏ, ngắn (ở con đực) hay dài (ở con cái) bằng một phần năm thân xác. Mõm này hơi cong cong khoằm xuống giữa hai sợi râu nhô ngang rồi gãy góc hình thước thợ mọc chĩa về đắng trước. Râu đó cụt lủn ở ngang mõm nhưng chứa hai mấu to giúp chúng thăm dò "đường đi nước bước" cũng như tìm mồi. Ngay sau chiếc mõm là đầu bé cỏn con mang đôi mắt tí tẹo, thế mà từ cổ trở xuống cho tới lưng và bụng lại to chình ình. Vốn được xếp vào loại xén tóc, bọ gạo cũng có hai lớp cánh. Lớp ngoài nhẵn, cứng dùng che cở cho lớp cánh mỏng bên trong. Chính lớp cánh mỏng này mới cho phép chúng bay dễ dàng, trong khi lớp cánh ngoài chỉ xòe ra giữ thăng bằng chứ không hoạt động. Mỗi khi đậu xuống nơi nào xong, các cánh liền khép kín lại trên lưng ngay, bọ gạo dùng sáu chân ngắn bò đi kiếm mồi. Chúng di chuyển thật nhanh.
Thường thường con đực đứng canh cho con cái đẻ trứng vào lỗ hổng trên hạt gạo. Chừng vài tuần sau, trứng nở thành sâu màu vàng tức ấu trùng. Chúng sống giữa những hạt gạo dính chùm chung quanh do chúng tự tiết ra một loại tơ trắng đục kết lại thành từng mảng. Phải chờ một thời gian sau nữa, ấu trùng mới trưởng thành rồi bò đi sinh sống và gieo giống như cha mẹ chúng.
Ngoài loại đó ra, chúng ta còn gặp bọ gạo màu nâu nhạt hoặc sậm hơn mà nhác trông hơi giống con bổ gỗ. Khác với loại trên, bọ gạo này không có mõm dài, đã vậy râu lại ngắn và mọc thành vòng cung hướng về trước. Đầu nhỏ chứa cơ quan gặm nhấm ; chúng còn khác ở chỗ ức ngắn nhưng lưng dài ngang cặp cánh cứng y hệt loài trên và bò thật nhanh cũng như bay lượn dễ dàng.
Về cách sinh sản cùng thơi gian biến thể từ trứng ấu trùng trước khi trưởng thành, cả hai loại giống hệt nhau.
Theo bảng thống kê thì mỗi năm bọ gạo vẫn phá hoại trung bình hàng trăm tấn các loại ngũ cốc, nhất là lúa mì, gạo trong các kho hàng trên thế giới - một con số tuy nhỏ nhưng cũng đủ dành cứu thoát bao mạng người. Để diệt trừ chúng, các khoa học gia tìm cách làm cho chúng lây bệnh "nan y" nghĩa là họ nuôi rất nhiều bọ gạo trong những hộp chứa thuốc diệt côn trùng với liều nhẹ, sau đó đem thả tất cả sống lẫn lộn cùng những con khác. Với cách đó, sự thiệt hại do loài này gây ra giảm đi rất nhiều.
Ngoài ngũ cốc, bọ gạo còn làm hư hỏng cây cối, hoa quả, nhà cửa v.v... nên chúng bị liệt vào loại có hại cần tận diệt.
ĐẶNG HOÀNG
(Trích tuần báo Thiếu Nhi số 127, ra ngày 1-8-1974)
Không có nhận xét nào:
Không cho phép có nhận xét mới.