Thói thường, hễ tuổi trẻ mà đã tài cao thì sẽ sinh kiêu ngạo. Xưa ông Lê Quí Đôn là một người cực kỳ thông minh, nổi tiếng là thần đồng. Nhưng ông cũng kiêu ngạo vô cùng. Những giai thoại về tật kiêu ngạo của ông nhiều lắm, và cũng vì cái tật đó mà ông làm mất lòng nhiều người. Nhưng ông cũng đã được lãnh hội những bài học tỉnh người.
Năm mới 19 tuổi, ông đã đậu Bảng Nhãn, nên càng kiêu ngạo hơn lên. Ông nghĩ rằng trên đời chẳng ai bằng được mình, bèn dựng một tấm bảng để mấy chữ "Thiên hạ nghi nhất tự lai vấn" nghĩa là "có ai thắc mắc về chữ gì thì đến mà hỏi".
Khi cụ thân sinh ông qua đời, đang lúc tang ma trọng thể, thì có một cụ già ung dung đến viếng, tự xưng là bạn cố tri của thân sinh ông. Hỏi danh tánh, cụ chỉ nói:
- Cháu ít tuổi không biết. Bác là bạn học với cha cháu khi xưa, nhưng công danh lận đận, nhà thì nghèo, đường thì xa, nên ít khi tới thăm cha cháu được. Nay nghe tin cha cháu tạ thế, bác có đôi câu đối khóc bạn. Cháu lấy giấy bút ra bác đọc cho mà viết.
Ông Lê Quí Đôn lấy giấy bút. Cụ già mới dọc:
- Chi...
Ông Lê Quí Đôn còn đang ngập ngừng vì chưa biết viết chữ chi nào. Chữ nho thường chỉ một âm mà nhiều nghĩa, nếu đọc cả câu, thì ông mới biết là dùng chữ với nghĩa nào, và sẽ viết được ngay. Nay vì mới có một chữ chi, nên ông còn đang ngần ngại, không biết nên viết chữ "tri" là "biết" hay "chi" là "chưng". Đang băn khoăn thì ông cụ lại đọc thêm:
- Chi...
Ông mới đành hỏi:
- Thưa cụ, chữ "chi" nào ạ?
Cụ già thở dài:
- Chết nỗi! Cháu đã đỗ Bảng Nhãn mà có chữ "chi" cũng không biết viết! Thế lỡ có ai thắc mắc, đến hỏi cháu chữ này thì cháu viết làm sao được.
Đoạn ông cụ đọc luôn hai vế:
- "Chi chi tam thập niên dư, Xích huyện Hồng châu kim thương tại.
- Tại tại sổ thiên lý ngoại. Đào hoa Lưu thủy tử hà chi?"
Nghĩa là:
- Thấm thoát hơn ba chục năm, Xích huyện Hồng châu nay còn đó.
- Hỡi ơi ngoài xa nghìn dặm, Đào hoa Lưu thủy bác về đâu?
Câu đối rất hay, Lê Quí Đôn và các quan đều giật mình. Ông cụ phủ phục xuống trước quan tài mà khóc rống lên:
- Ới anh ơi! Anh bỏ con anh mà đi, con anh nó đỗ đến Bảng Nhãn mà có chữ chi là chưng nó cũng không biết, có khổ không anh ơi!
Khóc chán rối đứng dậy bỏ đi, để mặc ông Lê Quí Đôn mặt mày xám ngoét bên cạnh các vị đại khoa đang còn ngơ ngác.
Nhưng, sau hôm đó, thì tấm biển tỏ thái độ coi người bằng nửa con mắt được triệt hạ luôn, không thấy đâu nữa.
(Trích tuần báo Thiếu Nhi số 109, ra ngày 28-9-1973)
